ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΜΙΛΗΤΟ (1ο ΜΕΡΟΣ)

 

Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την προϊστορική και την γεωμετρική περίοδο

Η Μίλητος υπήρξε από τις σημαντικότερες πόλεις της Ιωνίας. Βρίσκεται σε γεωγραφικό πλάτος 37°35´ και σε γεωγραφικό μήκος 27°15´, στη θέση την οποία παλαιότερα κατείχε το χωριό Balat, το οποίο καταστράφηκεαπό σεισμό το 1955. Σήμερα το πλησιέστερο χωριό είναι το Yenıköy. Στη θέση Milet βρίσκονται ο αρχαιολογικός χώρος και το τοπικό Μουσείο, με ευρήματα από τη Μίλητο, τα Δίδυμα, την Πριήνη και το Μυούντα.

Οι ανασκαφικές έρευνες στη Μίλητο ξεκίνησαν από Γάλλους αρχαιολόγους το 1868. Από το 1899 έως σήμερα εκτελούνται σημαντικότατες έρευνες υπό την εποπτεία του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.

H επικράτεια της Μιλήτου, η χώρα Μιλησίη, κάλυπτε έκταση 2.000 τετρ. χλμ.και αποτελούνταν από τέσσερα τμήματα. Το πρώτο κομμάτι αφορά τη Μίλητο, η οποία κατά την Προϊστορική περίοδο ήταν νησί και αργότερα μετατράπηκε σε μια τριγωνική χερσόνησο, διαστάσεων 1,8 χλμ. από βορρά προς νότο και μέγιστο πλάτος 1,4 χλμ. Επί της χερσονήσου ή πολύ κοντά σε αυτή υπάρχει μια σειρά λόφων: στα βόρεια είναι ο Humeitepe, ενώ στα νοτιοδυτικά του και γύρω από το λεγόμενο Λιμάνι των Λεόντων δεσπόζει ο λόφος Kaletepe. Στα νότια του υψώνεται ο χαμηλός λόφος του Σταδίου. Τέλος, στα νοτιοδυτικά της χερσονήσου βρίσκεται ο υψηλότερος λόφος, ο Kalabaktepe (57 μ. ύψος). Τα υπόλοιπα τρία τμήματα είναι το όρος Γρίον, στα ανατολικά, η κάτω κοιλάδα του Μαιάνδρου (Büyük Menderes), την οποία έλεγχαν οι Μιλήσιοι, έως τα περίχωρα της χώρας της Μαγνησίας και οι νήσοι της Μιλήτου, η Λέρος, η Πάτμος, η Λάδη, η Φαρμακούσσα και η Λειψία. Σιγά σιγά, η αλλαγή του ρου του Μαιάνδρου μετέτρεψε την πόλη από παραθαλάσσια σε ηπειρωτική, ενώ η νήσος Λάδη μετατράπηκε σε λόφο.

Στην επικράτεια της Μιλήτου περιλαμβανόταν μια σειρά οικισμών: η Ασσησός (Mengerevtepe), η Τειχιούσσα, η Ιωνία πόλις (Mersinet Iskelesi), τα Δίδυμα ή Βραγχίδαι και ο γειτονικός Μυούντας, που προσαρτήθηκε στη Μίλητο τον 3ο αι. π.Χ.

Προϊστορική περίοδος
Μινωική - Μυκηναϊκή περίοδος

Η κατοίκηση κατά τη Νεολιθική περίοδο (7000-3100 π.Χ.) ήταν σποραδική, περιορισμένη στην περιοχή του ιερού της Αθηνάς, στα δυτικά του λόφου του Σταδίου. Κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού η Μίλητος αποτελεί σημαντικό κέντρο του πολιτισμού της Δυτικής Ανατολίας, που φανερώνει δεσμούς με τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και την Τροία. H μεγάλη ακμή της προϊστορικής πόλης ξεκινά γύρω στο 2000 π.Χ. Οι ανασκαφές κατέδειξαν ότι η Μίλητος υπήρξε ιδιαίτερα ακμάζον εμπορικό κέντρο των Μινωιτών κατά τη Μέση Μινωική ΙΑ περίοδο. Η μινωική εγκατάσταση, η μεγαλύτερη εκτός Κρήτης, άνθησε κυρίως μεταξύ 1650 και 1450 π.Χ., κατά τα τέλη της Μέσης Μινωικής ΙΙΒ περιόδου.

