ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΜΕΤΑΞΑ ΣΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΟ ΜΑΧΗΤΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ «Χ»

Της Θωμαϊδος Παριανού

Την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου και ώρα 7.00 μ.μ. στην αίθουσα διαλέξεων «Γεώργιος Γρίβας – Διγενής» πραγματοποιήθηκε εθνωφελής εκδήλωση με θέμα «Ο εθνικός κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς: Η προσωπικότητα και το έργο του πρωθυπουργού του ΟΧΙ» και ομιλητή τον Μάνο Χατζηδάκη, ιστορικό και συγγραφέα.

Κατά την έναρξη της εκδήλωσης, ο Πρόεδρος του Συλλόγου, Ιωάννης Γιαννάκενας, παρουσίασε στο ακροατήριο τον συγγραφέα και τα βιβλία του. Είπε μάλιστα ότι με το βιβλίο του σχετικά με τον Ι. Μεταξά, και με τίτλο «Πορεία προς την Δόξα», ο συγγραφέας πραγματοποίησε την πρώτη του εμφάνισή στα γράμματα.

Εν συνεχεία, ο λόγος δόθηκε στον Ταξίαρχο Δημήτρη Παυλή, ο οποίος δήλωσε εντυπωσιασμένος για τις ακριβείς και σε βάθος ιστορικές μελέτες του Μάνου Χατζηδάκη, παρά το νεαρό της ηλικίας του.

Τέλος, ο λόγος δόθηκε στον συγγραφέα που δήλωσε ότι το θέμα της ομιλίας του θα ήταν η προσέγγιση της προσωπικότητας του Ιωάννη Μεταξά (Ιθάκη, 12 Απριλίου 1871 - Αθήνα, 29 Ιανουαρίου 1941).

Ο Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του α’ ημίσεως του 20 αιώνα και είχε πρωταγωνιστικό ρόλο για μία ολόκληρη 30ετία (1910-1941). Η συμβολή του στην εξέλιξη της νεώτερης ελληνικής Ιστορίας υπήρξε εντελώς καθοριστική. Από νεαρός ανθυπολοχαγός (1896) μέχρι και τον θάνατό του (1941), ο Μεταξάς κρατούσε ένα ημερολόγιο, το οποίο αποτελεί, όχι μόνο μαρτυρία για την ζωή του, αλλά και μία από τις πιο πολύτιμες πηγές της Ιστορίας της νεωτέρας Ελλάδος. Μελετώντας κάποιος το ημερολόγιο του Μεταξά, θα εντυπωσιασθεί από τις πληροφορίες που δίνει ο ίδιος, τόσο για τον εαυτό του, όσο και για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του.

Κατά το 1896-97 εμφανίζεται ως αντιβασιλικός και αγνωστικιστής, προφανώς επηρεασμένος από το πνεύμα της Εθνικής Εταιρείας, της οποίας ήταν τότε ένθερμο μέλος. Η γνωριμία του με τον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο, κατά τον πόλεμο του 1897, τον μετέβαλε. Γίνεται μοναρχικός και αντικοινοβουλευτικός. Με την εύνοια του βασιλιά, κερδίζει υποτροφία στην Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου, όπου πήρε την εξαίρετη επιτελική του μόρφωση, και από την οποία και απεφοίτησε το 1902 με ιδιαίτερες διακρίσεις. Στην Γερμανία έζησε την κοσμοπολίτικη ζωή, τις καλές τέχνες, την ποίηση, την μουσική (ειδικά του Βάγκνερ), πράγμα που είχε επίπτωση στο χαρακτήρα του και στις ιδέες του, και έκτοτε τα αγαπούσε για όλη του την ζωή. Η επαφή του με την Πρωσική αριστοκρατία θα τον κάνει να θαυμάσει το Γερμανικό πνεύμα, και θα του αναδείξει περιστασιακά την περηφάνια για την ευγενή του καταγωγή.

Η κάθοδός του στην πολιτική από το 1922 θα συνοδευτεί και από μία έντονη αλλαγή του σε συνεπή κοινοβουλευτικό και ιδεαλιστή της λαϊκής κυριαρχίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το κόμμα του τότε το ονόμασε «Κόμμα των Ελευθεροφρόνων» και αγωνίστηκε, με τον πιο ιδεαλιστικό και έντιμο τρόπο, εντός του Κοινοβουλευτισμού, να αποτελέσει την Τρίτη Λύση μεταξύ Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών.

Όμως η εκλογική του αποτυχία το 1928 και, κυρίως, η θνησιγένεια της Δημοκρατίας από τα αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήματα του 1933 και 1935, θα του αναστήσουν, υπό άλλη και πιο φιλοσοφημένη μορφή, τον αντικοινοβουλευτισμό του. Φανερά πλέον, από το 1934, εξαγγέλλει απεριφράστως την ανεπάρκεια του Κοινοβουλευτισμού, επηρεασμένος, φυσικά. και από τις διεθνείς συνθήκες της εποχής. Έγραψε σχετικά: «Δι’ ημάς τους Έλληνας, το πρόβλημα δεν είναι πως θα μείνωμεν εις τον Κοινοβουλευτισμόν, αλλά είναι διά ποίας θύρας θα εξέλθωμεν εξ αυτού: δια της θύρας του κομμουνισμού, ή διά της θύρας του εθνικού κράτους;» Και την απάντηση την έδωσε ο ίδιος 2,5 χρόνια αργότερα, στις 4 Αυγούστου 1936.

Υπήρξε μία πολυσύνθετη προσωπικότητα με μεγάλα ηγετικά προσόντα:

* Ως επιτελική ιδιοφυΐα, υπήρξε ο πρώτος Έλλην επιτελικός του αιώνα μας, ο εγκέφαλος, ο στρατιωτικός νους του επιτελείου των Βαλκανικών πολέμων του 1912-13, (που διπλασίασαν την Ελλάδα) και το 1915, έφθασε με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη, να αναλάβει έστω και προσωρινά, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου. Υπήρξε ο μόνος που προέβλεψε την αποτυχία της Αντάντ στην εκστρατεία της Καλλιπόλεως, και από το 1914 υπήρξε ο μόνος που αντετάχθη στην Μικρασιατική Εκστρατεία με τον τρόπο που έγινε, για να δικαιωθεί και πάλι κατά τρόπο τόσο τραγικό. Υπήρξε από τους λίγους διεθνώς που προέβλεψαν από νωρίς τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ήταν ο κατευθύνων νους του ελληνο-ιταλικού πολέμου και της ελληνικής νίκης του 1940-41. Κέρδισε εύσημα σχόλια από τον πολιτικό του αντίπαλο, στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο, και τον βασιλιά Γεώργιο Β’. Το κύρος του, ως στρατιωτικού, ήταν πράγματι υψηλό, όχι μόνο απέναντι του Βασιλέως, αλλά και όλων των ξένων ηγετών, πολιτικών και στρατιωτικών.

* Ως πολιτικός, είχε τουλάχιστον ριζοσπαστικές ιδέες για τα κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδος. Ιδιοφυής, ιδεαλιστής, οργανωτικός, ευαίσθητος και με μεγάλα διοικητικά προσόντα, υπήρξε η προσωποποίηση αυτού που αποκαλούμε «διανοούμενος πολιτικός».

* Παρόλα αυτά δεν πέτυχε ως κοινοβουλευτικός αρχηγός, και τούτο διότι σε εποχές οξύνσεως των παθών, δεν επικρατούν παρά οι αδιάλλακτοι που τα συντηρούν αυτά τα πάθη. Αλλά και διότι δεν είχε το «χάρισμα» του δημαγωγού και του λαοπλάνου, γι’ αυτό δυσπιστούσε προς το πλήθος και, κατά βάθος, αισθανόταν αποστροφή και περιφρόνηση προς την μάζα.

Πέρα από τα έμφυτα ηγετικά προσόντα του, ο Μεταξάς είχε μία βαθυτάτη μόρφωση, όπως φαίνεται και στο τετράδιο σκέψεων που μας άφησε.

* Ως χαρακτήρας, ο Μεταξάς είχε ισχυρή προσωπικότητα αλλά περίεργη ιδιοσυγκρασία που διαφαίνεται στο ημερολόγιό του. Κατά τον πιο στενό του συνεργάτη Κωνσταντίνο Μανιαδάκη: «Ξεπερνούσε κάποια διαλείμματα ψυχικής καταθλίψεως σύντομα και εύκολα και την ζωή του την εχαρακτήριζε κυρίως θεληματικότης, δημιουργικότης και ζωτικότης. Η ζωή του ήτο μία συνεχής μάχη μεταξύ απαισιοδοξίας και αισιοδοξίας και νικούσε πάντοτε η αισιοδοξία, την οποίαν μάλιστα προσπαθούσε να μεταδώσει στους άλλους».

Κατά τον Ναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου: «Ο Μεταξάς υπήρξε μια από τις ισχυρότερες διάνοιες που εγνώρισε ποτέ ο τόπος. Αν επιζούσε ο Μεταξάς, πιστεύω μετά βαθυτάτης πεποιθήσεως ότι η τύχη της πατρίδος θα ήτο διαφορετική». Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα 3 ναυτικά μίλια, που ήταν τότε η απόσταση με την Τουρκία, τα έκανε 6.

Ο Μεταξάς υπήρξε, μαζί με τον Βενιζέλο, η κορυφαία ηγετική προσωπικότητα του πρώτου μισού του 20ου αιώνος, με μέγιστο επίτευγμά του την δημιουργία του έπους 1940-41, του οποίου υπήρξε ο βασικότερος συντελεστής. Ο θάνατός του, κατά την διάρκεια της εποποιίας αυτής υπήρξε (κατά τον Μαρκεζίνη) ένα είδος «μοναδικής ευθανασίας» και, όπως είπε μετά τον θάνατό του ο Άντονυ Ήντεν: «Μία μικρά χώρα, όπως η Ελλάς, δεν δύναται να αναδείξει δύο άνδρες της ολκής αυτής εντός της ιδίας γενεάς».

Ακολούθησαν συζητήσεις / τοποθετήσεις των ακροατών και επιπλέον ιστορικές πληροφορίες για τα γεγονότα της εποχής. Ο Μεταξάς τα έβλεπε όλα να έρχονται. Έβλεπε τα σύννεφα του πολέμου και θέλησε να θωρακίσει την Ελλάδα με διεθνείς συμμαχίες και σύμφωνα φιλίας με την Ιταλία και την Τουρκία. Ουσιαστικά, στο θέμα αυτό ακολούθησε την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου και περιέβαλε την Ελλάδα με συμμαχίες. Εκείνους με τους οποίους δεν έκανε συμμαχίες διότι δεν τους εμπιστευότανε καθόλου ήταν οι Εγγλέζοι και οι Γάλλοι. Δεν ήθελε τον πόλεμο με τίποτε, αλλά είχε την αξιοπρέπεια να τον δεχθεί όταν ήλθε. Προσπάθησε να οργανώσει την Ελλάδα να αντιμετωπίσει όλη αυτή την λαίλαπα που έβλεπε να έρχεται από την Ευρώπη και τα κατάφερε σε μεγάλο βαθμό.

Ο Μεταξάς έκανε δύο επιστρατεύσεις: Η πρώτη ήταν κρυφή, με ατομικές προσκλήσεις για να μην δώσει αφορμή στους Ιταλούς, όταν αυτοί κατέλαβαν την Αλβανία, τον Απρίλιο του 1939, η οποία απέτυχε, και ευτυχώς που τότε δεν μας επιτέθηκαν. Αυτό όμως τον έκανε να αποκτήσει μία εμπειρία και να δει τις ελλείψεις και έτσι η δεύτερη επιστράτευση τον Οκτώβριο του 1940 πήγε καλά. Ετάχθη με το μέρος της Αγγλίας επειδή ήτανε χώρα θαλασσοκράτειρα, για το συμφέρον των ελληνικών νήσων.

Η εγγονή του, Ιωάννα Φωκά - Μεταξά μας αποκαλύπτει ότι ήταν άνθρωπος πιστός, προσευχότανε μπροστά στην εικόνα του Χριστού και της Παναγίας για την Πατρίδα, και μέσα στο ημερολόγιό του έκανε πολλές αναφορές στον Θεό (σε αντίθεση με τους σημερινούς μας πολιτικούς).