Η μεγάλη επιστροφή - Όλο και περισσότεροι Έλληνες της Ίμβρου ξαναγυρνούν στον τόπο τους

Για τους 20.000 Ιμβρίους ελληνικής καταγωγής, που είναι διασκορπισμένοι στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, το μαρτυρικό νησί του Αιγαίου δεν ήταν ποτέ μία «χαμένη πατρίδα». Αντίθετα, ο τόπος αυτός αποτελούσε ανέκαθεν σημείο αναφοράς, τόσο για τη γενιά που έζησε από πρώτο χέρι τη φρίκη του ξεριζωμού, όσο και για τους νεότερους, οι οποίοι αγάπησαν την Ίμβρο μέσα από τις ιστορίες των προγόνων τους και πλέον έχουν συνδέσει άρρηκτα τη ζωή τους μ’ αυτή.

Οι απανταχού Ίμβριοι, κρατώντας ζωντανό το όνειρο της επιστροφής στην «πατρώα γη», επιδόθηκαν σ’ ένα μακροχρόνιο αγώνα για τη διεκδίκηση των περιουσιακών και πολιτιστικών δικαιωμάτων τους. Απώτερος στόχος της δράσης αυτής, η οποία δεν παρεκκλίνει ούτε στο ελάχιστο από τις προβλέψεις της τουρκικής νομοθεσίας, είναι η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων κατοίκων του νησιού, καθώς και η βιώσιμη ανάπτυξή του. Αξίζει, δε, να σημειωθεί πως οι ενέργειες των Ιμβρίων για την αναγνώριση των δίκαιων αιτημάτων τους πραγματοποιούνται πάντα με γνώμονα τη διατήρηση της ομαλότητας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώ κινούνται στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ευρωπαϊκής προοπτικής της Άγκυρας.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η επιστροφή στους νόμιμους ιδιοκτήτες των ακινήτων που απαλλοτριώθηκαν χωρίς τελικά να χρησιμοποιηθούν για κοινωφελείς σκοπούς. Ωστόσο, τα εμπόδια που έχουν να ξεπεράσουν οι Ίμβριοι, προκειμένου να πάρουν πίσω αυτά που έχασαν κατά τους μαζικούς διωγμούς της δεκαετίας του 1960, είναι πολλά. Το κυριότερο απ’ αυτά είναι το γεγονός ότι, με βάση τον ισχύοντα νόμο, κανείς δεν μπορεί να άρει απαιτήσεις ιδιοκτησίας επί τουρκικού εδάφους, εάν δεν κατέχει την τουρκική υπηκοότητα. Χαρακτηριστική της αδιαλλαξίας της Άγκυρας όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα είναι η επιδεικτική αγνόηση τεσσάρων διαδοχικών αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που επιτάσσουν την αναγνώριση των κληρονομικών δικαιωμάτων Ελλήνων υπηκόων στην Τουρκία.

Η αναγέννηση του ιμβριακού ελληνισμού

Κομβικής σημασίας αναφορικά με την επανασυσπείρωση των δυνάμεων του ιμβριακού ελληνισμού ήταν η δεκαετία του 1990, στη διάρκεια της οποίας οι επισκέψεις των ελληνικών οικογενειών γίνονταν όλο και συχνότερες, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (πάνω από 2.000 άτομα). Μάλιστα, πολλές από τις οικογένειες αυτές προχώρησαν σε επισκευή των μέχρι πρότινος ερειπωμένων σπιτιών τους και τα κατοίκησαν ξανά. Όμως, ιδιαίτερης μνείας χρήζει το γεγονός της οριστικής επανεγκατάστασης δεκάδων Ιμβρίων στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, με αποτέλεσμα οι Έλληνες κάτοικοι του νησιού να εκτιμάται ότι θα φτάσουν τους 400 το 2010, έναντι των 300 του 1990. Ανάμεσά τους, συναντά κανείς ανθρώπους κάτω των 50 ετών, η παρουσία των οποίων τείνει να δώσει νέα πνοή στην οικονομική και κοινωνική ζωή της ιμβριακής κοινωνίας. Παράλληλα, η αναζωογόνηση του ελληνικού στοιχείου της Ίμβρου καθιστά πιο επίκαιρο από ποτέ το αίτημα για την επαναλειτουργία έστω και ενός ελληνικού σχολείου. Η στάση της Τουρκίας είναι μέχρι στιγμής αρνητική, με τις Αρχές να διαμηνύουν πως δεν υπάρχουν αρκετά παιδιά προκειμένου να προχωρήσει μια τέτοια διαδικασία.

Οι ιμβριακοί σύλλογοι

Καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις αυτές διαδραμάτισαν οι προσπάθειες των Συλλόγων Ιμβρίων, Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Ο Σύλλογος Ιμβρίων Αθηνών ιδρύθηκε το 1945 και είχε ως βασική προτεραιότητά του τη διατήρηση των δεσμών μεταξύ των Ιμβρίων της Αθήνας. Σήμερα ο Σύλλογος Ιμβρίων, σε συνεργασία με τα απανταχού ιμβριακά σωματεία, μετατοπίζει το κέντρο βάρους των παρεμβάσεών του στην Ίμβρο, προωθώντας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη τα φλέγοντα θέματα που απασχολούν την ιμβριακή διασπορά, προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη στήριξη σημαντικών προσωπικοτήτων και διεθνών οργανισμών.

Η Ευρώπη ανοίγει το δρόμο!

Την ώρα που η Τουρκία προσπαθεί να βρει το μονοπάτι που οδηγεί στην Ενωμένη Ευρώπη, οι Έλληνες της Ίμβρου ατενίζουν το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία, καθώς από το 2004 κι έπειτα δρέπουν τους πρώτους καρπούς της πολύχρονης προσπάθειας και των επιτυχημένων χειρισμών τους. Συγκεκριμένα, μέσω μιας σειράς αποφάσεων που ελήφθησαν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία τα τελευταία χρόνια εκδηλώνει αυξημένο ενδιαφέρον για το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ίμβρο και στην Τένεδο, καταγράφεται η παραβίαση των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας της Ίμβρου και της Τενέδου, ενώ ζητείται από την Τουρκία να προβεί στις απαραίτητες διορθωτικές ενέργειες. Μάλιστα, η σύνδεση των προβλημάτων της μειονότητας της Ίμβρου και της Τενέδου με τη διαδικασία ένταξης της γειτονικής χώρας στην ΕΕ, καθώς και οι σχετικές αναφορές που εμπεριέχονται στις Ετήσιες Εκθέσεις Προόδου της Άγκυρας, αποτελούν έναν ισχυρότατο μοχλό πίεσης προς την τουρκική πλευρά.

Επίσης, ιστορική ήταν η στιγμή της υιοθέτησης ενός ψηφίσματος για την Ίμβρο και την Τένεδο από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο οποίο γινόταν λόγος για την υποχρέωση της Τουρκίας να αποκαταστήσει τις αδικίες που διαπράχθηκαν εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού των δύο νησιών. Επιπλέον, η Άγκυρα καλείται να παράσχει κίνητρα για την επιστροφή των γηγενών στις πατρογονικές τους εστίες, ώστε «να διατηρηθεί ο ιδιαίτερος πολιτισμικός χαρακτήρας των δύο νησιών». Το ψήφισμα αυτό αλλά και η συναίνεση της τουρκικής πλευράς αποτελούν το επιστέγασμα μιας περίπλοκης διαδικασίας που ξεκίνησε το 2005 και ολοκληρώθηκε χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον και στις πρωτοβουλίες της πρώην αντιπροέδρου της Βουλής, κυρίας Έλσας Παπαδημητρίου.

Οι επαφές με την τουρκική πλευρά

Πηγές του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών ανέφεραν στα «Επίκαιρα» πως η χώρα μας περιμένει πλέον από την Τουρκία να ευθυγραμμιστεί με τις ευρωπαϊκές υποδείξεις και να σεβαστεί εμπράκτως τα δικαιώματα των μειονοτήτων της Ίμβρου και της Τενέδου. Ταυτόχρονα, εξέφρασαν την ελπίδα τους για την άμεση υλοποίηση των δεσμεύσεων που είχε αναλάβει ο Ταγίπ Ερντογάν κατά την επίσκεψή του –η πρώτη Τούρκου πρωθυπουργού στην ιστορία– στα νησιά, τον Απρίλιο του 2005. Τότε ο Τούρκος ηγέτης είχε υποσχεθεί, μεταξύ άλλων, στους ελληνικής καταγωγής κατοίκους απονομή δικαιοσύνης και ίση μεταχείριση με τους Τούρκους συμπολίτες τους.

Ένα θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η έναρξη ενός άτυπου διαλόγου μεταξύ εκπροσώπων των Ιμβρίων και των Τενεδίων και των τουρκικών Αρχών, σε επίπεδο τόσο κεντρικής εξουσίας –μάλιστα, τον Ιούλιο του 2008, υπήρξε συνάντηση με τον πρόεδρο Εξωτερικών Υποθέσεων της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης– όσο και τοπικής αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, οι επαφές αυτές δεν έχουν φέρει μέχρι στιγμής απτά αποτελέσματα.

«Η αγάπη των προσφύγων για την πατρίδα»

Ο Πάρις Ασανάκης, δικηγόρος και πρόεδρος του Συλλόγου Ιμβρίων Αθηνών, δήλωσε στα «Επίκαιρα»: «Χάρη στη σχετική βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων την τελευταία δεκαετία, οι Ίμβριοι ξεκίνησαν, πρώτα ατομικά και στη συνέχεια συλλογικά, να σχεδιάζουν την επιστροφή τους στην Ίμβρο. Σύμμαχός τους στην προσπάθεια αυτή είναι η τάση που άρχισε να εκδηλώνεται στο εσωτερικό της τουρκικής κοινωνίας παράλληλα με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, και σταδιακά λαμβάνει τα χαρακτηριστικά ενός εκσυγχρονιστικού κινήματος για διεκδίκηση περισσότερης δημοκρατίας και ελευθερίας για όλους τους Τούρκους πολίτες, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής ή θρησκευτικών πεποιθήσεων. Προσπαθούμε με όλες τις δυνάμεις μας να συμβάλουμε στην επικράτηση της τάσης αυτής απέναντι στο κατεστημένο του λεγόμενου “βαθέος κράτους”, που εννοεί να κρατά δέσμια την τουρκική κοινωνία σε ένα σκοταδιστικό παρελθόν για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων.

»Ο βασικός, ωστόσο, πυλώνας των προσπαθειών για την επιστροφή μας είναι η αγάπη των προσφύγων της πρώτης γενιάς για την πατρίδα, που μεταδόθηκε στους νεότερους Ιμβρίους με την ίδια –ίσως και περισσότερη– ένταση: εκατοντάδες Ίμβριοι ξυπνούν και κοιμούνται με το όραμα της επανεγκατάστασής τους στο νησί.

»Η ιστορία των Ελλήνων της Ίμβρου μοιάζει με εκείνη του μυθικού Φοίνικα που αναγεννάται μέσα από τις στάχτες του. Σε πείσμα όλων των δυσοίωνων προβλέψεων –και των ευσεβών πόθων κάποιων ένθεν κακείθεν–, καταφέραμε να επιβιώσουμε στους τόπους καταφυγής μας, χωρίς να βγάλουμε ποτέ την Ίμβρο από το μυαλό μας. Και τώρα επιστρέφουμε στο νησί μας διεκδικώντας το στοιχειώδες: να ζήσουμε στον τόπο μας με όρους αξιοπρέπειας και σεβασμού των δικαιωμάτων μας».

Ο αφελληνισμός του νησιού

Μέχρι το 1964 στην Ίμβρο κατοικούσαν 6.100 Έλληνες και μόλις 200 Τούρκοι. Όμως τη χρονιά εκείνη, η Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας, με την υπ’ αρ. 35 της 27ης Μαΐου 1964 απόφασή της, θέτει σε εφαρμογή το γνωστό «Eritme Programi» ή «Πρόγραμμα Διάλυσης». Το πρόγραμμα αυτό αλλά και ο τρόπος εφαρμογής του δεν ανακοινώθηκε ποτέ επισήμως στις Αρχές της Ίμβρου, ακριβώς επειδή αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση των όρων της Συνθήκης της Λοζάνης.

Ο βασικός στόχος του προγράμματος ήταν ο αφελληνισμός των δύο νησιών και προέβλεπε, μεταξύ άλλων:

• την απαλλοτρίωση του 90% των καλλιεργήσιμων εδαφών στην Ίμβρο·
• την ίδρυση συνοικισμών και χωριών Τούρκων εποίκων από τα βάθη της Ανατολίας στην Ίμβρο·
• τη δημιουργία τεχνητού υδατοφράκτη με σκοπό τη σχεδόν ολοσχερή εξαφάνιση του μεγαλύτερου ελαιώνα της Ίμβρου, βασική πηγή εισοδήματος των κατοίκων του χωριού Άγιοι Θεόδωροι·
• την ίδρυση Ανοικτών Αγροτικών Φυλακών στο Σχοινούδι, το μεγαλύτερο χωριό της Ίμβρου, και τη μεταφορά σε αυτές βαρυποινιτών από την Ανατολή, οι οποίοι επιδόθηκαν σε εγκληματικές πράξεις εις βάρος των Ελλήνων κατοίκων, με την ανοχή των τουρκικών Αρχών.

Τα βασικά αιτήματα των Ελλήνων της Ίμβρου

• Άμεση και αποτελεσματική αναγνώριση κληρονομικών δικαιωμάτων ανεξαρτήτως υπηκοότητας.
• Απόδοση της τουρκικής υπηκοότητας στους γηγενείς κατοίκους των νησιών που εκδιώχθηκαν καθώς και στους απογόνους τους.
• Απόδοση στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους των ακινήτων που απαλλοτριώθηκαν, αλλά δεν χρησιμοποιούνται για κοινωφελείς σκοπούς.
• Επαναλειτουργία ενός τουλάχιστον ελληνικού σχολείου στην Ίμβρο.
• Αναστολή της διαδικασίας καταγραφής του Κτηματολογίου για μία δεκαετία, ώστε να αποκατασταθούν οι αδικίες που οδήγησαν σε δημεύσεις περιουσιών.
• Συγκεκριμένα άμεσα μέτρα για την προστασία και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς των δύο νησιών.
• Ακτοπλοϊκή σύνδεση μεταξύ των δύο νησιών, καθώς και με λιμάνια στην Ελλάδα.
• Βελτίωση των υποδομών και των συνθηκών διαβίωσης στα ελληνικά παραδοσιακά χωριά της Ίμβρου.
• Επιστροφή των σχολικών κτιρίων και των λοιπών ακινήτων των ελληνικών κοινοτήτων που δημεύθηκαν και χρήση τους προς κοινωφελείς σκοπούς.
• Καθιέρωση τακτικού διαλόγου μεταξύ των τουρκικών Αρχών και των εκπροσώπων των Ιμβρίων και Τενεδίων για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους.
• Ανάληψη πρωτοβουλιών για την υλοποίηση των προτάσεων του Ψηφίσματος για την Ίμβρο και την Τένεδο από το Συμβούλιο της Ευρώπης, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ελληνική κυβέρνηση.

ΕΠΙΚΑΙΡΑ