Υπάρχουν αρκετές αντιφατικές μυθολογικές παραδόσεις σχετικά με την ίδρυση της πόλης. Σύμφωνα με την εκδοχή του Παυσανία, οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αυτόχθονες Κάρες, υπό τον Άνακτα και τον Αστέριο, τους οποίους πλαισίωσαν Κρήτες άποικοι υπό το Μίλητο, σταλμένοι από το Μίνωα. Οι Μινωίτες συνυπήρξαν με τους Κάρες και συνοίκισαν την πόλη, που έκτοτε άλλαξε όνομα και από Ανακτορία καλούνταν Μίλητος. Αντίθετα, ο Στράβωνας θεωρεί ότι οι Κρήτες είχαν οικιστή το Σαρπηδόνα και προέρχονταν από την κρητική πόλη Μίλητο. Ο Αριστόκριτος της Μιλήτου παραθέτει τις παλαιότατες παραδόσεις των ίδιων των Μιλησίων, σύμφωνα με τους οποίους ο Μίλητος ήταν γιος του Απόλλωνα και κατέφυγε στην Καρία για να γλιτώσει από το φθόνο του βασιλιά Μίνωα, ιδρύοντας εκεί μια πόλη που πήρε το όνομά του.

Τα ευρήματα των ανασκαφών της Μιλήτου ενισχύουν την παράδοση της κρητικής παρουσίας στην περιοχή (περίπου 16ος αι. π.Χ.) και απηχούν τη μινωική θαλασσοκρατορία στο Αιγαίο και τη διάνοιξη εμπορικών δρόμων στη Μεσόγειο. Δεν επαρκούν ωστόσο για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εικόνας της δραστηριότητας των Μινωιτών και των συνθηκών που τους οδήγησαν στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Δε γνωρίζουμε επομένως αν η μινωική εγκατάσταση στην περιοχή αποτελούσε πραγματικό εμπορικό σταθμό ή σταθμό επικοινωνίας μεταξύ Μινωιτών και Καρών. Ούτε μπορούμε να συμπεράνουμε αν η άφιξη μιας ομάδας «αποίκων» αποτελούσε ένδειξη ανάπτυξης της μινωικής δύναμης ή ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς καταστροφών και μεταβολών που συνέβησαν στην Κρήτη.

Τη μινωική εγκατάσταση τη διαδέχτηκε σχεδόν χωρίς διακοπή ο μυκηναϊκός οικισμός, ο οποίος περιορίζεται κατά κύριο λόγο στη ζώνη του ιερού της Αθηνάς και του Λιμανιού του Θεάτρου. Έχουν ανασκαφεί αρκετά οικοδομήματα, ενώ υπάρχουν υλικές ενδείξεις μιας ακμάζουσας παραγωγής κεραμικών μυκηναϊκού τύπου. Δε λείπουν μάλιστα και οι εισαγωγές αγγείων και ειδωλίων από την Αργολίδα.

Κατά την περίοδο ακμής των μυκηναϊκών βασιλείων της ηπειρωτικής Ελλάδας (15ος-13ος αι. π.Χ.) η Μίλητος είναι γνωστή στις χρονογραφίες των Χετταίων βασιλέων ως σύμμαχος των Αχαιών (Ahhiyawa) με το όνομα Milawanda. Στην τελευταία φάση της εποχής του Χαλκού η πόλη περνά στη ζώνη επιρροής των Χετταίων. Στον Όμηρο αναφέρεται ως καρική πόλη που πολέμησε στο πλευρό των Τρώων. Καταστράφηκε ολοσχερώς γύρω στο 1185-1180 π.Χ. και εγκαταλείφθηκε.

