ΚΑΣΤΑΣ:Η ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ - ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Γ.ΛΕΚΑΚΗ

Στην Όλυνθο, υπάρχουν στοιβαγμένα σε σακκούλες, οστά και κρανία, αρχαίων Ελλήνων κατοίκων της... Τι βεβήλωση! Πώς θέλετε να φανούν τα άρρητα στους ιερόσυλους;..

Γράφει ο Γιώργος Λεκάκης

 

Είναι σχεδόν βέβαιο πλέον, μετά την αποκάλυψη των σφιγγών και των Κλωδώνων μαινάδων[1] (και όχι «Καρυατιδών»), ότι στον λόφο Kαστά, υπάρχει ένα αρχαίο θρακικό ιερόν του Διονύσου. Στο ιερό αυτό φαίνεται ολοκάθαρα ότι η πρόσβασις ήτο επιτρεπτή. Στην αρχή μια επιβλητική είσοδος με τις σφίγγες από πάνω και μετά, στον προθάλαμο, η συνέχεια της εισόδου, ακόμα πιο εντυπωσιακή, με τις μαινάδες εκατέρωθεν. Σε όλους τους μέχρι τώρα μακεδονικούς τάφους (τύμβοι-τούμπες) που ανεκαλύφθησαν, η πρόσβασις δεν ήτο δυνατή! Κι αυτό, και για την ηρεμία του νεκρού και διότι ξεκάθαρα εξυπηρετούσαν ταφικό σκοπό. Θα μπορούσε βέβαια να ήταν τάφος-προσκύνημα, κάποιου πολύ μεγάλου ανδρός! Αλλά τότε δεν θα επιλέγονταν ως σύμβολα, σφίγγες και μαινάδες... Αλλά το μυστήριο δεν είναι μόνον αυτό... Είναι στην «ατσαλάκωτη» εμφάνιση του μνημείου. Λες και δεν πέρασαν από πάνω του 23 αιώνες! Γιατί; Το μυστήριο προσπάθησα να ξεδιαλύνω, με την βοήθεια του φίλου μου, Σερραίου νομισματολόγου κ. Αστέριου Τσίντσιφου. Βλέποντας τον περίβολο, τα τοιχώματα της εισόδου και περισσότερο τις βάσεις, όπου επάνω στέκουν οι μαινάδες, σου δημιουργείται η αίσθησις ότι όλο αυτό είναι... καινούργιο! Αμεταχείριστο! Γιατί; Μα, διότι το έργο έγινε και θάφθηκε αμέσως! Αλλά για ποιον λόγο κάποιος να έφτιαχνε όλο αυτό το τεράστιο και δαπανηρό μνημείο, και να το έθαβε παραχρήμα; Ποιος ήταν αυτός που μπορούσε να διαθέσει τόσα πολλά κολοσσιαία κεφάλαια για μια τέτοια κατασκευή; Ποιο άραγε μυστήριο κρύβεται πίσω από ένα ιερό του Διονύσου, που κυριολεκτικά εμφανίσθηκε στην δύση της διονυσιακής λατρείας; Ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις... Το μόνο πρόσωπο που θα μπορούσε να κρύβεται πίσω από την παραγγελία αυτού του μνημείου - που δεν μπορεί να λέγεται απλά «τάφος» - στον λόφο Καστά, ήταν η μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάς[2]. Σε μια προσπάθεια να αναβιώσει την διονυσιακή λατρεία[3], που εν τω μεταξύ έτεινε προς εξαφάνισιν. Διέταξε εκεί, και ως συνηθιζόταν σε πατροπαράδοτο χώρο, το κτίσιμο του ιερού, από συντρόφους της, καβείρους, που εκτός από την ιεροσύνη τους, ήσαν περίφημοι και ως τεχνίτες-μάστορες.[4] Έτσι, έφτιαξαν ένα μνημειώδες έργο, που δεν απλώς ένα αρχιτεκτόνημα και δεν είναι και μόνο του, αλλά συνδέεται και επικοινωνεί και με άλλα αντίστοιχά του. «Η φθίνουσα πορεία της διονυσιακής λατρείας, που κατά τους παρελθόντες αιώνες ήταν η επικρατούσα, αποδεικνύεται από την νομισματική παραγωγή, που πάντα ήταν ο θρησκευτικός καθρέπτης των πόλεων τότε», λέει ο κ. Τσίντσιφος. Από τις αρχές του 4ου π.