''ΣΟΥΛΙ ΚΑΙ ΣΟΥΛΙΩΤΙΣΣΕΣ''

Από το μοναδικό βιβλίο: “Γυναίκες του ΄21- προσφορές, ηρωισμοί και θυσίες”, της Κούλας Ξηραδάκη (το βιβλίο κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις Δωδώνη και είναι εξαντλημένο)

“Ερημο, απ’ την πολλή την περιψάνεια στέκεται το κατάξερο Σούλι,αιώνια δόξα της Ελλάδας.” Μ. Οικονόμου

Ξεκινούμε με τις Σουλιώτισσες, καθώς ο Δεκέμβριος έχει πολλές μνήμες από Σούλι: αναχώρηση των Σουλιωτών από τον τόπο τους το 1804,  ανατίναξη του καλόγερου Σαμουήλ στο Κούγκι, η θυσία στο Ζάλογγο…

Ο τελευταίος πρόμαχος της ανεξαρτησίας της Αλβανίας ήταν ο Σκεντέρμπεης. Αυτός κατόρθωσε να σταματήσει την τουρκική επιδρομή. Όταν όμως πέθανε (1468) οι Τούρκοι υποτάξανε την Αλβανία κι ο στρατός του διαλύθηκε. Στην βό­ρεια Αλβανία κατοικούσε η φυλή των Γκέγκηδων και στη νό­τια η φυλή των Τόσκηδων. Στην περιοχή της Θεσπρωτίας κα­τοικούσαν χριστιανοί Αρβανίτες απ’ τη φυλή των Τσάμηδων, υπολείμματα κι αυτοί του στρατού του Σκεντέρμπεη.
Κατά τον 17ο αιώνα αυτοί οι τελευταίοι ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν στο Σούλι. Οι Μποτσαραίοι από τη Δράγανη της Παραμυθιάς, οι Δαγκλαίοι απ’ το Καναλάκι του Φαναριού, οι Ζερβαίοι απ’ το Ζερβό της Άρτας, οι Δρακαίοι από τη Μάρτανη της Λάμαρης, οι Μποτσαραίοι, οι Σεχαίοι, οι Φωτομαραίοι κ.ά. και στήθηκε έτσι η σουλιώτικη συμπολιτεία.
Το Σούλι ή καλύτερα τα τέσσερα χωριά του Σουλίου δηλ. το Σούλι-πρωτεύουσα, η Κιάφα, το Αβαρίκο κι η Σαμωνίβα χτί­στηκαν στην πιο απόκρημνη και κακοτράχαλη περιοχή της Ηπείρου. Βρίσκονται ανάμεσα στα βουνά Μούργκε (υψόμε­τρο 1340 μ) Ζεβρούχο (υψ. 1317 μ) και Τούρλια (υ·ψ. 1082 μ) και στη συμβολή των ποταμών Αχέροντα και Τσαγκαριώτη. Τα βουνά αυτά λέγονταν στην αρχαιότητα Κασσώπια όρη. Ο Αχέροντας πηγάζει από τα βουνά του Σουλίου, κατεβαίνει στην πεδιάδα της Θεσπρωτίας (Φανάρι) που κατά την αρχαιό­τητα ήταν σκεπασμένη με λιμνάζοντα νερά και σχημάτιζαν την Αχερουσία λίμνη, που εθεωρείτο δίοδος κατάβασης στον Άδη.
Τα βουνά του Σουλίου είναι άγρια, έχουν βραχώδεις κι απόκρημνες πλαγιές και είναι από παντού τα χωριά του απο­κλεισμένα από φυσικά οχυρά, απροσπέλαστα. Απόκρημνες διαβάσεις και δασώδη φαράγγια τα προφυλάσσουν. Δεν μπο­ρεί κανείς να περάσει παρά μόνο από στενές ατραπούς.

                                      Χαρακτικό με φανταστική παράσταση του Σουλίου.