Οι Αχαιοί άποικοι της Μιλήτου ήταν ίσως έμποροι και τεχνίτες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή διαδεχόμενοι τους Μινωίτες στους θαλάσσιους δρόμους της Μεσογείου. Ένα παράδειγμα των σχέσεων της μυκηναϊκής εγκατάστασης στη Μίλητο με τα ισχυρά μυκηναϊκά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας μάς προσφέρει η καταγραφή ομάδας υφαντριών σε πινακίδες της Πύλου. Πρόκειται για Μιλήσιες οι οποίες κατατάσσονται στους καταλόγους των ανακτόρων με το τοπωνύμιο της προέλευσής τους (Μιλάτιαι [mi-ra-ti-ja]) και βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης με τα μυκηναϊκά ανάκτορα. Στα αρχεία καταγράφονται λεπτομερειακά οι αμοιβές τους (σε ποσότητα τροφής), το οφειλόμενο έργο, τα παιδιά τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόνοια του «γραφειοκρατικού» μηχανισμού των ανακτόρων να μην απομακρύνονται τα παιδιά, κυρίως τα κορίτσια, από τις μητέρες τους. Επιδιωκόμενος στόχος ήταν ίσως η εξασφάλιση ειδικευμένων δούλων και από την επόμενη γενιά, καθώς επίσης και η ευκολότερη συμφιλίωση των ξενιτεμένων γυναικών με τη νέα τους θέση. Η Μίλητος επομένως –όπως η Κνίδος και η Λήμνος– χρησίμευε στους Μυκηναίους ως εμπορικός σταθμός, μέσα από τον οποίο ανταλλάσσονταν με δούλους και άλλα αγαθά τα προϊόντα από τα μεγάλα μυκηναϊκά κέντρα.

Προϊστορική περίοδος
Κατοίκηση της Μιλήτου κατά την Προϊστορική εποχή

Η ευρύτερη περιοχή της Μιλήτου κατοικήθηκε τουλάχιστον από τη Χαλκολιθική περίοδο (5800-3400 π.Χ.). Αυτό επιβεβαιώνεται από αρχιτεκτονικά λείψανα τα οποία βρέθηκαν στο λόφο Kiliktepe, νότια της Μιλήτου, καθώς επίσης στο λόφο Assessos, κοντά στο Yenikoy, που βρίσκεται ανάμεσα στη Μίλητο και στη λίμνη Bafa.

Στην πόλη της Μιλήτου αναφέρονται υλικά κατάλοιπα (κεραμική) της Χαλκολιθικής περιόδου τόσο στην περιοχή του ρωμαϊκού Ηρώου, όσο και στην περιοχή του Βουλευτηρίου. Σε πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης από τη Χαλκολιθική περίοδο και στην περιοχή νότια από το ναό της Αθηνάς. Η διασπορά των ευρημάτων αυτών υποδηλώνει την εκτεταμένη κατοίκηση της χερσονήσου της Μιλήτου ήδη από την πρώιμη αυτή περίοδο.

Η Πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) στη Μίλητο μαρτυρείται μέχρι στιγμής από τυχαία ευρήματα (κεραμική), προερχόμενα από την περιοχή του ρωμαϊκού Ηρώου, από την περιοχή δυτικά του Βουλευτηρίου και από την περιοχή νότια από το ναό της Αθηνάς. Ένα μαρμάρινο κυκλαδικό ειδώλιο (πολιτισμός Σύρου-Kέρου) τεκμηριώνει τέλος τις πολιτιστικές επαφές της προϊστορικής κοινότητας της Μιλήτου με τις Κυκλάδες και κατ’ επέκταση τη συμμετοχή της Μιλήτου στο λεγόμενο πολιτιστικό «διεθνές πνεύμα» που επικρατούσε στο Αιγαίο κατά τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Οι επαφές της Μιλήτου με το κεντρικό και νότιο Αιγαίο ήταν πολύ πιο εντατικές κατά τη Μέση και Ύστερη εποχή του Χαλκού (2η και 1η χιλιετία π.Χ.). Στα νότια του ναού της Αθηνάς ερευνήθηκαν αλλεπάλληλες, αδιατάρακτες αρχιτεκτονικές φάσεις, που ανάγονται σε τρεις χρονικές περιόδους.