Χ. αι., ο κύριος λατρευόμενος στην Αμφίπολη θεός, ήτο ο Απόλλων. Οι κατασκευαστές του μνημείου, λοιπόν, δεν ήσαν οι Αμφιπολίτες (αν και θα μπορούσαν). Δεν είχε κανένα νόημα να διατεθούν τα τεράστια κεφάλαια που απαιτήθηκαν, για μια «ξεπερασμένη» λατρεία. Άλλωστε τα μακεδονικά στοιχεία του μνημείου, διαψεύδουν κάτι τέτοιο... Ποιος, λοιπόν, παρήγγειλε αυτήν την κατασκευή; Για να τον εντοπίσουμε, θα πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν δυο παράμετροι, που προκύπτουν από το ίδιο το μνημείο: 1. Η πολύ μικρή διάρκεια ζωής του ιερού, όπως αποδεικνύουν τα «ολόφρεσκα» μάρμαρα, και 2. κάποια ρήξη, εν συνεχεία, της μακεδονικής βασιλείας, που πρέπει να ήταν υπεύθυνη για το σφράγισμα του μνημείου. Η διονυσαία και ιέρεια των Καβείριων Μυστηρίων, λοιπόν, Ολυμπιάς, όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν, έδωσε την εντολή κατασκευής του ιερού, που πιθανότατα ήταν και χώρος μυήσεως στα μυστήρια. Και ως τέτοιος έπρεπε να είναι και κρυφός. Για τις δραστηριότητές της στην Μακεδονία, από το 336 π.Χ. έως και το 316 π.Χ. που θανατώνεται από τον Κάσσανδρο, η σωζόμενη ιστορία δεν μας δίδει πληροφορίες. (Ας μην ξεχνάμε ποτέ όμως, ότι από την αρχαία ελληνική Γραμματεία, εξ αιτίας του μένους των χριστιανών, σώζεται μόνο το 3% αυτής). Η κατασκευή του μνημείου, λοιπόν, στον λόφο Καστά πρέπει να τοποθετηθεί μέσα σ' αυτό το χρονικό διάστημα. «Η αντιπαλότητα Κασσάνδρου-Ολυμπιάδος, έφερε αυτήν την ρήξη εν συνεχεία της μακεδονικής βασιλείας και οδήγησε στην εν μέρει καταστροφή του μνημείου, όπως και στο σφράγισμά του», συμπεραίνει ο κ. Τσίντσιφος. Ούτως ή άλλως, το ιερό ήταν κάτι σαν βλασφημία, για την τότε θρησκευτική συνείδηση των Μακεδόνων! Όσον αφορά τον κατασκευαστή αρχιτέκτονα του μνημείου, αυτός πιθανότατα θα μείνει στην αφάνεια. Αυτό που μετρούσε περισσότερο στον αρχαίο Έλληνα ήταν ο εντολέας, ο έχων την ιδέα, ο εμπνευστής, ο χορηγός, και όχι ο σκαφτιάς κι ο εργάτης... Το οικοδόμημα του Καστά, είναι σχεδόν συνόκαιρο με το ιερό της Σαμοθράκης, το οποίο χρονολογείται στο 323-317 π.Χ. Κοινός παρονομαστής Σαμοθράκης και Καστά, ήταν τα καβείρια και η Ολυμπιάς. Εάν το μνημείο κατασκευαζόταν από τον Κάσσανδρο, εκείνη την εποχή κανείς δεν θα τολμούσε να το αγγίξει! Εγγύηση δεν θα ήταν μόνον ο Κάσσανδρος! Αλλά και όλη η συνέχεια των μετέπειτα βασιλέων! Ο περίβολος του μνημείου δεν θα γίνονταν ποτέ δότης υλικών... Ούτε και θα υπήρχαν ίχνη βεβηλώσεως και καταστροφικής μανίας στο εσωτερικό. Όλα αυτά φυσικά, εάν ποτέ αποφάσιζε ο Κάσσανδρος να βάλει... σφίγγες και μαινάδες στο μνημείο, πράγμα απίστευτο... 