Ο Γάλλος περιηγητής Μαλέρμπ περιγράφει την ανάβαση:

«Η ατραπός γινόταν λίγο λίγο όλο και στενότερη μέχρι το σημείο που φτάνει σ’ ένα θεόρατο βράχο. Σ’ αυτό το ση­μείο κατεβήκαμε απ’ τ’ άλογα γιατί ήταν μέγας ο κίνδυ­νος να συνεχίσει κανείς την ανάβαση έφιππος. Προχωρήσαμε πεζοί σε μια ατραπό πλάτους μόλις ενός μέτρου, που είχε δεξιά τοιχώματα ενός βράχου γιγάντι­ου, αριστερά ένα φοβερό κρημνό στο αχανές βάθος του οποίον ακουγόταν ο μυκηθμός του Αχέροντα. Κάτω από τα πόδια μας στις ρωγμές τον βράχου φύτρωναν κάτι δέ­ντρα. Όπου δε η κατωφέρεια γινόταν λιγότερο απότομη, η βλάστηση γινόταν πιο πυκνή και τα δέντρα έκρυβαν τη θέα του ποταμού. Σ’ άλλο σημείο τον όρους η πλευρά εί­ναι απότομη κομμένη και στερημένη από κάθε βλάστη­ση. Τότε ο ποταμός φαίνεται απ’ το ύψος της ατραπού σαν μαύρη γραμμή στο βάθος τον βαράθρον, τον οποίον η θέα προξενεί ίλιγγο. Σε κάποια σημεία η ατραπός χάνε­ται κι ο οδοιπόρος αναγκάζεται να βρει το μονοπάτι ανάμεσα σε σωρούς από πέτρες που με τρόμο ακούγο­νται να πέφτουν κάτω απ’ τα πόδια τον στο χαίνον βά­ραθρο από ύψος 800 ποδών.
Εν τούτοις προχωρήσαμε. Τα δάση πύκνωσαν στα βάθη της χαράδρας και μετά από δίωρη πορεία φτάσαμε σ’ ένα είδος σκάλας πον σχημάτιζαν ογκώδη τμήματα βρά­χων συσσωρευμένων, που με κόπο και μόχθο ανεβήκαμε. Ανερχόμενοι διακρίναμε λείψανα οχυρωμάτων, παρα­κάμπτοντας τα ανεβήκαμε σ’ άλλο βράχο όπου βρεθή­καμε ακριβώς πάνω απ’ τον Αχέροντα, που φαινόταν χαίνων επί τη προσδοκία θυμάτων. Ήμαστε στό βράχο τον Αβαρίκον.
Σ’ ένα λοφίσκο από παντού απομονωμένο ορθώνεται το φρούριο της Κιάφας. Το θέαμα από κει ήταν μαγευτικό. Οι βράχοι υψώνονται σε σχήμα πυραμίδων και τα βάρα­θρα που τις δασώδεις πλευρές τον λούζουν τα ταραχώδη νερά του Αχέροντα. Οι πράσινες πεδιάδες του Μαργαριτίου και του Φαναριού, τα νερά των ποταμών που κατεβαίνουν στο Ιόνιο πέλαγος και στο βάθος του ορίζοντα η θάλασσα.
Ο δρ. Αγγλος περιηγητής Σμαρτ Χιουζ συνεχίζει:
«Η μοναδική από το φρούριο της Κιάφας, η καταπληκτι­κή άγρια σκηνογραφία μας κράτησε εμβρόντητους, κρά­τησε την αναπνοή μας σαν σε έκσταση. Οι τρισμέγιστες πέτρινες μάζες, οι βράχοι, οι γκρεμοί, οι χαράδρες φαί­νονταν σαν ερείπια διαλυμένου και εξαρθρωμένου κόσμου».
Σ’ αυτά λοιπόν τ’ απάτητα βουνά ήρθαν κι αναρριχήθηκαν οι Αλβανοί της Μέσης Ηπείρου, οι οποίοι επί αιώνες υφιστάμε­νοι την επίδραση του χριστιανισμού και του ελληνισμού, μετα­πλάστηκαν έτσι ώστε μόνο στη γλώσσα διέφεραν από τους Έλληνες της Ηπείρου. Κατά τα λοιπά, σε τίποτα δεν διακρίνο­νταν απ’ αυτούς. Μαζί ζήσανε, μαζί θρηνήσανε για την απώ­λεια της ελευθερίας τους και μαζί αγωνίστηκαν ηρωικά για την ανάκτηση της.
Με τον καιρό τα τέσσερα χωριά του Σουλίου αυξήθηκαν κι οργάνωσαν την σουλιώτικη συμπολιτεία. Οι Σουλιώτες ήσαν χωρισμένοι σε φάρες δηλ. πάτριες σαν τους Μανιάτες. Κάθε φάρα είχε τον αρχηγό της που ήταν μέλος ενός συμβουλίου που λέγονταν γερουσία. Η γερουσία ήταν σώμα με εκτελεστι­κά και δικαστικά καθήκοντα. Κανόνιζε τα της στρατολογίας σε καιρό πολέμου και τις εισφορές. Η εκτέλεση της απόφασης αναθέτονταν στον αρχηγό κάθε φάρας και ήταν υποχρεωτική. Η γερουσία εκδίκαζε πολιτικές και ποινικές υποθέσεις. Κανένα νόμο γραφτό, ούτε δικαστήριο τακτικό, ούτε αρχεία κρατούσαν οι Σουλιώτες. Κανόνες δικαίου ήταν τα τοπικά έθι­μα. Όταν κάποιος έκανε μια αξιόποινη πράξη, οι αρχηγοί εξέ­ταζαν την υπόθεση και εξέδιδαν προφορικά την απόφαση στην οποία ο καταδικασθείς ώφειλε να υπακούσει χωρίς συζήτηση. Η δε φάρα ήταν υποχρεωμένη να την εκτελέσει έστω και δια της βίας. Οι Σουλιώτες ούτε γράμματα μάθαιναν, ούτε τέχνες ούτε εμπόριο. Ήταν μόνο κτηνοτρόφοι. Αλλά η κύρια ασχολία τους ήταν η τέχνη των όπλων. Και το περίεργο είναι ότι στά όπλα εξασκούντο και οι γυναίκες.

