ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗ ΣΦΑΓΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΡΥΧΩΝ ΤΗΣ ΜΠΑΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΑΤΑΤΟΥΡΚ ΤΟ 1922

Του Βλάση Αγτζίδη

Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας

 

Ανεξάρτητα από τη διεθνή συγκυρία και τις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστικών κρατών, ο κοινωνικός μετασχηματισμός στην ανατολή θα γίνει προς συντηρητική κατεύθυνση και θα καθοριστεί από τον ταξικό ανταγωνισμό.

Εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής που βασιζόταν στην εκμετάλλευση των λιγνιτικών πεδίων της περιοχής Μπάλιας-Καραϊντίν, βορειοανατολικά του Αϊβαλιού. Αντίστοιχα εργοστάσια στην Ελλάδα θα δημιουργηθούν μετά το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηδη από τη δεκαετία του 1890 δημιουργήθηκαν βιομηχανικές υποδομές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με σημαντική συμμετοχή ντόπιων Ελλήνων Ποιο ήταν το κοινωνικό περιεχόμενο της σύγκρουσης στη Μικρά Ασία; Ποιες τάξεις συγκρούστηκαν και ποιο ήταν το διακύβευμα αυτής της σύγκρουσης; Ή μήπως τα πάντα ήταν μια αφηρημένη σύγκρουση εθνικισμών και ιμπεριαλισμών σε μια σκηνή θεάτρου, με αμέτοχο θεατή την ίδια την κοινωνία;
Αγνωστες παραμένουν έως σήμερα πολλές από τις παραμέτρους που σχετίζονται με τη σύγκρουση στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη στιγμή της τελικής της αποχώρησης από την Ιστορία. Η απουσία σχετικών μελετών για τη σημαντική αυτή σελίδα της Ιστορίας της Εγγύς Ανατολής οφείλεται στην εσωστρέφεια της ιστοριογραφικής μας παράδοσης. Συνέβαλε βέβαια και η σιωπή που επελέγη στην Ελλάδα για όλα αυτά, η κοινωνική και ιδεολογική απόρριψη των προσφύγων του ’22 από τις κυρίαρχες ελίτ, η επικράτηση σ” όλο το πολιτικό φάσμα ενός απλοϊκού ερμηνευτικού σχήματος, καθώς και απόψεων που αιτιολογούσαν την πολιτική του τουρκικού μιλιταρισμού, αμφισβητούσαν τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα των πολυάνθρωπων μη τουρκικών κοινοτήτων και ωραιοποιούσαν την προσωπικότητα και τις πράξεις του εθνικιστή στρατιωτικού Μουσταφά Κεμάλ.
Η σοσιαλιστική εφημερίδα «Εργάτης» εκδόθηκε στη Σμύρνη το 1908 από Ελληνες και Τούρκους σοσιαλιστές. Τον επόμενο χρόνο η έκδοσή της απαγορεύτηκε από τους Νεότουρκους. Στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ συμμετείχαν εκπρόσωποι του ελληνικού εργατικού κινήματος, όπως οι Στ. Κόκκινος, Μ. Οικονόμου, Π. Χλωμός. Οι Μικρασιάτες σοσιαλιστές ήταν κοντύτερα στις απόψεις του Νίκου Γιαννιού Το ερώτημα παραμένει έως σήμερα: Ποια μορφή θα έπαιρνε ο αστικοδημοκρατικός μετασχηματισμός; Θα μπορούσε ο Μεγάλος Ασθενής να υπερβεί με εσωτερικές μεταρρυθμίσεις τη φεουδαρχική παράδοση και την αυταρχική διοίκηση και να μετεξελιχθεί σ” ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, όπως το ονειρεύονταν οι μεταρρυθμιστές του πρίγκιπα Σαμπαχαεντίν, αλλά και το Ανατολικό Κόμμα των Δραγούμη-Σουλιώτη; Ή ήταν μονόδρομος η διάλυση στα εξ ων συνετέθη, όπως την περιέγραψε με σαφήνεια η Ρόζα Λούξεμπουργκ: «Η Τουρκία δεν μπορεί να αναγεννηθεί σαν σύνολο γιατί αποτελείται από διαφορετικές χώρες. Κανένα υλικό συμφέρον, καμιά κοινή εξέλιξη που θα μπορούσε να τις συνδέσει δεν είχε δημιουργηθεί! Αντίθετα, η καταπίεση και η αθλιότητα της κοινής υπαγωγής στο τουρκικό κράτος γίνονται όλο και μεγαλύτερες! Ετσι δημιουργήθηκε μια φυσική τάση των διαφόρων εθνοτήτων να αποσπασθούν από το σύνολο και να αναζητήσουν μέσα από μια αυτόνομη ύπαρξη το δρόμο για μια καλύτερη κοινωνική εξέλιξη. Η κρίση της Ιστορίας για την Τουρκία είχε πια βγει: βάδιζε προς τη διάλυση».
Η ταξική δομή
Μελετώντας την κοινωνική διαστρωμάτωση της οθωμανικής κοινωνίας στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αι., εντοπίζουμε πρωτίστως την επιβίωση των παλιών οικονομικών και διοικητικών δομών.
Δηλαδή την ύπαρξη φεουδαρχικών μουσουλμανικών στρωμάτων, καθώς και ηγετικών μουσουλμανικών στρωμάτων που σχετίζονταν με τη διοίκηση και το στρατό. Οσοι συμμετείχαν στην κρατική δομή συγκροτούσαν ένα στρώμα αποκομμένο από την υπόλοιπη κοινωνία, που λειτουργούσε ως μηχανισμός αναπαραγωγής και διατήρησης του συστήματος. Το στρώμα αυτό υπείχε θέση κυρίαρχης τάξης επί της κοινωνίας. Σφετεριζόταν το κοινωνικό υπερπροϊόν και ενίσχυε το δεσποτισμό που του εξασφάλιζε την επιβίωση και την ευημερία.
Αυτά τα στρώματα συγκροτούσαν τον κύριο συνδετικό και ενοποιό ιστό σε μια κοινωνία πολυτεμαχισμένη από διαφορετικές θρησκευτικές και εθνικές ομάδες, που λίγες δεκαετίες πριν πορεύονταν παράλληλα και ξεχωριστά εντός του περιοριστικού συστήματος των μιλέτ, δηλαδή του υποχρεωτικού εγκλωβισμού των πολιτών σε ελεγχόμενους θρησκευτικοπολιτικούς θεσμούς. Χαρακτηριστικός παραδοσιακός θεσμός στο χώρο της οικονομίας των πόλεων υπήρξαν οι συντεχνίες, που δημιουργούσαν οι χριστιανοί, οι μουσουλμάνοι και οι εβραίοι, με λειτουργίες ελεγχόμενες κεντρικά. Η παλιά κοινωνική δομή θα διαφοροποιηθεί με την είσοδο του καπιταλισμού στην οθωμανική κοινωνία τον 19ο αιώνα, τις μεταρρυθμίσεις (Τανζιμάτ, 1839-1876) και την προσπάθεια εκσυγχρονισμού. Θα εμφανιστούν νέα στρώματα εμπόρων, βιοτεχνών αλλά και βιομηχάνων. Θα διαμορφωθεί για πρώτη φορά μια οθωμανική αστική τάξη κατά τον δυτικό τύπο, η οποία σε μεγάλο βαθμό θα αποτελείται από τους οθωμανούς Ελληνες. Το 50% του επενδεδυμένου κεφαλαίου στη βιομηχανία, καθώς και το 60% σε κλάδους μεταποίησης ανήκαν σε πολίτες που προέρχονταν από τις ελληνικές οθωμανικές κοινότητες.
Από τις 18.063 εμπορικές επιχειρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που υπήρχαν το 1912, σε Ελληνες ανήκε το 46%, το 23% σε Αρμένιους, το 15% σε μουσουλμάνους. Υπολογίζεται ότι το 1914 από τις 6.507 βιομηχανίες και βιοτεχνίες, το 49% ανήκε σε οθωμανούς Ελληνες, ενώ Ελληνες ήταν και το 46% των τραπεζιτών. Την ίδια χρονιά, υπολογίζεται ότι Ελληνες ήταν το 52% των γιατρών, το 49% των φαρμακοποιών, το 52% των αρχιτεκτόνων, το 37% των μηχανικών και το 29% των δικηγόρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1921, στην Κωνσταντινούπολη, τα 171 από τα 257 εστιατόρια ανήκαν σε Ελληνες, όπως και οι 444 από τις 471 ποτοποιίες και οι 528 από τις 654 επιχειρήσεις χονδρικού εμπορίου.
Παράλληλα, θα αναπτυχθεί και μια οθωμανική εργατική τάξη, ένα σύγχρονο προλεταριάτο, το οποίο για ιστορικούς λόγους και κατά πλειονότητα θα απαρτίζεται από Ελληνες. Η περίπτωση των μεταλλείων της Μπάλιας, βορειοανατολικά του Αϊβαλιού και της σφαγής των μεταλλωρύχων από τα επίσημα στρατεύματα του Ατατούρκ, αποτελεί μια από τις πλέον αντιπροσωπευτικές ιστορίες που επιτρέπουν στο σημερινό μελετητή να κατανοήσει το «μεγάλο αφήγημα». Οτι ανεξάρτητα από τη διεθνή συγκυρία και τις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστικών κρατών, ο κοινωνικός μετασχηματισμός στην Ανατολή θα γίνει προς μια συντηρητική κατεύθυνση και θα καθοριστεί από τον ταξικό ανταγωνισμό. Θα επικρατήσουν τα προαστικά, αντιεκσυγχρονιστικά και φεουδαρχικά χαρακτηριστικά, εφόσον ο τουρκικός εθνικισμός, όπως εκφράστηκε από την ακροδεξιά τάση (1908, Τζεμάλ-Εμβέρ-Ταλαάτ και 1919, Μουσταφά Κεμάλ πασά), εξέφρασε εκείνα τα φεουδαρχικά στρώματα -αλλά και ένα σημαντικό τμήμα από την οθωμανική στρατιωτικογραφειοκρατία- τα οποία επιδίωκαν το σταμάτημα του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού, εξοντώνοντας τόσο τους προοδευτικούς αστούς όσο και την εργατική τάξη στη βάση ακραίων φυλετικών αντιλήψεων και λεηλατικών πρακτικών.
Το παράδοξο τέλος
Η αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως αναγκαίο ιστορικό γεγονός, ολοκληρώθηκε με τις Γενοκτονίες των ανεπιθύμητων εθνοτήτων και είχε αποτέλεσμα την καθυστερημένη διαμόρφωση ενός αυταρχικού και εν πολλοίς αναχρονιστικού τουρκικού εθνικού κράτους. Ο αστικός εκσυγχρονισμός που θα επιχειρηθεί στη συνέχεια θα είναι ασφυκτικά περιορισμένος από το συμβιβασμό με τις φεουδαρχικές δομές. Αυτό φάνηκε στις μετέπειτα δεκαετίες, με την αδυναμία εδραίωσης μιας στοιχειώδους κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δικαιώθηκε απολύτως και σ” αυτήν της την ανάλυση…


http://mikrasiatis.gr/ethnikismos-kai-ergatiki-taxi-sti-mikra-asia/