[Το ψηφιδωτό της Ολύνθου, που προσομοιάζει με αυτό που ευρέθη στο μνημείο του Καστά.] 

Το... ψηφιδωτό με τον ολυμπιονίκη Φίλιππο 

Κατά την πρόοδο των εργασιών απεκαλύφθη το μεγαλύτερο τμήμα ενός ψηφιδωτού δαπέδου (4,5 Χ 3 μ.). «Είναι κατασκευασμένο από μικρά βότσαλα, λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλε, κόκκινου και κίτρινου χρώματος. Την κεντρική παράσταση περιβάλλει διακοσμητικό πλαίσιο, πλάτους 0,60 μ., το οποίο συντίθεται από διπλό μαίανδρο, τετράγωνα και τρέχουσα σπείρα. Το φόντο της παράστασης είναι σε αποχρώσεις γκρι-μπλε». Όλα έχουν την σημασία τους («σχήμα και τριώβολον»), αλλά δεν είναι της παρούσης. «Η κεντρική παράσταση απεικονίζει άρμα σε κίνηση, που σύρεται από δύο λευκά άλογα, το οποίο οδηγεί γενειοφόρος άνδρας, με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι. Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά κηρύκειο. Η σύνθεση έχει κατεύθυνση από ανατολικά προς τα δυτικά», λέει απλοϊκά η ανακοίνωση. Κοιτώντας όμως παρατηρητικά και με λεπτομέρεια το ψηφιδωτό που ευρέθη στο μνημείο, ολοφάνερα παραπέμπει στους κατοίκους της Χαλκιδικής. «Είναι πανομοιότυπο με ένα της Ολύνθου» υπερθεματίζει και ο κ. Τσίντσιφος. Η απάντηση των αρχαιολόγων σε τέτοιες περιπτώσεις είναι στερεότυπη «Εποχή μίξης τεχνοτροπιών». Αλλά αυτό «δεν πιάνει πάντα». Θα εξακολουθήσω να «κρύβω λόγια» έως ότου οι επίσημοι της ανασκαφής δώσουν μια πειστική απάντηση. Φαίνεται, λοιπόν, πως μετά τον περίγυρο, τα κεφάλια των σφιγγών και τα πρόσωπα των μαινάδων, η βεβήλωση συνεχίσθηκε και στο ψηφιδωτό... Αλλά πότε και από ποιους;.. Η Τύχη πολλές φορές κάνει πλάκα, παίζοντας παιγνίδια, γι' αυτό και ήταν θεά! «Εάν δεν είχε βρεθεί ο "τάφος του Φιλίππου", όρκο θα έπαιρνα ότι η Ολυμπιάς τον έθαψε μέσα στο ιερό που έκτισε», λέει ο κ. Τσίντσιφος. Η Ολυμπιάς, που ονομάσθηκε έτσι ως σύζυγος ολυμπιονίκου, πολύ θα ήθελε μέσα σε ένα τέτοιο μνημείο να φυλάξει τους θησαυρούς και τα οστά της οικογενείας της... Ο αρματηλάτης στο ψηφιδωτό, δεν είναι ένας απλός γενειοφόρος άνδρας, αλλά ο ίδιος ο Φίλιππος, με την μορφή του Πλούτωνος-Άδου! Δεν φορά φέρει στεφάνι δάφνης, αλλά κότινο (στεφάνι αγριελιάς ολυμπιονίκου)! Ενώ ιδιαιτέρως πρέπει να προσεχθούν οι λεπτομέρειες στην παράσταση του αλόγου, που κρύβουν συμβολισμούς... Τι σου είναι αυτές οι συμπτώσεις!.. Τι σου είναι η βεβιασμένη ανακοίνωση (υπό πίεση; άγνοια;)... Και ο Ψυχοπομπός Ερμής πηγαίνει τον Φίλιππο πού και να συναντήσει ποιον; Επίσης, την ίδια ή και περισσότερη προσοχή χρειάζεται και ο «ψυχοπομπός Ερμής», που οδηγεί τον σωσία του Φιλίππου... «Ακόμα κι αν ο Φίλιππος είναι θαμμένος στο μνημείο, ο Κάσσανδρος δεν θα είχε αναστολές για την βεβήλωσή του. Ήθελε να εξαλείψει κάθε τι από την δυναστεία του Φιλίππου», λέει ο κ. Τσίντσιφος. Οι αρχαιολόγοι πρέπει να ξέρουν ότι τα χρόνια της παντοδυναμίας και πανσοφίας τους πέρασαν, διότι άφησαν να χειραγωγηθούν από πλαστές ασύνδετες πληροφορίες που τις ονομάτισαν γνώσεις! «Τώρα η δόξα περπατά αγκαζέ με την ξευτίλα και όπου κάτσει η μπίλια. Τα λάθη είναι ανθρώπινα και πάντα συγχωρούνται, όμως οι μεθοδεύσεις σε μια ανασκαφή που πρέπει να είναι ξάστερη, δεν συγχωρούνται», λέει ο κ. Τσίντσιφος. Ξαναθυμάμαι τώρα τις «χωρίς επιγραφή» πλάκες που... «φυγαδεύθηκαν» (;) με... δρακόντεια μέτρα ασφαλείας... (Αλήθεια, γιατί απαγορεύθηκε και η φωτογράφηση ακόμη μέσα στο Αρχ. Μουσείο Αμφιπόλεως;)... «Μήπως οι γραφές έγραφαν περί Φιλίππου και η ξευτίλα φθάσει μέχρι τον Ανδρόνικο;»... αναρωτιέται ο κ. Τσίντσιφος, και πάρει η μπάλλα όλη την Αρχαιολογία, τα υπουργεία Πολιτισμού, τους υπουργούς, τους γεν. γραμματείς και τους πρωθυπουργούς, και δη τους Σερραίους και τους Μακεδόνες;.. Ακόμη, κατά την επίσημη ανακοίνωση, «η παράσταση διακρίνεται για την εξαίρετη τέχνη στην απόδοση των λεπτομερειών των χαρακτηριστικών, τόσο των μορφών, όσο και των αλόγων, όπως και για την αρμονία των χρωμάτων. Η σύνθεση είναι σύγχρονη του ταφικού συγκροτήματος και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.». Τέλος, όπως ανακοινώθηκε «το ψηφιδωτό έχει υποστεί φθορά στο κέντρο, σε σχήμα κύκλου, διαμέτρου 0,80 μ.». Αυτό, όπως εδόθη στην δημοσιότητα, επέτρεψε νέες υποθέσεις, ότι ίσως εκαλύφθη εσκεμμένα με χώμα, προκειμένου να μην αποκαλυφθούν περισσότερα στοιχεία πριν οι αρχαιολόγοι αποφανθούν τελικώς... Όντως το ψηφιδωτό, απ' ό,τι φαίνεται είναι εξαιρετικής τέχνης, επιπέδου Απελλού! Στο εξωτερικό παραμιλούν με τα ευρήματα του Καστά. Αντιπροσωπείες ζητούν να έλθουν να τα δουν. Αλλά να τους συνοδεύσει ποιος; Να τους ξεναγήσει ποιος; Αυτοί που - έως ακόμη και τώρα - δεν έχουν επισκεφθεί καν τον χώρο;.. 