 

Η γυναίκα στο Σούλι δεν ήταν ίση με τον άντρα, γιατί η σου­λιώτικη κοινωνία ήταν ανδροκρατική. Ωστόσο είχαν μια ιδιαί­τερη υπόσταση. Γυμνάζονταν στα όπλα. Όταν οι άντρες μάχο­νταν οι γυναίκες κουβαλούσαν πολεμοφόδια, τροφές κι ό,τι άλλο χρειάζονταν οι μαχητές. Παρατηρούσαν τους μαχητές, έψεγαν τους άναδρους και κάποτε τους αφόπλιζαν. Η παρου­σία τους στις μάχες εμψύχωνε τους μαχητές, τους αναζωπύρω­νε τη φιλοτιμία και την άμιλλα των αντρών. Όταν μεταξύ αντρών δημιουργούντο προσωπικές διαφορές, για να μη μεσο­λαβήσουν άλλοι άντρες και γίνουν επικίνδυνες φιλονικίες, με­σολαβούσαν οι γυναίκες και έλυναν τις διαφορές.

Η έλλειψη γεωργικού επαγγέλματος απ’ τη μια και η αύξηση του πληθυσμού από την άλλη, τους έκανε άρπαγες. Κατέβαιναν στα γύρω χωριά και τα λήστευαν. Οι δε χωρικοί επειδή δεν είχαν από πουθενά προστασία αναγκάζονταν να πληρώνουν φόρο στους Σουλιώτες επιδρομείς. Οι Σουλιώτες έκαναν πολλούς ληστρικούς αγώνες έτσι που συνοικισμοί Οθωμανών εγκατέλειπαν τα χωριά τους κι έφευγαν και τότε οι Σουλιώτες σφετερίζονταν τις εγκαταλειμμένες περιουσίες. Οι Σουλιώτες με τις αρπαγές τους είχαν αποβεί η μάστιγα των αγροτών και κτηνοτρόφων Οθωμανών και χριστιανών. Οι κα­ταγγελίες έφτασαν ως τον σουλτάνο, που έδωσε εντολή στους τοπάρχες της Ηπείρου να κυνηγήσουν τους Σουλιώτες. Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων μόλις πήρε το πασαλίκι θέλησε να τους συντρίψει.
Πριν όμως προχωρήσουμε στους πολέμους του Αλή πασά εναντίον των Σουλιωτών πρέπει να πούμε και κάτι άλλο:

Οι Σουλιώτες ήρθαν κυνηγημένοι από την Αλβανία κι εγκα­ταστάθηκαν σ’ ένα μέρος φτωχό και άγονο όπως είναι η Ήπειρος. Για ν’ αποφύγουν τον τουρκικό ζυγό πήραν τα βουνά, όπως είπαμε. Τα άγρια απρόσιτα αυτά βουνά τους εξασφάλι­ζαν απ’ τις επιδρομές των Τούρκων, αλλά ήταν άγονα. Όλο πέτρα. Δεν ασχολούντο με τη γεωργία, αλλά πώς ν’ ασχολη­θούν; σε τι έδαφος; Τα λιγοστά γιδοπρόβατα που είχαν δεν μπορούσαν να θρέψουν όλο τον κόσμο. Ήταν κατ’ ανάγκη λι­τοδίαιτοι.
«Για να επιβιώσουν, γράφει ο Βονρνάς¹, έπρεπε ν’ αρπά­ξουν τ’ αγαθά των γειτονικών καμπίσων περιοχών. Ετσι ο νόμος της αρπαγής – καθόλου μειωτικός τότε για τους άρπαγες πολεμιστές – αποτελεί την κυριότερη πηγή βιο­πορισμού τους. Η ζωή κι η ιστορία δεν ξέρουν τσιριμόνιες. Έχουν σκληρότητες που σ’ εμάς φαίνονται σήμερα σαν πράξεις απάνθρωπες, σαν να μας γυρίζουν πίσω χι­λιάδες χρόνια, όταν ο άνθρωπος ήταν ακόμα άγριο θη­ρίο. Κι όμως, δεν είναι ούτε διακόσια χρόνια από την εποχή που στη γωνιά τούτη της Ευρώπης το καθεστώς της ένοπλης πάτριας και της αρπαγής καθόριζε τη μοίρα των ανθρώπων…
Οι αρχαϊκοί αυτοί άνθρωποι, που δεν είχαν χτυπητές κοινωνικές διαφορές, ούτε υποτιμούσαν τη γυναίκα σαν κοινωνική μονάδα, όπως στα φεουδαρχικά καθεστώτα, είχαν και θαυμάσιες ψυχικές αρετές. Υψηλό ήθος, πίστη στους δεσμούς που ενώνουν τους ανθρώπους, στο κοινό αίμα, στη φιλία στο δοσμένο λόγο τους. Δεν υπήρχε με­γαλύτερη τιμή από του να σε κάνει μπραζέρη, αδελφο-ποιητό ο Αρβανίτης. Αφοσιώνονταν σε ζωή και σε θάνα­το. Κι όταν σούδινε το λόγο του, – μπέσα για μπέσα²– -(Μπέσα θα πει αρβανίτικα λόγος, εξ ου καί μπαμπέσης = αυτός που δεν κρατάει το λόγο του) τίποτα δέν μπορούσε να τον κάνει να τον πάρει πίσω. Απλή και παστρική ηθική που διευκόλυνε τους ανθρώ­πους στη σκληρή ζωή τους και στην αδιάκοπη πάλη τους με μια άξενη και μητριά φύση.»
Όπως κι αν έχουν τα πράγματα γεγονός είναι πως οι Σουλιώτες είχαν εγκαταστήσει στην Ήπειρο κράτος εν κράτει. Άρπαζαν, φορολογούσαν. Ο Αλή πασάς προκειμένου να ορ­γανώσει το πασαλίκι του κατά πως εκείνος νόμιζε, δεν ήταν δυνατόν να τους ανεχθεί. Έπρεπε να τους εξοντώσει.


Όπως κι αν έχουν τα πράγματα γεγονός είναι πως οι Σουλιώτες είχαν εγκαταστήσει στην Ήπειρο κράτος εν κράτει. Άρπαζαν, φορολογούσαν. Ο Αλή πασάς προκειμένου να ορ­γανώσει το πασαλίκι του κατά πως εκείνος νόμιζε, δεν ήταν δυνατόν να τους ανεχθεί. Επρεπε να τους εξοντώσει.

Αλή πασάς! Ένα αμφιλεγόμενο και πολυσυζητημένο πρό­σωπο, που έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τα τελευταία προεπα­ναστατικά χρόνια. Ένας αγράμματος, γαλουχημένος από μια μάνα αιμοβόρα κι εκδικητική, ληστής στα νιάτα του με πλού­σια δράση, δεσποτικός, ραδιούργος, μηχανορράφος, αγνώμο­νας προς τους ευεργέτες του, φιλοχρήματος, ακόλαστος, πολυ­μήχανος, παμπόνηρος, αλλά και ικανός πολιτικός και διπλω­μάτης, με οργανωτικό μυαλό, ανεξίθρησκος, του άρεσε η μου­σική και κολακεύονταν να φιλοξενεί πνευματικούς ανθρώ­πους στο σεράι του. 




