ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ Σκέψεις περί της Νεμέσεως επί των ανευθύνων πολιτικών πράξεων

Του Αντωνίου Αντωνάκου

Καθηγητού-Κλασσικού Φιλολόγου

Ιστορικού-Συγγραφέως

Αντιπροέδρου τού Συνδέσμου τών Απανταχού Λακώνων «Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ»

Με αφορμή τις θλιβερές εικόνες, τις σχετικές με τον θάνατο, το λιντσάρισμα και την διαπόμπευση τού δικτάτορα τής Λιβύης Μουαμάρ Γκαντάφι, οδηγήθηκα σε κάποιους συνειρμούς, που ήλθαν αυθόρμητα στον νού μου και έχουν σχέση με μία περικοπή τού Πλάτωνος, η οποία απετέλεσε αφορμή και για την γραφή ενός ποιήματος τού νομπελίστα ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη σχετικού με την τιμωρία τών τυράννων με τίτλο «επί ασπαλάθων»!

Η λέξη «τύραννος» αρχικά σήμαινε «βασιλιάς». Αυτή την σημασία, μάλιστα, έχει στον Οιδίποδα. Με τον καιρό η σημασία της εκπίπτει και «τύραννος» είναι αυτός που καταλαμβάνει την εξουσία με την βία και την ασκεί με σκληρό και βάναυσο τρόπο, με αυθαιρεσίες και παρανομίες. Αυτή την σημασία έχει η λέξη στον Πλάτωνα. Και σήμερα, όμως, τα λεξικά για την ερμηνεία τής λέξεως είναι σαφή! «Τύραννος» = ο άρχοντας που κυβερνά αυθαίρετα και απολυταρχικά | (μεταφορικά) = καταπιεστής.

Η σκέψη μου οδηγήθηκε στην κατάσταση που βιώνουμε σήμερα. Μία κυβέρνηση, η οποία εξελέγη δημοκρατικά μεν, λέγοντας, όμως, κατάφορα ψέματα δε, καταπιέζει τον ελληνικό λαό με ένα σωρό μέτρα, χωρίς να τον ρωτήσει και κυρίως αρνούμενη να δει την πραγματικότητα. Ότι δηλαδή ένας λαός πλήττεται συνεχώς, χάνει την εργασία του, όποιος έχει ακόμη εργασία διαπιστώνει ότι μειώνεται δραματικά ο μισθός του, τα δάνεια και οι υποχρεώσεις τού κάθε νοικοκυριού καθίστανται πλέον δυσβάστακτες και η κυβέρνηση ενδιαφέρεται μόνο για την παραμονή της στην εξουσία! Αρνείται να την παραδώσει, παρ’ όλο που έχει χάσει την λαϊκή, αλλά στην ουσία και την κοινοβουλευτική στήριξη! Κυβερνά δηλαδή αυθαίρετα, καταπιεστικά. Πώς λοιπόν να την ονομάσουμε; Ποια ιδιότητα να της προσδώσουμε; Μοιραία έρχεται και ξανάρχεται στο μυαλό μου ο ορισμός του λεξικού. Και ο Αρδιαίος, στην περικοπή τού Πλάτωνος και του Σεφέρη!

Βασική προϋπόθεση για να καταλάβει κάποιος το νόημα τών κειμενικών περικοπών τών αρχαίων προγόνων μας είναι να έχει παιδεία. Παιδεία ελληνική! Διότι τα φιλοσοφικά συμπεράσματα είναι αποτελέσματα όχι μόνο ειδικών γνώσεων αλλά και ελληνικού ήθους!

Ο Αρδιαίος, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Πλάτων στην «Πολιτεία», ήταν τύραννος σε μια πόλη της Παμφυλίας (περιοχής της Μ. Ασίας). Ανάμεσα σε πολλά ανοσιουργήματα που διέπραξε, σκότωσε τον πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του γι’ αυτό και τιμωρήθηκε πολύ σκληρά στον κάτω κόσμο, μαζί με άλλους τυράννους και άδικους ανθρώπους. Αφού όλοι αυτοί εξέτισαν την καθιερωμένη ποινή, καθώς έβγαιναν
στο φως, το στόμιο τής εξόδου δεν τους δεχόταν και έβγαζε ένα μουγκρητό. Εκείνη
την στιγμή κάποιοι άνδρες άγριοι και γεμάτοι φωτιά, οι οποίοι ήσαν εκεί και ήξεραν
την σημασία τού μουγκρητού, έδεσαν τα χέρια, τα πόδια και το κεφάλι τού Αρδιαίου
και των άλλων, τους έριξαν κάτω, τους έγδαραν και στην συνέχεια άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο πάνω στους αγκαθωτούς ασπαλάθους πηγαίνοντάς τους στα Τάρταρα, στην άβυσσο τής αιώνιας τιμωρίας, που βρίσκεται πιο βαθιά από τον Άδη·
και εξηγούσαν στους περαστικούς διαβάτες γιατί τα παθαίνουν αυτά ο Αρδιαίος και οι άλλοι και γιατί θα πάνε στον Τάρταρο. [«Ενταύθα δη άνδρες, έφη, άγριοι, διάπυροι ιδείν, παρεστώτες και καταμανθάνοντες το φθέγμα, τους μεν διαλαβόντες ήγον, τον δε Αρδιαίον και άλλους συμποδίσαντες χείράς τε και πόδας και κεφαλήν καταβαλόντες και εκδείραντες, είλκον παρά την οδόν εκτός επ’ασπαλάθων κνάμπτοντες, και τοις αεί παριούσι σημαίνοντες ών ένεκά τε και ότι εις τον Τάρταρον εμπεσούμενοι άγοιντο» (Πλάτωνος «Πολιτεία», 615d)].

Την περικοπή αυτή χρησιμοποιεί ως κινητήρια δύναμη και ο Σεφέρης, στο ποίημά του με τίτλο «επί ασπαλάθων». Είναι μάλιστα πολύ παραστατικός ως προς την περιγραφή τής τιμωρίας τού Αρδιαίου, στην οποία προσδίδει μια κλιμακούμενη ένταση, που ξεκινάει από το απλό δέσιμο τού ενόχου, για να φθάσει ως το πλήρες κουρέλιασμα του:

τον έδεσαν χειροπόδαρα

τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπαλάθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλι.

Φράσεις τού ποιήματος, όπως, "(οι ασπάλαθοι) δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια" καταδεικνύουν σαφώς ότι θέμα τού ποιήματος είναι η τιμωρία τού πανάθλιου Τυράννου Αρδιαίου, απώτερος όμως στόχος είναι η υπόδειξη τού τρόπου, με τον οποίο πρέπει να τιμωρούνται και οι σύγχρονοι τύραν­νοι: να συρθούν δηλαδή και αυτοί «επί ασπαλάθων». Για την απονομή τιμωρίας λοι­πόν υπάρχουν οι ασπάλαθοι, αφού φυτρώνουν ακόμη στην ίδια περιοχή και δεί­χνουν έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια, όπως  μερικά ζώα, σε στιγμές που δείχνουν απειλητικά τα δόντια ή τα νύχια τους σε στάση επιθετικής ετοιμότητας. Τα αγκάθια λοιπόν είναι πρόθυμα για τον ρόλο που θα διαδραματίσουν. Είναι μάλιστα μυτερά και σκληρά σαν βελόνια. Θα προξενήσουν έτσι πιο βαθιά οδύνη στους τυράννους και η τιμωρία τους θα είναι πιο φριχτή. Τα λόγια τού ποιητή υποδηλώνουν και μιαν άλλη θέση, που υποκρύπτει δεοντολογική στάση και επιθυμία: ότι με παρόμοιο σκληρό τρόπο πρέπει να τιμωρούνται για τα εγκλή­ματά τους οι τύραννοι όλων των εποχών. Οι σύγχρονοι τύραννοι, που υφαρπάζουν την ψήφο με ψέματα και επιβάλλουν την εξουσία τους καταπατώντας τις πολιτικές ελευθερίες και στερώντας τον λαό από βασικά δικαιώματά του.

Κι επειδή σήμερα πολλοί κυβερνητικοί βουλευτές διαμαρτύρονται για τις αντιδράσεις τού ελληνικού λαού, ξεχνούν ότι με την ανοχή τους ή την απροκάλυπτη στήριξή τους σε σειρά αντικοινωνικών μέτρων, αγνόησαν επιδεικτικά τούς εκλογείς τους, δηλαδή τους ψηφοφόρους τους, που τους λένε να αποφασίσουν διαφορετικά από την κομματική γραμμή. Κάποιοι μάλιστα από αυτούς τούς βουλευτές, που κάνουν τους ειδήμονες περί την αρχαία ελληνική γραμματεία, τονίζουν ότι με τις αντιδράσεις του κόσμου καταπατάται η δημοκρατία, η οποία είναι ένα ελληνικό δημιούργημα των προγόνων μας, προσφορά στην ανθρωπότητα!

Δεν τα ξέρουν όμως καλά οι κυβερνητικοί εθνοπατέρες! Τους υπενθυμίζω λοιπόν ότι στο κείμενο τού Ανδοκίδου «Περί των μυστηρίων» (97,1 - 98,6) αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: Να ορκισθούν όλοι οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τις καθιερωμένες τελετές, κατά φυλές και κατά δήμους, ότι «θα σκοτώσουν και με τα λόγια και με τα έργα και με την ψήφο τους, και με το ίδιο τους το χέρι αν μπορούν, όποιον θα προσπαθούσε να καταλύσει την αθηναϊκή δημοκρατία! (κτενώ και λόγω και έργω και ψήφω και τη εμαυτού χειρί, αν δυνατός ω, ος αν καταλύση την δημοκρατίαν την Αθήνησι). Εννοείται ότι και τα λόγια αλλά και η ψήφος τού αθηναίου πολίτη είναι «πολιτικό όπλο», με το οποίο θα φονεύσει τον καταλύοντα την δημοκρατική νομιμότητα. Αλλά ο αρχαίος όρκος καταλήγει και σε ακόμη πιο αποτρόπαιες, σύμφωνα με την σύγχρονη πολιτική αισθητική, πράξεις. Μιλάει για αίμα (κτενώ)! Φρικτή διαπίστωση, που πρέπει να την έχουν στο μυαλό τους οι σύγχρονοι ιθύνοντες ως πολιτική παρακαταθήκη τών αρχαίων Αθηναίων, των δημιουργών τής δημοκρατίας, αλλά και ως έναν αστάθμητο παράγοντα, που οι ίδιοι όμως θα έχουν πυροδοτήσει με την αλαζονική συμπεριφορά τους και την άρνηση  παραδόσεως της εξουσίας!

Ο όρκος ομιλεί επίσης σαφώς για δήμευση των περιουσιών τών καταπατούντων την δημοκρατία και απόδοση των μισών στον φονιά αυτών […και τα κτήματα τού αποθανόντος πάντα αποδόμενος αποδώσω τα ημίσεα τω αποκτείναντι, και ουκ αποστερήσω ουδέν). Καταργεί ακόμη όλους τους νόμους και τις συμφωνίες που είναι αντίθετοι προς τον δήμο και έχουν υπογραφεί από αυτούς (Οπόσοι δε όρκοι ομώμονται Αθήνησιν ή εν τω στρατοπέδω ή άλλοθι που ενάντιοι τω δήμω τω Αθηναίων, λύω και αφίημι).

Ας μελετήσουμε λοιπόν περισσότερο τούς προγόνους μας, ας διδαχθούμε από τα επιτεύγματά τους, ας προβληματισθούμε από τα λάθη τους, και κυρίως ας σταματήσουμε να τους χρησιμοποιούμε ως επιχείρημα για να καλύψουμε τα δικά μας λάθη. Στην δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα, διότι ο λαός είναι κυρίαρχος και μόνο αυτός μπορεί να δώσει την λύση μέσω εκλογών. Αν όμως κάποιοι δεν του το επιτρέψουν και οι πολίτες μετατραπούν σε όχλο και μάζα, πολύ φοβούμαι ότι οι εξελίξεις θα είναι ανεξέλεγκτες και την ευθύνη θα την έχουν αποκλειστικά οι ανεύθυνοι «υπεύθυνοι» κυβερνήτες τής Ελλάδος!