ΤΡΙΑ ΛΟΥΤΡΑ ΕΙΧΕ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΗΣ ΚΝΩΣΟΥ

Της ΑΝΝΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ

Από σιντριβάνια και φίλτρα νερού, μέχρι πέτρινες τουαλέτες, όπου «πηγαίνει και η βασίλισσα μόνη της». Τόσο οργανωμένο και περίπλοκο υδρευτικό και αποχετευτικό δίκτυο για τα απόβλητα διέθεταν οι Μινωίτες, που θα μπορούσε να συγκριθεί κάλλιστα μ' αυτά που καθιερώθηκαν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στις ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις. 
Βασικές αρχές υδραυλικών και τεχνικών έργων ήταν γνωστές από το 3200 π.Χ., δηλαδή κατά την πρωτομινωική περίοδο, ώς το 2000 π.Χ., μας εξηγεί ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης, μηχανικός υδατικών πόρων, συνταξιούχος ερευνητής του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «Δήμητρα» στο Ηράκλειο Κρήτης.
Παρ' όλα αυτά αρχαιολογικές μαρτυρίες της επόμενης περίοδου, δηλαδή της μέσης μινωικής περιόδου, 2000-1600 π.Χ., αποδεικνύουν ότι τότε εφαρμόστηκαν προχωρημένες υδραυλικές και υγιειονομικές τεχνικές στη διαχείριση του νερού των μινωικών οικισμών. Τεχνικές οι οποίες ξαφνιάζουν ακόμη και σήμερα τους επιστήμονες που τις μελετούν, αφού αποδεικνύεται ότι οι Μινωίτες υδρολόγοι και μηχανικοί ήταν γνώστες βασικών αρχών των επιστημών υδατικών πόρων και περιβάλλοντος.
Και για αναψυχή
Είναι η περίοδος που αξιοποιείται και αποθηκεύεται το βρόχινο νερό, κατασκευάζονται λουτρά και τουαλέτες, υλοποιούνται κι άλλες κατασκευές υγιεινής, συστήματα αποχέτευσης και διάθεσης ομβρίων υδάτων και υγρών αποβλήτων, ενώ το νερό χρησιμοποιείται ακόμη και για λόγους αναψυχής!
Οι υδροτεχνολογίες που αναπτύχθηκαν την περίοδο αυτή επηρεάστηκαν τόσο από τις τοπικές υδρογεωλογικές συνθήκες όσο και από τις κλιματικές.

Μινωικό πηγάδι στο ανάκτορο της Ζάκρου

  Από τις σημαντικότερες υδροδοτικές και υγειονομικές πρακτικές και τεχνολογίες των Μινωιτών ήταν: υδραγωγεία, στέρνες, πηγάδια, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης.
Το νερό έπαψε να χρησιμοποιείται μόνο για λόγους πρακτικούς, δηλαδή ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης και χρησιμοποιείται ακόμη και για λόγους αναψυχής. Το γεγονός, τονίζει ο κ. Αγγελάκης, αποδεικνύεται από τμήμα αναπαράστασης που ανακαλύφθηκε στην «Οικία των τοιχογραφιών» στην Κνωσό, που παριστάνει πίδακα νερού κι εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Οι τεχνολογίες αυτές εξελίχθηκαν περισσότερο με την πάροδο του χρόνου, κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων και κυρίως κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Οι βασικές μινωικές τεχνολογίες και πρακτικές ύδρευσης που εφαρμόστηκαν, σημειώνει ο κ. Αγγελάκης, με βάση και τις μελέτες που έχουν γίνει και από ξένους επιστήμονες, διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:

Τμήμα αποχετευτικού συστήματος από το ανάκτορο της Φαιστού

* Στη Φαιστό, στο Χαμέζι, στον οικισμό Μύρτου-Πύργου, στην ανατολική Κρήτη, δηλαδή όπου δεν υπήρχαν διαθέσιμοι πόροι νερού (αστικές περιοχές με μεγάλο υψόμετρο), λόγω έλλειψης υπόγειων υδροφορέων κι άλλων πηγών νερού, η υδατική οικονομία βασιζόταν κυρίως στη συλλογή και αποθήκευση σε υπόγειες δεξαμενές επιφανειακών απορροών κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων. Γι' αυτό, σε ανοιχτούς χώρους, αυλές, πλατείες, κατασκεύασαν ειδικούς αύλακες συλλογής και πήλινους αγωγούς.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι παράπλευρα από τις δεξαμενές αποθήκευσης φαίνεται πως κατασκευάστηκαν αμμοδιυλιστήρια για την επεξεργασία του νερού πριν από την αποθήκευσή του σε καλαίσθητες, προστατευμένες και πολύ λειτουργικές υπόγειες δεξαμενές. Παραπέμπει μάλιστα στη μελέτη του καθηγητή Μ. Ντέφνερ, ο οποίος περιγράφει πήλινες στενόμακρες κατασκευές, δηλαδή υδραυλικά φίλτρα με μικρές οπές στο ένα άκρο, που πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως μικρά διυλιστήρια κατά την έξοδο του νερού από τα υδραγωγεία.
* Στο ανάκτορο της Κνωσού, όπου η μεταφορά νερού ύδρευσης γινόταν από την πηγή Μαυροκόλυμπος, αλλά και γενικότερα σε περιοχές με πηγαία νερά, η μεταφορά τους δεν γινόταν μόνο με κτιστούς αγωγούς. Χρησιμοποιούνταν ανοιχτοί αγωγοί, πέτρινοι ή πήλινοι, και κλειστοί σωλήνες, που κατασκευάζονταν με ιδιαίτερη επιμέλεια και συνδέονταν με ειδική συνθετική ύλη.
Ο σχεδιασμός των κωνικών σωλήνων, με τους οποίους γίνεται η διανομή νερού, διέφερε σημαντικά από τους σωλήνες που χρησιμοποιούσαν αργότερα οι Ελληνες και οι Ρωμαίοι. Είχαν τέλεια στεγανοποίηση αρμών με πηλό και άλλοτε μ' ένα άλλο υλικό, προφανώς για να μπορούν να χρησιμοποιούνται εύκολα στο ανώμαλο ανάγλυφο της Κρήτης και να περιορίζονται οι ζημιές του δικτύου, σε περιπτώσεις που η πίεση του νερού ήταν υψηλή.
* Στο ανάκτορο της Ζάκρου και στην πόλη του Παλαιοκάστρου και γενικά σε περιοχές με υπόγειους υδροφορείς, τονίζει ο κ. Αγγελάκης, έκπληξη προκαλεί ακόμη και σήμερα η τεχνολογία ανόρυξης και άντλησης νερού από πηγάδια.
Το πιο προχωρημένο αποχετευτικό σύστημα, λέει ο κ. Αγγελάκης, ανακαλύφθηκε στη βίλα της Αγίας Τριάδας, δυτικά της Φαιστού. Μάλιστα, ο συγγραφέας Αντζελο Μόσο, διάσημος υγιεινολόγος της εποχής, επισκέφθηκε την Αγία Τριάδα κατά τη διάρκεια μιας έντονης νεροποντής στις αρχές του 19ου αιώνα. Παρατήρησε ότι το αποχετευτικό σύστημα λειτουργούσε τέλεια, εξαιτίας της υδροδυναμικής προώθησης που δημιουργείται από την υψομετρική διαφορά και το σχήμα του αγωγού, και ξαφνιάστηκε πώς κατάφερε να λειτουργήσει 4.000 χρόνια, όταν ο μέσος όρος ζωής τέτοιων έργων κυμαίνεται από 40 ώς 50 χρόνια.
Δεξαμενές νερού
Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι και τα μινωικά λουτρά, που, σύμφωνα με τον Εβανς, ήταν τρία, στο ανάκτορο της Κνωσού. Τα λουτρά και οι δεξαμενές νερού έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο μινωικό πολιτισμό, ως χώροι ιεροί για τις καθάρσεις.
Ο βασικός τύπος λουτρών είναι αυτός που βρέθηκε δίπλα στην τραπεζαρία της βασίλισσας του ανακτόρου της Κνωσού και μοιάζει με τα λουτρά στη Φαιστό και τα Μάλια, με μόνη διαφορά ότι εδώ δεν ήταν στο κατώτερο επίπεδο. Η τουαλέτα μάλιστα μπορούσε να καθαριστεί ακόμη και κατά τη διάρκεια της ξηρασίας το καλοκαίρι, είτε από κάποιον άλλον είτε κι από το χρήστη. Μια δεύτερη τουαλέτα υπήρχε στην Κνωσό στον όροφο, ακριβώς επάνω από το δωμάτιο του λίθινου θρόνου. Μοιάζει μάλιστα πιο πολύ με τις αιγυπτιακές τουαλέτες και όχι μ' αυτήν που βρέθηκε στα ανάκτορα του Μάρι, στην κοιλάδα του Ευφράτη.

 

a.stergiou@eleftherotypia.net

http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes--politismos&id=345565