Ο Αλή πασάς ανέλαβε το πασαλίκι των Γιαννίνων το 1788 κι έβαλε πρώτο του στόχο να εξοντώσει τους Σουλιώτες. Είχε υπόψη του βέβαια προηγούμενες απόπειρες προκατόχων του που είχαν αποτύχει. Να επιχειρήσει ακόμα μια φορά να τους κυνηγήσει στο κρησφύγετο τους, ήταν αδύνατον. Δεν του έμε­νε παρά ο δόλος. Να τους εξαπατήσει, να τους βγάλει απ’ τις αετοφωλιές τους κι απέ να τους τσακίσει.
Από τις αρχές του 1792 μάζεψε στρατό κάπου 15 χιλ. Αλβανούς και διέδωσε πως θα τραβήξει κατά το Δέλβινο και Αργυρόκαστρο. Ταυτόχρονα έστειλε μια επιστολή προς τους Σουλιώτες γραμμένη με τα κολακευτικότερα λόγια.:
Φίλοι μου, Καπετάν Μπότσαρη και καπετάν Τζαβέλλα, Εγώ οΑλή πασάς σας χαιρετώ και σας φιλώ τα μάτια.
Επειδή εγώ ξέρω πολλά καλά την ανόραγαθία σας και την παλληκαριά σας μου φαίνεται να έχω μεγάλην χρείαν από λόγου σας. Λοιπόν μην κάνετε αλλέως, αλλά ευ­θύς, όπου λάβετε την γραφή μου να έρθετε να με εύρετε δια να πάγω να πολεμήσω τους εχθρούς μου · τούτη είναι η ώρα και ο καιρός όπου έχω χρείαν από λόγου σας και μένω να ιδώ την φιλίαν σας. Ο λούφες θέλει είναι διπλός απ’ όσον δίνω εις τους Αρβανίτες, διότι και η παλληκα­ριά σας ξέρω πως είναι μεγαλύτερη από τη εδική τους. Λοιπόν εγώ δεν πηγαίνω να πολεμήσω πριν να έρθετε σεις και σας καρτερώ ογλήγορα να έρθετε.
Ταύτα και σας χαιρετώ
Η επιστολή του Αλή διαβάστηκε στο συμβούλιο και παρ’ όλο που δεν κατάλαβαν το δόλο, την παγίδα που τους έστηνε, θεώ­ρησαν σκόπιμο να στείλουν μόνο μια μικρή δύναμη από εβδο­μήντα άντρες μ’ επικεφαλής τον Λάμπρο Τζαβέλλα, που είχε μαζί του τον νεαρό γιο του Φώτο. Ο Αλής τους δέχτηκε και διέ­ταξε αμέσως τις δυνάμεις του να τραβήξουν προς το Αργυρόκαστρο. Στο δρόμο στάθμευσαν. Εκεί ο Αλής ζήτησε να κάνουν διάφορες αθλοπαιδιές. Και κάλεσε και τους Σουλιώτες να πάρουν μέρος, που φημίζονταν γι’ αυτά. Οι Σουλιώτες ανύποπτοι, άφησαν τ’ άρματα κάτω και άρχισαν ν’ αγωνίζονται. Τότε άντρες του Αλή κατά διαταγήν του, τους έπιασαν και τους έδεσαν και τους οδήγησαν στα Γιάννενα εκτός από τον Λάμπρο