Η πρώτη φάση χρονολογείται στη Μεσομινωική III/Υστερομινωική ΙΒ περίοδο (1600-1450 π.Χ.) και χαρακτηρίζεται από μινωική επίδραση ή παρουσία. Μέσα σε στρώμα καταστροφής από πυρκαγιά βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες ντόπιας μινωικής κεραμικής, οικιακής χρήσης, όπως άωτα κωνικά κύπελλα, τριποδικές χύτρες και γεφυρόστομοι πρόχοι, αλλά και κεραμική εισαγμένη από την Κρήτη (θαλάσσιος ρυθμός) και, το πιο σημαντικό, όστρακα πίθου με σύμβολα της Γραμμικής Α και θραύσματα με φυτικά θέματα, γνωστά από τις μινωικές τοιχογραφίες. Η παρουσία τυπικής, για τους σύγχρονους με τη Μίλητο οικισμούς της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας, κεραμικής είναι σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής ανασκαφικά δεδομένα περιορισμένη.

Η δεύτερη και η τρίτη φάση χρονολογούνται στην Υστεροελλαδική ΙΙ-ΙΙΙΑ (1500-1350 π.X.) και στην Υστεροελλαδική ΙΙΙΒ-ΙΙΙΓ περίοδο (1350-1050 π.Χ.) και χαρακτηρίζονται από μυκηναϊκή παρουσία. Από τη δεύτερη φάση βρέθηκαν μια κατοικία (οίκος), επτά κεραμικοί κλίβανοι και μυκηναϊκή κεραμική. Η εύρεση των κλιβάνων είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού αποδεικνύει την επιτόπια, μαζική παραγωγή της μυκηναϊκής κεραμικής και κατ’ επέκταση τη μυκηναϊκή παρουσία στη Μίλητο, επιτρέποντας έτσι την ταύτισή της με τη Millawanda των χεττιτικών κειμένων. Το τέλος της φάσης αυτής επέφερε πυρκαγιά που χρονολογείται με απόλυτη βεβαιότητα το 1400 π.Χ. Κατά την τρίτη οικοδομική φάση ο μυκηναϊκός οικισμός τειχίστηκε με ισχυρά τείχη.

Γεωμετρική περίοδος

Η επανίδρυση της Μιλήτου τοποθετείται γύρω στο 1050 π.Χ. από Ίωνες αποίκους. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, οικιστής ήταν ο Νηλέας, γιος του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου, ο οποίος καταγόταν από την Πύλο. Οι άποικοι έσφαξαν όλους τους άρρενες κατοίκους (Κάρες και Κρήτες) και παντρεύτηκαν τις γυναίκες τους.

Ο αποικισμός της Μιλήτου από το βασιλικό γένος του Νηλέα υποδεικνύει την εγκαθίδρυση της βασιλείας ως αρχικού πολιτεύματος. Η βασιλεία καταργήθηκε το 10ο/9ο αι. π.Χ., όταν η διαμάχη των δύο διαδόχων του θρόνου, των Νηλειδών ξαδέλφων Λεωδάμαντος και Φίτρη ή Αμφίτρη, κατέληξε σε μια παράξενη δοκιμασία: καθένας από τους διεκδικητές του θρόνου οδήγησε ένα τμήμα του στρατού των Μιλησίων ενάντια σε έναν εχθρό της πόλης. Ο Λεωδάμας αναδείχθηκε νικητής και βασιλιάς. Ο Φίτρης στασίασε και επικεφαλής του δικού του στρατεύματος φόνευσε το Λεωδάμαντα και επιχείρησε να καταλάβει την εξουσία. Οι γιοι του τελευταίου όμως εκδικήθηκαν το θάνατο του πατέρα τους. Τότε επιλέχθηκε ως αισυμνήτης ο Επιμένης, ο οποίος εξόντωσε την ομάδα των γιων του Φίτρη και αναδιοργάνωσε το πολίτευμα σε αριστοκρατία.

2ο ΜΕΡΟΣ

3ο ΜΕΡΟΣ

ΜΙΛΗΤΟΣ