Για περισσότερα: Άρθρα του Γ. Λεκάκη στην εφημ. «Χρόνος» Κομοτηνής: «Άγγλοι "ψαράδες της στεριάς" στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με αρχαία αγκίστρια "ψάρεψαν" και αρχαία αντικείμενα από την Αμφίπολι... "αποκτήματα" του Βρετανικού Μουσείου! (27 και 28.8.2014). «H θρακική εννεαοδίτισσα, που έγινε η αθηναϊκή και η μακεδονική Αμφίπολις» (3.9.2014). «Στην Γερμανία δημοπρατούνται - ανάμεσα σε άλλα - και ξαφρισμένα νομίσματα από την Αμφίπολι! Συνένοχο το "κοιμισμένο" ελληνικό υπ. Πολιτισμού! (25.9.2014). «ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ Εννέα Οδών ΜΑΡΤΥΡΟΥΝ: Οι... "Καρυάτιδες" δεν είναι Καρυάτιδες... Είναι μαινάδες του Διονύσου... Ο "τάφος" δεν είναι τάφος... Κατασκευάσθηκε για να είναι θρακικός ναός του Διονύσου και μέγα ορφικό κέντρο» (4.10.2014). 

Του ιδίου και: «Ο "τάφος της Αμφιπόλεως" ανήκει σε κάτι σημαντικότερο του Φιλίππου...», στο Crash on line, Αύγ. 2014. «Τα "Ελγίνεια" της Αμφίπολης», στο «Πρώτο Θέμα», 7.9.14. «Η ιστορία, οι αλήθειες και οι μύθοι για τον τάφο της Αμφίπολης» στο «Καρφί» 13.9.14. «Η Αμφίπολη κρατάει έναν άσσο στο μανίκι». στην εφημ. «Προφήτης», 13.9.14. «Πολλά τα "μυστήρια" στην Αμφίπολι», στην "Κυριακάτικη Kontra News", της 12.10.14. Τσίντσιφος Αστ. «Πέριξ Παγγαίου ήπειρος». 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 

[1] βλ. Γ. Λεκάκη «ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ Εννέα Οδών ΜΑΡΤΥΡΟΥΝ», στον «Χρόνο», 4.10.2014. 

[2] Η Ολυμπιάς διεκρίθη από ενωρίς για το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα της, τις μεταφυσικές της ανησυχίες και την δίψα να μάθει περισσότερα για τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου. Έμαθε τα ιερατικά μυστικά στο Μαντείο της Δωδώνης, το οποίο και υπηρέτησε για χρόνια, ενώ ήταν μεμυημένη και στα Βακχικά Μυστήρια. Ήταν ιέρεια των Καβειρίων Μυστηρίων της Σαμοθράκης, όπου και εγνώρισε τον Φίλιππο Β' (βλ. Γ. Λεκάκης «Σαμοθράκη, ιερά νήσος», εκδ. Ερωδιός, 2006). Ήταν προικισμένη με μεγάλα χαρίσματα, πράγματι ηγεμονικά. Μετά τον θάνατο του αδελφού της, Αλέξανδρου Α΄ της Ηπείρου, βασιλιά των Μολοσσών, εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο και έγινε αντιβασίλισσα και επίτροπος του ανηλίκου εγγονού της, Νεοπτόλεμου Γ'. Στην Ήπειρο, ανέπτυξε πολιτική δράση ιστορικής σημασίας. Μεγάλωσε το «Κοινό των Μολοσσών» με την εισδοχή νέων ηπειρωτικών φύλων και το μετονόμασε «Οι Σύμμαχοι των Απειρωτάν», ζωντανεύοντας έτσι το κλωνισμένο γόητρο της Δυναστείας των Αιακιδών. Η Συμμαχία αυτή διήρκεσε από το 336 έως το 328 π.Χ. εν συνεχεία δε, κυβέρνησε μόνη της το Βασίλειο των Μολοσσών έως το 317 π.Χ. ίσως, οπότε και επέστρεψε στην Μακεδονία. 

[3] Η διονυσιακή λατρεία σχετιζόμενη και με τα Καβείρια μυστήρια, ήταν πανάρχαια στην ευρύτερη περιοχή του Παγγαίου (τότε Θράκη). Κέντρο αυτής, όπως αποδεικνύεται νομισματικά, υπήρξε η πόλις Εννέα Οδοί. Ο διονυσιακός θίασος, πέραν του Διονύσου, αποτελείτο βασικά από σατύρους, μαινάδες και κενταύρους. Όπως απέδειξε στο βιβλίο του ο κ. Τσίντσιφος «Πέριξ Παγγαίου Ήπειρος», υπάρχουν σε νομίσματα διπρόσωποι σατύροι και κυνοκέφαλοι! Πιθανότατα τοπικό στοιχείο. Συμμετείχαν κι αυτοί στον θίασο. Τους οπαδούς του Διονύσου, μνημονεύει ενεπίγραφο («ΔΙΟΝΥΣΑΙΩΝ») νόμισμα του 510 π.Χ. με κένταυρο και μαινάδα. Αυτοί υπήρχαν σ' όλες τις πόλεις του Παγγαίου και με το πέρασμα των χρόνων, γίνονταν όλο και λιγότεροι. 

[4] Τα Καβείρια μυστήρια ήταν οι θρησκευτικές τελετές που γίνοναν προς τιμήν των Καβείρων, πελασγικής-φρυγικής προελεύσεως. Άλλωστε το στρογγυλό σαν «ταψί» σχήμα του μνημείου του Καστά, μας παραπέμπει στο ιερό στρογγυλό κρουστό μουσικό όργανο της θεάς Κυβέλης... Καβείρια ιερά ευρίσκουμε ακόμη και σήμερα σε Σαμοθράκη, Λήμνο, Θήβαι. Η μύησις αποτελείτο αυστηρώς από 5 μέρη. Όσοι μυούνταν στα μυστήρια των Καβείρων αποκτούσαν την δύναμη ν' αποφεύγουν τους κινδύνους, να πετυχαίνουν στις πιο αβέβαιες αποστολές και να είναι ανίκητοι! Ο καθαρμός, ο θρονισμός, το στεφάνι ελιάς η προφυλακτική κόκκινη ζώνη, η νηστεία, η προηγούμενη καλή διαγωγή, ο ιερός χορός, ο όρκος της ενάρετης στο μέλλον ζωής, κ.ά. ήταν κάποια βασικά χαρακτηριστικά τους. (βλ. Γ. Λεκάκης «Σαμοθράκη, ιερά νήσος», εκδ. Ερωδιός, 2006).

http://www.xronos.gr/detail.php?ID=94797