Τζαβέλλα. Ενώ έδωσε εντολή στο στράτευμα ν’ αλλάξει πορεία και να στραφεί κατά του Σουλίου για να πιάσει τους Σουλιώτες εξ’ απρόοπτου. Αλλά αυτοί είχαν έγκαιρα ειδοποιηθεί. Ένας απ’ τους εβδομήντα το ‘σκασε, έπεσε στο ποτάμι και κολυμπώντας κατόρθωσε να φτάσει στο Σούλι. Όλοι οι Σουλιώτες ‘τοιμάστηκαν. Μετακόμισαν με τα ζώα τους και τις ζωοτροφές προς ψηλότερα σημεία προς την κοιλάδα της Μπίρας όπου υπήρχαν σπηλιές και τρεχούμενο νερό. Ο Μπότσαρης διέταξε τους άντρες να πιάσουν διάφορα σημεία και στους οχυρούς πύργους της Κιάφας. Τις δε γυναί­κες όσες έφεραν όπλα, τις τοποθέτησαν στα υψώματα πάνω από την Κιάφα. Όλα ετοιμάστηκαν ταχύτατα και περίμεναν τον εχθρό.
Όταν έφτασε ο Αλής στο Επταχώρι, το χαμηλότερο χωριό του Σουλίου, το βρήκε έρημο και μόνο οι σκύλοι είχαν μείνει για να ειδοποιηθούνε με τα γαυγίσματά τους την άφιξη του Αλή. Πράγματι μόλις έφτασαν, τα σκυλιά άρχισαν να γαυγίζουν και να χυμούν κατ’ απάνω τους. Έτσι τα σκυλιά ανέτρε­ψαν πολλούς ιππείς λέει ο Αλής. Τέλος οι δυνάμεις του προχώ­ρησαν. Εκεί δέχτηκαν καταιγισμό πυρών. Έκπληκτος ο Αλής και εξοργισμένος διέταξε να του φέρουν μπροστά του δεμένο τον Λάμπρο Τζαβέλλα.
–  Η ζωή σου και η ζωή του παιδιού σου είναι στα χέρια μου,του είπε. Αν μου παραδώσεις σήμερα το Σούλι, θα σας χαρίσωτη ζωή και θα σου δώσω χρήματα και δόξα, αλλιώς θα σας ψή­σω ζωντανούς.
–    Ορισμό   σου   πασά   μου,   απαντάει   ατάραχος   ο   Λ. Τζαβέλλας. Αλλ’ ενόσω είμαι δέσμιος, μην περιμένεις να πά­ρεις το Σούλι. Αν όμως μ’ αφήσεις και πάω απάνω κάτι μπο­ρεί να γίνει.
– Και πώς να σε πιστέψω ότι δεν θα με γελάσεις;
– Έχεις στα χέρια σου το παιδί μου.
Ανυπόμονος να γίνει το συντομότερο κύριος του Σουλίου ο Λλής τον άφησε. Πήγε απάνω στο Σούλι ο Τζαβέλλας κι αφού ιστόρησε ό,τι είχε συμβεί λέει: Εμπρός στα όπλα μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες.»
-Αλλά ο Φώτος είναι στα χέρια του εχθρού, είπε ένας αρχηγός φάρας.
– Δεν είναι καιρός να σκεφτούμε το παιδί μου, αλλά την πα­τρίδα, λέει ο Λάμπρος.



Η δε ηρωική Μόσχω η μάνα του Φώτου είπε:
«Το παιδί μου είναι παιδί του Σουλίου, αν χαθεί το Σούλι, ας χαθεί και το παιδί μου κι εγώ η ίδια».



Ο Λάμπρος Τζαβέλλας έστειλε γράμμα στον Αλή και του γρά­φει:
Αλή Πασά,
Χαίρομαι πον γέλασα ένα δόλιο. Είμαι δω για να διαφε­ντέψω την πατρίδα μου εναντίον σ’ ένα κλέφτη σαν και σέ­να. Ο γιος μου θα πεθάνει, εγώ όμως θα τον εκδικηθώ πριν πεθάνω. Κάποιοι Τούρκοι σαν και σένα θα πουν πως εί­μαι άσπλαχνος πατέρας, με το να θυσιάσω τον γιο μου για τον δικό μου λυτρωμό. Αποκρίνομαι ότι αν εσύ πάρεις το βουνό, θέλεις σκοτώσει και τον γιο μου και το επίλοιπο της φαμελιάς μου και τους συμπατριώτες μου· τότε δεν θα μπορέσω να εκδικηθώ το θάνατο τους. αμή και νικήσου­με, θέλει έχω κι άλλα παιδιά, η γυναίκα μου είναι νέα. Αν ο γιος μου νέος καθώς είναι, δεν μείνει ευχαριστημένος να πεθάνει για την πατρίδα του, αυτός δεν είναι άξιος να ζή­σει και να λέγεται γιος μου. Έτσι. Προχώρησε λοιπόν άπι­στε. Είμαι ανυπόμονος να εκδικηθώ, να σου πιω το αίμα. Εγώ ο ορκισμένος εχθρός σου.
Καπετάν Λάμπρος Τζαβέλλας
Ο Αλή πασάς μόλις το ‘λαβε σκύλιασε. Ήθελε νά σκοτώσει τον Φώτο αλλά οι συμβουλάτορες του συνέστησαν ψυχραιμία. Ν’ αφήσει τη δολοφονία του Φώτου για ευθετότερο χρόνο.
Ο Αλή ς είχε στρατοπεδεύσει στους πρόποδες. Μόλις πήρε την απάντηση του Τζαβέλλα προχώρησε. Οι Σουλιώτες έκα­ναν πίσω για να φέρουν τον εχθρό στο σημείο που ήθελαν εκείνοι, στην Κιάφα. Ήταν 20 Ιουλίου 1792. Οι Σουλιώτες οχυρωμένοι πίσω απ’ τους βράχους πυροβολούσαν επί τέσσε­ρις ώρες. Από τον υπερβολικό όμως καύσωνα και τους ακατά­παυστους πυροβολισμούς τα όπλα στόμωσαν και έγινε μια μι­κρή ανακωχή ανάμεσα στους αντιμαχόμενους.
.
τις εικόνες αντλήσαμε από την ιστοσελίδα :Αγια- Σοφιά
“έκτη και τελευταία” και την ανάρτηση: Οι αγώνες των Σουλιωτών.
 
ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΑΝΤΕΧΟΥΜΕ