Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΤΑΓΩΝ

         Του Αντωνίου Αντωνάκου

     Καθηγητού - Κλασσικού Φιλολόγου 

     Ιστορικού -Συγγραφέως

     Αντιπροέδρου τού Συνδέσμου τών  Απανταχού Λακώνων << Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ>>

Μία λέξη, η οποία κατά κόρον κυριαρχεί σήμερα στο λεξιλόγιό μας είναι η λέξη «ανάγκη». «Βρισκόμαστε σε οικονομική ανάγκη», «ανάγκη να ληφθούν μέτρα», «αναγκαζόμαστε να αλλάξουμε τρόπο ζωής» κ.λπ. Είναι γνωστή η φράση «ανάγκα και θεοί πείθονται». Κι όμως, πρέπει να προσδιορίσουμε λίγο τις πραγματικές ανάγκες σε σχέση με την διαχείριση αυτών από τους ηγέτες. Οδηγός σε αυτήν την έρευνα θα είναι ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης και τα συμπεράσματα που βγαίνουν από το εξαίρετο έργο του!

Βασική δύναμη, λοιπόν, για τον Θουκυδίδη, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς είναι η ανάγκη. Αυτή κατευθύνει κάθε ενέργεια τού ατόμου και επηρεάζει ως έναν βαθμό την έκβαση των γεγονότων. Βεβαίως υπάρχουν και άλλες αιτιώδεις σχέσεις γεγονότων που παίζουν ρόλο στην ιστορία. Ο Θουκυδίδης, όμως,  αναλύει την έννοια τής ανάγκης πολύ αναλυτικά και θα πρέπει να εξετάσουμε το περιεχόμενό της για να κατανοήσουμε και πώς μπορούμε να αντιδράσουμε σήμερα! Φορείς των ιστορικών γεγονότων είναι τα άτομα, τα οποία όμως δεν ενεργούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Ανά­μεσα τους υπάρχει η αναγνωρισμένη από όλους προσωπικότητα, που κα­τευθύνει τις ενέργειες τών πολλών. Και ανάμεσα σε κάθε ομάδα ξεχωρίζει πάντο­τε ο ένας, ο η­γέτης.

Ο ηγέτης είναι αυτός που αποφασίζει για την τύχη τού λαού του. Ανάμεσα στα γνωρίσματα τού αξίου ηγέτη είναι η σωφροσύνη και η ορθή εκτίμηση των καταστάσεων, διότι ο πραγματικά άξιος ηγέτης άγει, δεν άγεται... (ου γαρ αισχρόν είναι Αθηναίους ναυτικώ μετά καιρού υποχωρήσαι, αλλά και μετά οτουούν τρόπου αίσχιον ξυμβήσεσθαι ήν ησσηθώσιν... 8, 27, 3).

Η τύχη τών πολιτικών ηγετών εξαρτάται πολύ από τα γεγονότα. Η ε­πιτυχία ενισχύει και εξυψώνει το γόητρο τους, ενώ η αποτυχία συνεπάγε­ται κλονισμό τής θέσης τους. Σήμερα, έχουν όλοι ομολογήσει ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο! Οικονομικό μεν, αλλά πόλεμο. Με καταστροφές, απώλειες, θανάτους και αγώνα! Οι ηγέτες πρέπει να σταθμίζουν πάντοτε τα γεγονότα, και να μη ρίχνουν τους λαούς τους σε αλόγι­στους κινδύνους. Επειδή, όμως, σε πολεμικές περιόδους,  δεν συμβαίνουν μόνο επιτυχίες, αλλά και αποτυχίες, η κοινή γνώμη, η οποία ενδιαφέρεται μόνο για το αποτέλεσμα, είναι έτοιμη να κατα­λογίσει ευθύνες στους ηγέτες για κάθε αποτυχία. Δημιουργείται γύρω τους ένα κλίμα κατάλληλο για την συκοφαντία και την διαβολή. Η επισφαλής θέ­ση τών ιθυνόντων είναι απόρροια των περιστάσεων. Κατά ιστορική αναγ­καιότητα το πλήθος ζητεί υπευθύνους για τις εναντιότητες της τύχης και απονομή δικαιοσύνης. Οι η­γέτες είναι ο στόχος. (πολέμου δε καθεστώτος αεί ανάγκην είναι τους προύχοντας από των ξυμφορών διαβάλλεσθαι... 5, 17, 1) Οι ανάξιοι ηγέτες, βέβαια, πρέπει να οδηγούνται στην Δικαιοσύνη και να τιμωρούνται! Όμως ο καλός ηγέτης, ακριβώς επειδή είναι άξιος, ξέρει να σταθμίζει τις ενέργειες του και να φυλάγεται από την ανασφάλεια.

Γεγονότα σημαντικά εξαναγκάζουν κάποτε έναν λαό να αλλάξει τρό­πο ζωής. Αυτό έγινε και σήμερα. οπότε είναι επιτακτική ανάγκη να βρούμε νέους προσανατολισμούς. Αν αυτοί είναι ορθοί, τότε με­ταβάλλεται προς το καλλίτερο ο τρόπος ζωής ενός λαού και η πατρίδα του μεγα­λουργεί! Οι Αθηναίοι π.χ. αναγκάσθηκαν από την φορά των πραγμάτων να στραφούν προς την ναυτική ζωή και έφθασαν σε μεγαλείο μοναδικό. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι αρκεί ο λαός να βρει τον κατάλληλο ταγό του, για να του δείξει τον δρόμο. Την ανάγκη τής αλλαγής και της προσαρμογής μόνον οι εκλεκτοί την βλέπουν, την προβάλλουν και την επιβάλλουν στους πολλούς, όπως τονίζει και ο Γύλιππος στους Συρακουσίους (7, 21, 3). Πάντως όποιος ασκεί ηγεμονία πάνω σε συμμάχους, γίνεται σταδιακά απεχθής. Αυτό πρέπει να το γνωρίζουν σήμερα οι ευρωπαίοι δανειστές και να επαναπροσδιορίσουν τις λανθασμένες αποφάσεις τους. Οι λαοί δεν ανέχονται την υποτέλεια. Ζητούν ανεξαρτησία και ισοτιμία...(και ει τότε υπομείναντες διά παντός απήχθεσθαι εν τη ηγεμονία, ώσπερ ημείς, ευ ίσμεν μη αν ήσσον υμάς λυπηρούς γενομένους τοις ξυμμάχοις και αναγκασθέντας αν ή άρχειν εγκρατώς ή αυτούς κινδυνεύειν... 1, 76, 1).

Όταν ο πόλεμος γίνεται αναπόφευκτος για έναν λαό, τότε ο λαός αυ­τός πρέπει να αναλαμβάνει τον πόλεμο με θέληση και αποφασισμένος να τον κερδίσει. Έτσι ελαττώνεται η επιθετική ορμή τού εχθρού και εξυψώνεται το γόητρο εκείνου, ο οποίος κατ’ ανάγκην είναι αποφασισμένος να πολεμήσει (ειδέναι δε χρή ότι ανάγκη πολεμείν, ήν δε εκούσιοι μάλλον δεχώμεθα, ήσσον εγκεισομένους τους εναντίους έξομεν... 1, 144, 3). Σε κάθε πόλεμο ο αιφνιδιασμός είναι βασικός παράγοντας επιτυχίας ή α­ποτυχίας. Όποιος βρίσκεται και ψυχολογικά και υλικά απροετοίμαστος για πόλεμο και δέχεται αυτόν αιφνιδιαστικά, μειονεκτεί σοβαρά. Αν για παράδειγμα, εμείς, την στιγμή τού πρώτου σοκ κάναμε μια κίνηση να φύγουμε από το ευρώ, πριν δηλαδή ο Γ.Α. Παπανδρέου μας οδηγήσει στο ΔΝΤ, θα είχαμε πλεονέκτημα αιφνιδιασμού απέναντι στην Ευρώπη. Όσο επικίνδυνος είναι ο αιφνιδιασμός στις πολεμικές συγκρούσεις για τον αιφνιδιαζόμενο, τόσο ευεργετικός είναι για εκείνον που τον δημιουργεί. Μονάχα η γενναιότητα μπορεί να τον αντισταθμίσει, όταν μάλιστα συνδυάζεται με πολεμική εμπειρία (6, 69, 1). Στην σύγκρουση αποφασιστικό ρόλο παίζει πάντοτε το ψυχικό σθένος, με το οποίο ρίχνεται ο αγωνιστής στην μάχη. Μία ισχυρή διάθεση για την νίκη θα φέρει θετικό αποτέλεσμα. Εξ άλλου η ίδια η λέξη νίκη, σημαίνει την επιτυχία, που ξεκινά από το εύψυχον! Το δίλημμα ανάμεσα στην ήτ­τα και στην νίκη οπλίζει με θάρρος τον κάθε αγωνιζόμενο. Έτσι μονάχα κερδίζονται οι αποφασιστικής σημασίας νίκες... Με  την αρετή τής ψυ­χής και το ηθικό φρόνημα... (τής τε ούν υμετέρας αυτών αξίας μνησθέντες επέλθετε τοίς εναντίοις προθύμως, και την παρούσαν ανάγκην και απορίαν φοβερωτέραν ηγησάμενοι τών πολεμίων... 6, 68, 4).

Όταν η ελευθερία ενός λαού κινδυνεύει, τότε ο λαός αυτός οπλίζεται με όλη την δύναμη του, για να εξουδετερώσει τον επιτιθέμενο. Και οι δύο μάχονται με πείσμα. Ο επιτιθέμενος φοβάται την αντεκδίκηση και γίνεται μανιώδης. Αυτός που δέχεται την επίθεση γίνεται σκληρός τιμωρός, όταν γλυτώσει από τον κίνδυνο. Ο αμυνόμενος έχει ως ηθικό έρεισμα το δικαίω­μα τής υπεράσπισης της σωτηρίας του. Και πάνω σ’ αυτό στηρίζει και τον αγώνα του και την σκληρότητά του απέναντι στον αντίπαλο στην περίπτωση που θα καταβάλει αυτόν... (μάλιστα δε οι μη ξυν προφάσει τινά κακώς ποιούντες επεξέρχονται και διολλύναι, τον κίνδυνον υφορώμενοι τού υπολειπομένου εχθρού· ο γαρ μη ξυν ανάγκηι τι παθών χαλεπώτερος διαφυγών τού από της ίσης εχθρού... 3, 40, 6).

Αυτοί που αγωνίζονται για την τιμή τής πατρίδας τους αναγκάζονται να δέχονται τις αντιξοότητες τής τύχης με καρτερία και να αντιμετωπίζουν τον εχθρό με ανδρεία. Το 1940 - 45, π.χ. οι Έλληνες, όταν μας επετέθησαν Ιταλοί και Γερμανοί, δεν αυτοκτονούσαν, όπως αυτοκτονούν σήμερα, αλλά οργανώθηκαν, αντιστάθηκαν και νίκησαν! Στις πολεμικές συγκρούσεις βέβαια δεν είναι όλα κατ’ ανάγκην ευνοϊκά για τους αγωνιζόμενους. Ο εχθρός δεν είναι πάντοτε εύ­κολος αντίπαλος, γεγονός το οποίο πρέπει να γνωρίζει όποιος αναλαμβάνει αγώνα για την τιμή και το μεγαλείο τής πατρίδας. Η μεγαλωσύνη του εξαρτάται από την ψυχική δύναμη, με την οποία οπλίζεται και ρίχνεται στον κίνδυνο. Την ώρα τής πάλης δοκιμάζε­ται η αρετή του. Το θάρρος, η καρτερία, η γενναιότητα τρέφονται από τον κίνδυνο. Όποιος λυγίζει, χάνει τον σκοπό τής ύπαρξής του, ο οποίος βρί­σκεται στον συνεχή αγώνα για ελευθερία (φέρειν δε χρή τά τε δαιμόνια αναγκαίως τά τε από των πολεμίων ανδρείως· ταύτα γαρ εν έθει τήδε τη πόλει πρότερόν τε ήν νυν τε μη εν υμίν κωλυθή... 2, 64, 2).

Για να εξουδετερώσει ο κάθε νικητής την έχθρα τού νικημένου, ένας τρόπος υπάρχει και λέγεται «μεγαλοφροσύνη». Αυτή, μαζί με την επιείκεια  εξασφαλίζει την ειρήνη και όχι ο καταναγκασμός. Η επιβολή καταναγκαστικών μέτρων από τον νικητή είναι επισφαλής τρόπος επικράτησης, διότι η βία γεννά πάντα την αντίδραση. Η σπίλωση της ανθρώπινης αξιοπρέ­πειας προκαλεί εξέγερση κατά του καταναγκασμού... (νομίζομέν τε τας μεγάλας έχθρας μάλιστ’αν διαλύεσθαι βεβαίως, ουκ ήν ανταμυνόμενός τις και επικρατήσας τα πλείω τού πολέμου κατ’ ανάγκην όρκοις εγκαταλαμβάνων μη από τού ίσου ξυμβή, αλλ’ήν παρόν το αυτό δράσαι προς το επιεικές και αρετήι αυτόν νικήσας παρά ά προσεδέχετο μετρίως ξυναλλαγή... 4, 19, 2).

Ας το έχουν αυτό υπ’ όψιν τους οι φαινομενικά νικητές ευρωπαίοι δανειστές! Ο Έλληνας στην διαδρομή της ιστορίας νίκησε απείρως ισχυρότερους από τους σημερινούς «λαπάδες» τής διεθνούς οικονομικής πολιτικής. Αν ο Έλληνας καταλάβει την δύναμή του, αποκόψει τον ομφάλιο λώρο με τον δικομματισμό και αποφασίσει να συνειδητοποιήσει τον ιστορικό του προορισμό και να εργασθεί πραγματικά, είναι βέβαιον ότι θα μεγαλουργήσει ξανά. Αν όμως παραμείνει, όπως σήμερα επαίτης, χατζηαβατικός οσφυοκάμπτης και παθητικός τηλεθεατής των τουρκικών σήριαλ, τότε είναι βέβαιον ότι ο πάτος δεν θα είναι πλέον ούτε αυτός αρκετός!

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