Του Ηλία Μαγκλίνη
Λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία της ιστορικής μελέτης «Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο, 1942-44» του Βαγγέλη Τζούκα (από τις εκδόσεις της Εστίας), μέσα σε αυτή την εβδομάδα, και για την ακρίβεια την ερχόμενη Πέμπτη, 19 του μηνός, στα βιβλιοπωλεία θα βρίσκεται μια νέα σχετική έκδοση: το «Ημερολόγιο του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, 1942-1945», σε επιμέλεια του Δημήτρη Θάνα, εισαγωγή και σημειώσεις (επίσης) του Βαγγέλη Τζούκα. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.
Δεν ήταν εύκολη υπόθεση η έκδοση του ημερολογίου του ηγέτη του ΕΔΕΣ. Οπως γράφει σε σημείωμά του ο Δημ. Θάνας, το εν λόγω ημερολόγιο «μέχρι σήμερα αποτελούσε έναν ακόμη “αστικό μύθο”: Σε διαφορετικά αρχεία σώζονται περισσότερα του ενός ημερολόγια Ζέρβα που αφορούν την περίοδο 1942-1945, οι εγγραφές των οποίων παρουσιάζουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους, με συνέπεια να έχουν διατυπωθεί ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη ή ακόμη και τη γνησιότητά του, ενώ συχνά έχει αγνοηθεί ή έχει αξιοποιηθεί ελάχιστα ως ιστοριογραφικό τεκμήριο».
Κατά συνέπεια, η συγκέντρωση, η διασταύρωση και η επιμέλεια των τεκμηρίων (που εντοπίστηκαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και στον Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο Αρτης «Σκουφά»), παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες (οι ενδιαφερόμενοι ας ανατρέξουν για σχετικές λεπτομέρειες στο σημείωμα του επιμελητή). Πολύ ενδιαφέρον πάντως είναι αυτό που γράφει ο Δημ. Θάνας, ότι ο Ζέρβας, για «σχεδόν 32 μήνες, στη δίνη της συγκυρίας, δεν παραλείπει ούτε μία μέρα να κρατήσει ημερολόγιο, αποτυπώνοντας με εναργή τρόπο την προσωπική οπτική του απέναντι στα
γεγονότα εν τη γενέσει τους».
«Αναθεώρηση»;
Στη δική του εισαγωγή, ο Βαγγέλης Τζούκας εντάσσει τον αναγνώστη στο βιογραφικό, ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής – συστήνοντας ουσιαστικά έναν «γνωστό άγνωστο» της δεκαετίας του ’40, αφού μέχρι πριν από λίγα χρόνια απουσίαζε κάθε σοβαρή ιστορική έρευνα σε ό,τι αφορά την αντίπερα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ «όχθη». Οπως παρατηρεί ο Βαγγέλης Τζούκας, «το όνομα του Ζέρβα θα συνεχίζει να προκαλεί έντονες αντιδράσεις, καθώς σχετίζεται καίρια και αποφασιστικά με τα τεκταινόμενα της δεκαετίας 1940-50: μιας περιόδου τόσο “μακρινής” από τη σημερινή αλλά, και κατά έναν περίεργο τρόπο, τόσο “κοντινής” ως προς τις αναφορές σε αυτή πολιτικών και κοινωνικών συλλογικοτήτων που επιδιώκουν μια “αναθεώρηση” ή και ψύχραιμη επανεκτίμηση της Ιστορίας».
Σήμερα η «Κ» προδημοσιεύει ενδεικτικά αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Ναπολέοντα Ζέρβα.
Στα βουνά
30.9.1942: Περάσαμε δύο μήνες στα βουνά, ακριβώς 70 ημέρες τώρα. Και πέρασαν όλες άγονες, εξ αιτίας της αισχράς προδοσίας του Ισκου. Ο προδότης αυτός πρέπει να τιμωρηθή σκληρά και παραδειγματικά. Αν δεν ζω, αφήνω ρητή εντολή στους συναγωνιστάς μου και κάνω έκκληση στο ελεύθερο Εθνος να με αναπληρώσουν. Προδοσία τέτοιας μορφής, αν μείνη ατιμώρητος, θα πη πως δεν υπάρχει Εθνική Νέμεσις. Θα πη πως η φυλή μας θα πάη γρήγορα στην διάλυσι.
Αλλα γεγονότα χαρακτηριστικά είναι η αισχρή διαγωγή των Βασιλικών του Βάλτου Στράτου, Παπαχρήστου, Σκαλτσή και Γιάννη Σκυλοδήμου, οι οποίοι από τα κοινά ελατήρια κινούμενοι με επρόδωσαν και έγιναν έτσι αφορμή να συλληφθούν η γυναίκα μου και ο αδελφός μου, υπεβοήθησαν δε την ενέργειαν του Ισκου προς αντίδρασιν.
Νοέμβριος 1942: Το εξαιρετικό γεγονός του μηνός είναι ότι με το τίποτε επέτυχα αφ’ ενός μεν να σταματήσω τους Ιταλούς εις την Σκουλικαριάν, αφ’ ετέρου δε να καταρτίσω ανταρτικήν ομάδα ικανή να διασχίση όλη σχεδόν την Στερεάν Ελλάδα, να συνοδεύση εκεί τον ταγματάρχη Χρήστου, Αγγλον, και μετά να αναλάβη την επιχείρησιν του Γοργοποτάμου και την οποίαν να φέρη σχεδόν αυτή μόνη εις πέρας. Είμαι πραγματικά ενθουσιασμένος από την επιτυχία αυτή, δεδομένου ότι μόλις ολίγας ημέρας πριν είχα μόνον 16 αντάρτας και μ’ αυτούς ξεκίνησα να σταματήσω τους Ιταλούς. Επίσης ένα άλλο εξαιρετικό γεγονός υπάρχει, ότι σχεδόν κατώρθωσα να επιβληθώ τουλάχιστον στρατιωτικώς εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Μ. Να τους αναγκάσω να πειθαρχήσουν και να με υπακούσουν τυφλά. Αυτό μου δίδει την ελπίδα ότι τελικώς θα επιβληθώ, αν μη πολιτικώς τουλάχιστον στρατιωτικώς. Μένει το άλλο μεγάλο γεγονός, ότι έχω μαζύ μου όλους τους Αγγλους που υπάρχουν στην Ελλάδα. Και έτσι εκεί που ευχόμουνα κάποτε να ’λθη ένας Αγγλος κοντά μου, έχω σήμερα το σύνολον των εις Ελλάδα ευρισκομένων Αγγλων, οι οποίοι έχουν πλήρη προς εμένα εμπιστοσύνην και ειλικρινή θαυμασμόν, προτείναντές με διά τον Πολεμικόν Σταυρόν. Μαζύ με αυτούς συνεχίζω την πορείαν μου προς Βάλτον-Ηπειρον για να επιτελέσω έναν μεγάλο άθλον, να κατορθώσω να τους στείλω πίσω στο Κάιρο. Ετσι με την πίστι μου στον Αγώνα και την επιμονήν μου κατώρθωσα σχεδόν να φθάσω εις την αρχή της πλήρους μου επιτυχίας.
31.10.1943: Οι Γερμανοί αρχίζουν την 9ην ώρα να ανέρχωνται προς τον Προφήτη Ηλία. Διατάσσω τα τμήματα να βαστάξουν μέχρι τέλους. Βάλλουν με όλμους. Οι εαμίτες πυροβολούν στο χωριό. Δύο φορές οι σφαίρες έπεσαν πλάι μου. Η μάχη με τους εαμίτες συνεχίζεται σκληρά. Στέλλω τον λοχαγόν Κρίκαν με 15 άνδρες εις τον Προφήτην Ηλίαν. Δυστυχώς δεν φθάνει, στον δρόμο τού διαλύονται οι άνδρες. Την 10ην ώρα ο Τομ ζητεί να του πω πού θα πάμε. Του δίδω Μελισσουργούς. Δυστυχώς αυτός προτιμά να κρύβεται σε ένα δάσος πλησίον της Λαφίνας. Διατάσσω την 10ην ώραν να αναχωρήσουν τα μεταγωγικά προς Μελισσουργούς. Την 11ην ώραν από τον Προφήτην Ηλίαν ειδοποιούν ότι οι Γερμανοί εξακολουθούν ανερχόμενοι και ότι τα φυσίγγια ετελείωσαν. Τότε διατάσσω αναχώρησιν. Τα πυρά των εαμιτών καθίστανται ισχυρότερα. Οι πολυβολισμοί πυκνούνται, βάλλουν τους αναχωρούντας. Οι Γερμανοί εξακολουθούν βολήν όλμων προς Νεράιδαν.
«Ο Παπανδρέου πιστεύει ότι είμαι αντίπαλός του»
31.12.1943: Ο Νικολάου μου ανεκοίνωσε ό,τι του είπε προφορικώς ο Νικήτας, τουτέστιν ότι οι Κομμουνισταί θα κάμουν Κυβέρνησιν εις Σπερχειάδα με τον Σβώλον επικεφαλής, τον Γληνόν, τον Σαράφην, τον Καρτάλην, τον Τσιριμώκον, ήτις θα παρουσιασθή ως Κυβέρνησις της Ελευθέρας Ελλάδος. Δεν μπορώ να το πιστεύσω.
Απολογισμός 1943: Το 1943 υπήρξε γεμάτο αγώνες και αγωνία, έτσι κατά το 1943 όχι μόνον υπήρξα ο στόχος των επιθέσεων των κατακτητών Ιταλών και Γερμανών αλλά και των εαμιτών, Κομμουνιστών δηλαδή. Δυστυχώς και ο Δημοκρατικός κόσμος και ακόμα περισσότερον ο συγγενής κόσμος του Συνδέσμου, όστις περισσότερον όλου του άλλου κόσμου με έβλαψε και εκωλυσιέργησε. Χάρις στην βοήθεια του Θεού επετύχαμε να εξέλθωμεν ισχυρότεροι απ’ ό,τι ήμεθα. Μεγάλη αλήθεια ότι αξιωματικοί οι σπεύσαντες εις τας τάξεις μας έδειξαν επαίσχυντο διαγωγήν. Ουδέποτε εφανταζόμεθα ότι ήταν δυνατόν να υπάρξη τόση παληανθρωπιά, μικρότης και δειλία. Είναι τέτοιο το κακό ώστε να μην είναι απίθανος η εκδοχή ότι ούτοι ήλθαν επάνω με προδιαγεγραμμένο σχέδιο την διάλυση των Εθνικών μας Ομάδων.
Είναι βαρειά η υπόνοια, αλλά δεν μπορώ να βρω δικαιολογίαν διά την κλασσικήν ανικανότητα και εξωφρενικήν των δειλίαν...
30.11.1944: Την 17.30΄ επεσκέφθην τον Σκόμπυ. Μου εδήλωσε ότι θα επιβάλη την Τάξιν μόνος του χωρίς να χρησιμοποιήση Ελληνας. Από αύριον ουδείς της Ε.Π. θα υπάρξη και ότι το Ε.Λ.Α.Σ. δεν θα κυκλοφορή ένοπλον, ουδεμία σύλληψις θα γίνη και όπου υπάρχουν και γίνονται χαρακώματα θα πηγαίνουν μόνοι των, ότι θα βγάλουν περιπολίας αρμάτων εις τας οδούς των Αθηνών και εις τα περίχωρα, ότι θα προσπαθήση να κάνη χρήσιν όσον το δυνατόν μικροτέρας Ελληνικής δυνάμεως.
Σημείωμα: Αθήναι
1) Η γνώμη μου εκ της εις Αθήναν επισκέψεως είναι ότι ο κόσμος έχει αγωνία και ανησυχίαν δικαιολογημένην και θεωρεί σχετικώς υπεύθυνον τον Παπανδρέου. Το τοιούτο πιστεύουν και οι Αγγλοι, ιδίως οι στρατιωτικοί, και εξ αυτού η απόφασις του Σκόμπυ επιβάλη οπωσδήποτε το Κράτος του Νόμου διά των ιδίων του δυνάμεων. Την αυτήν αγωνίαν και ανησυχίαν έχει και ο Πρωθυπουργός. Η δειλία και αβουλία του του δημιούργησαν την αμφιβολίαν και την υπερβολήν τού εκ των Κ.Κ.Ε. κινδύνου. Επεσε θύμα της μπλόφας των.
2) Οι Βασιλικοί νομίζουν ότι ήλθεν η ώρα να εμφανίσουν Βασιλέα ως σωτήρα και προς τούτο έχουν στρέψει όλη των την προσοχήν σε μένα. Δεν έχουν νομίζω ακόμα σύμφωνον την επίσημον Αγγλικήν γνώμην. Δεν είναι απίθανον να εκδηλωθή και αύτη, είμαι βέβαιος ότι οι Κ.Κ.Ε. δεν θα τολμήσουν να κτυπήσουν τους Αγγλους, μα αν συμβή αυτό συντελεσθή ασφαλώς μέχρι της 15ης Δεκεμβρίου. Νομίζω ότι ο Σκόμπυ θα επιβάλη το Κράτος του Νόμου διά παντός τρόπου.
3) Ο Παπανδρέου δεν θα ήθελε να με δη επιβάλλοντας την τάξιν και την ησυχίαν και τούτο διότι νομίζει ότι θα αποκτήσω πρόσθετον κύρος εις βάρος του ιδικού του. Πιστεύει δυστυχώς ότι είμαι αντίπαλός του, το είπα και στον Ροζάκη και τον Γαρουφαλιά και τον Σγουρίτσα.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_15/12/2013_542856
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου