του Κωνσταντίνου Ν. Θώδη, σύγχρονου ιστορικού αναλυτή
«Ανατολική χώρα». Έτσι ονόμαζαν στην αρχαιότητα οι ‘Ελληνες την ευρεία περιοχή που καλύπτει τη μέση της Μικράς Ασίας από το βορρά μέχρι το νότο. Ήταν η περιοχή που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν μερικοί από τους αρχαιότερους πολιτισμούς. Εδώ συναντήθηκαν, συγκρούστηκαν και άνθισαν αμοιβαία ο ασιατικός, ο ευρωπαϊκός και ο αφρικανικός πολιτισμός. Στο κεντρικό τμήμα της «Ανατολίας» τοποθετείται η Καππαδοκία – στην περσική γλώσσα σημαίνει τη χώρα με τα όμορφα άλογα. Η Καππαδοκία αποτέλεσε μικρό τμήμα του ελληνικού κόσμου και μετέπειτα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κάτω από την ίδια ονομασία. Η Ανατολία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως χώρα των φυσικών αντιθέσεων. Το κεντρικό μέρος της περιλαμβάνει απομονωμένα και μονότονα οροπέδια, φαράγγια και υψώματα καθώς και απέραντες ξηρές στέπες. Οι έρημες εκτάσεις της κεντρικής Ανατολίας προκαλούν μια μελαγχολική εντύπωση στον επισκέπτη. Ο εκθαμβωτικός ήλιος, η αίσθηση του θερμού αέρα στον ορίζοντα και η γαλάζια ομίχλη καλύπτουν συχνά την γκριζοκίτρινη στέπα. Σπάνια βοσκότοποι, μοναχικές λεύκες και αγραπιδιές ενισχύουν την αίσθηση της ερημιάς. «Ούτε πουλί πετούμενο, ούτε καραβάνι δεν περνά στους έρημους δρόμους της Ανατολίας …» λέει μια τουρκική παροιμία. Αλλά μόλις ο δρόμος σιγά – σιγά οδηγεί τον επισκέπτη στην πρώτη πολιτεία, η ομορφιά του τοπίου στην όρασή του τον αφήνει κατάπληκτο αποτυπώνοντας μια αίσθηση εικονικής πραγματικότητας. Όσοι περιόδευσαν τη Μικρά Ασία, φθάνοντας στην Καππαδοκία έχουν την αίσθηση ότι έχασαν τον κόσμο. Σε πολλά σημεία της μοιάζει με σεληνιακό τοπίο. Πολυάριθμοι κωνοειδείς βράχοι που μοιάζουν με «μηρμηγκοφωλιές» αποτελούν τα λαξευμένα σπίτια κάτοικοι των οποίων ήταν οι πρώτοι χριστιανοί. Σήμερα, μερικές από αυτές τις «μηρμηγκοφωλιές» έχουν μετατραπεί σε μικρά, αλλά πολυτελή ξενοδοχεία.
Μερικές από τις μεγαλύτερες επαρχίες της Καππαδοκίας είναι η επαρχία Νεβσεχίρ, Καϋσερί, Ακσαράϊ και Νίγδη. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ηφαιστειακό τοπίο με υπόγειες πόλεις που δημιουργήθηκαν περίπου τον 10ο αι. π.Χ. Στην εποχή των πρώτων χριστιανών χτίστηκαν εκεί πολλά μοναστήρια σε σπηλαιώδη μορφή και ευρεία σε μεγάλη έκταση. Το εθνικό πάρκο Γκιόρεμε – Κόραμα στην ελληνική – και οι σπηλαιώδεις οικισμοί της Καππαδοκίας καταλαμβάνουν αξιόλογη και σημαντική θέση στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Ήδη από τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού η περιοχή μετατρέπεται σε έναν από τους κύριους πυρήνες διάδοσής του χάρη στην ευρεία διάδοση των μοναστηριών. Εγκαταλελειμένες υπόγειες πόλεις της Καππαδοκίας ανακαλύπτονται από τους αρχαιολόγους στις αρχές του 19ου αι. Ο Γάλλος Ιησουίτης λόγιος π. Ζερβανόν, κατά το ταξίδι του στην Καππαδοκία το 1907 ανακάλυψε μια τρύπα στο μέσον ενός μικρού οροπεδίου. Κατεβαίνοντας αυτή την τρύπα έπεσε πάνω σε μια τεράστια υπόγεια πόλη, η οποία ήταν δομημένη σε πολλά επίπεδα, με φρεάτια νερού, φρεάτια εξαερισμού, εγκαταστάσεις αποθήκευσης σιτηρών, χώρους φροντίδας κατοικιδίων ζώων, πατητήρια για παραγωγή κρασιού και πολλές εκκλησίες. Ο πληθυσμός αυτής της πόλης κυρίως ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης. Υπήρχαν στενά περάσματα που οδηγούσαν στην επιφάνεια σε περίπτωση κινδύνου και τα οποία επικαλύπτονταν με βαριές μυλόπετρες. Αρχικά βρέθηκαν 6 τέτοιες πόλεις. Μόνο σε μια κοιλάδα του Γκιόρεμε ο Ζερβανόν μέτρησε όχι λιγότερες από 350 λαξευτές εκκλησίες της περιόδου από τον 9ο – 13ο αι. μ.Χ. Σήμερα στην Καππαδοκία βρίσκονται περίπου 1500 εκκλησίες από τις οποίες έχουν διασωθεί μόνο οι 200. Οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι υπάρχουν πολλές εκκλησίες που δεν έχουν βρεθεί ακόμη, επειδή αγρότες και κτηνοτρόφοι της περιοχής χρησιμοποιούν τα υλικά τους για να χτίσουν τις αποθήκες και τα μαντριά τους. Μερικοί από αυτούς βρίσκονται στην περιοχή Ουτσχισάρ. Η περιοχή είναι γνωστή για την καλή ποιότητα των δημητριακών και των φρούτων της. Σε μια μικρή εκκλησία και στον ένα από τους τοίχους της γίνονται ορατά τα θραύσματα των αγιογραφιών και στο θόλο της δεσπόζει το πρό σωπο του Ιησού Χριστού. Δυστυχώς αυτή, όπως και πολλές άλλες χριστιανικές εκκλησίες στη Μικρά Ασία δεν ξέφυγαν από τη βεβήλωση. Σχεδόν όλες οι ορθόδοξες εκκλησίες στην Τουρκία παρέμειναν εξωτερικά σχεδόν όπως ήταν αρχικά, ενώ εσωτερικά μετατράπηκαν σε τζαμιά με όλες τις απαραίτητες ιδιότητες και λειτουργίες.
Σύμφωνα με πολλές αξιόπιστες πηγές το χριστιανισμό στην Ανατολία έφερε ο απόστολος Πέτρος τον 1ο αι. μ.Χ. Τον 4ο αι. ο χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και μετέπειτα βυζαντινής. Σύντομα, ο πληθυσμός της δυτικής και κεντρικής Ανατολίας ήταν χριστιανικός. Η κυρίαρχη μορφή που έλαβε ο χριστιανισμός εδώ ήταν η ορθοδοξία, η εκκλησία της οποίας διαχώρισε τη θέση της από τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία και είχε ως πνευματικό ηγέτη τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Στην ανατολική περιοχή της Ανατολίας διαδόθηκε ο χριστιανισμός με τους Νεστοριανούς και τους Ιακωβίτες, ενώ οι Αρμένιοι δημιούργησαν τη δική τους εκκλησία που ονομάστηκε Αρμενική – Γρηγοριανή Εκκλησία. Πρώτος επίσκοπος της Καισάρειας, πρωτεύουσας της Καππαδοκίας, ήταν ο Μέγας Βασίλειος. Αυτός ενθάρρυνε τη δημιουργία νέων μοναστικών κοινοτήτων και από τότε και κατά τη διάρκεια της επόμενης χιλιετίας, μοναχοί έσκαψαν και έχτισαν στην έρημο της Καππαδοκίας μεγάλο αριθμό εκκλησιών και κελιών. Η παλαιότερη εκκλησία στην Καππαδοκία χρονολογείται τον 4ο αι. μ.Χ. και συνδέεται με τη δραστηριότητα του Μεγάλου Βασιλείου. Οι πρώτες εκκλησίες χτίστηκαν με τον πιο απλό τρόπο, με θολωτή καμάρα, ορθογώνιο σηκό και μεγάλο αλτάρι (ιερό). Το μήκος του ναού συνήθως δεν ξεπερνούσε τα 8 μέτρα. Όταν κατά τον 7ο αι. άρχισαν οι επιδρομές των Αράβων οι οικοδόμοι εγκατέλειψαν τη διακόσμηση στην πρόσοψη για να μην προσελκύουν την προσοχή των εισβολέων. Ο Μέγας Βασίλειος μαζί με τους άλλους δύο Καππαδόκες πατέρες της ορθοδόξου εκκλησίας, τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό (Θεολόγο) και τον Γρηγόριο Νύσσης – μικρότερο αδελφό του Βασιλείου – έθεσαν τα θεμέλια της νέας περιόδου στην ιστορία της εκκλησίας του Χριστού. Οι δύο πρώτοι μαζί με τον Ιωάννη το Χρυσόστομο είναι οι συγγραφείς της θείας λειτουργείας. Μετά από αυτή την εποχή ο χριστιανισμός προσέλκυσε όλα τα κοινωνικά στρώματα, συμπεριλαμβανόμενης της διανόησης και της αριστοκρατίας. Παρά την εθνοτική πολυμορφία η ελληνιστική κουλτούρα τους προσέλκυσε όλους και το κλειδί για την κατανόηση της νοοτροπίας μεταξύ τους ήταν η ελληνική φιλοσοφία. Για να «μεταλάβουν» το χριστιανισμό απαραίτητη ήταν η ερμηνεία των εννοιών στην ελληνική γλώσσα, όπου συμμετείχαν με τη δημιουργική προσπάθεια του νου, του πνεύματος και της καρδιάς. Η ερμηνεία ήταν ένα κατόρθωμα που εμπεριείχε το νήμα της χριστιανικής μαρτυρίας. Τον 4ο αι. αυτό το κατόρθωμα ανέλαβαν να φέρουν σε πέρας οι Καππαδόκες Άγιοι Πατέρες. Το αποτέλεσμα της ιερής δράσης τους ήταν η ορθόδοξη κουλτούρα η οποία καθόρισε την τύχη πολλών λαών.
Τον 8ο αι. μ.Χ. οι εικονομάχοι μέλη της χριστιανικής αίρεσης απαγόρευσαν τη λατρεία των εικόνων, κατέστρεψαν πολλές από τις πρώτες αγιογραφίες στο εσωτερικό των ναών και τις αντικατέστησαν με γεωμετρικά μοτίβα. Την κατάλληλη στιγμή, συγκεκριμένα την περίοδο της εικονομαχίας, αναπτύχθηκε στην Καππαδοκία το πιο ισχυρό κίνημα των ορθόδοξων χριστιανών κατά της εικονομαχίας. Μ’ αυτό τον τρόπο αυτή η περιοχή για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμεινε μια από τις ελάχιστες περιοχές λατρείας των εικόνων με τη συμβολική τους σημασία στο Βυζάντιο. Έτσι, τον 10ο αι. έχουμε επιστροφή της πολύχρωμης διακόσμησης των ναών. Άρχισαν να χτίζονται εκκλησίες μεγαλύτερες σε βυζαντινό ρυθμό σταυροειδή με τρούλο στο κέντρο και στα πλάγια, διακοσμημένοι επίσης σε βυζαντινό ύφος. Η εισβολή των Τούρκων τον 13ο αι. προκάλεσε ανεπανόρθωτο πλήγμα, όχι μόνο για την οικοδόμηση των εκκλησιών, αλλά και για τους φιλειρηνικούς και φιλήσυχους χριστιανούς που αναγκάστηκαν να κρυφτούν κάτω από τη γη. Στα νότια του Νέβσεχιρ, μια από τις ωραιότερες πόλεις της Καππαδοκίας βρίσκονται αρκετοί υπόγειοι οικισμοί – κοινόβια – στους οποίους κατέφυγαν οι χριστιανοί την εποχή εκείνη. Καθένας από αυτούς τους οικισμούς μπορούσε να φιλοξενήσει αρκετές χιλιάδες ανθρώπων κρυμμένων από τις στρατιές των εισβολέων. Από τον 10ο αι. είναι γνωστό ότι οι κάτοικοι κατοίκησαν τα σπήλαια με τις δαιδαλώδεις υπόγειες κατοικίες, τις τρύπες και τις ρωγμές στις οποίες είχαν καταφύγει οι πρώτοι χριστιανοί σε περιόδους διωγμών, ενώ τελευταίοι κάτοικοι αυτών των υπόγειων κοινοβίων ήταν το 19ο αι. και οι Τούρκοι για να σωθούν από τα αιγυπτιακά στρατεύματα που εισέβαλαν στην περιοχή.
Η πιο γνωστή ορεινή κοιλάδα με εκκλησίες θεωρείται η κοιλάδα Γκιόρεμε με έκταση 111 τ.χλμ. Στις αρχές του 4ου αι. κάτω από την επίδραση των βυζαντινών μοναχών το Γκιόρεμε εξελίχθηκε σε προσκυνηματικό κέντρο της ορθοδοξίας. Ο κλήρος, αποτελούμενος από τους μοναχούς και τους ερημίτες εγκαταστάθηκε εδώ και δημιούργησε σκήτες και κελιά. Σε γενικές γραμμές η γη της Ανατολίας είναι ένας ανεξάντλητος θησαυρός ιστορικών και πολιτισμικών μνημείων. Εδώ και συγκεκριμένα στην πόλη της Ταρσού γεννήθηκε ο απόστολος των εθνών, Παύλος. Σήμερα στη μικρή αυτή πόλη υπάρχει μια μικρή και σκοτεινή ανάμνηση αυτού του γεγονότος με τη διάσωση μιας μικρής καθαρής αυλής με τσιμεντένιο δάπεδο στην οποία βρίσκεται το πηγάδι του αποστόλου Παύλου. Στην πόλη Ικόνιο έζησε η Αγία Θέκλα, μαθήτρια του αποστόλου Παύλου, η πρώτη χριστιανή που μαρτύρισε για την ορθόδοξη πίστη και η οποία προσέλκυσε πολλούς ειδωλολάτρες κοντά στο Χριστό. Στην μικρή πόλη Φάρασα της Καππαδοκίας γεννήθηκε ο Άγιος Αρσένιος καθώς και ο σύγχρονος Άγιος της εποχής μας Γέρων Παίσιος ο Αγιορείτης. Στην Καππαδοκία «τίποτε δεν προλαβαίνεις και τίποτε δεν κοιτάζεις με μεγάλη προσοχή, επειδή εδώ, όπως λένε υπήρχαν 30 υπόγειες πόλεις με 400 εκκλησιές …» Κάποιες από αυτές τις εκκλησιές φέρουν τα ονόματα : “Σκοτεινή εκκλησία”, “Εκκλησία με τα φίδια”, “Εκκλησία – παπούτσι του γεωργού” κλπ. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί την κοιλάδα Γκιόρεμε και να θαυμάσει τις τοιχογραφίες της λαξευτής εκκλησίας του Αγ. Ιωάννη, τους βράχους Περιμπατζαλάρ κοντά στο Ουργκιούπ, τη μονή Ακσαράϊ, το ναό που χτίστηκε προς τιμήν του Γρηγορίου του Θεολόγου το 385 μ.Χ. στη Ναζιανζό, το ιερό της εκκλησίας του Μεγάλου Βασιλείου στη Σινασσό κ.ά.
www.ktdrus.gr
http://mikrasiatis.gr/oi-xexasmenes-poleis-tis-kappadokias/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου