ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Ένας λαός  που δεν έχει αποκοπεί από τις ρίζες του μπορεί να επιβιώνει και δίχως πολιτικά σύνορα, αρκεί να σαρκώνει δυναμικά μίαν αδιάκοπη υπόμνηση των πολιτιστικών και ποιοτικών του προϋποθέσεων. Κι αυτό το πέτυχαν οι Έλληνες που ζούσαν στην τουρκοκρατούμενη Θράκη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, χωρίς να υπολείπεται το Μικρασιατικό και Ποντιακό στοιχείο.

Από τη μια πλευρά ήταν το Ελληνικό δυναμικό που μετακινούταν  στα σημεία του ορίζοντα μεταφέροντας το Ελληνικό πνεύμα. Από την άλλη ήταν η επιλογή της Ελληνικής παιδείας που προσφερόταν σ όλο τον ορθόδοξο κόσμο, μέσα κι έξω από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Σχολεία, βιβλία, εκδόσεις και βιβλιοθήκες. Φιλολογικοί σύλλογοι,  θεατρικές λέσχες, συλλογές αρχαιοτήτων, πινακοθήκες, ωδεία, τυπογραφεία και εφημερίδες καταμαρτυρούν την πρόοδο στην παιδεία  και την πνευματική ανάπτυξη των Θρακών. Ο υπόδουλος Ελληνισμός της Θράκης διαθέτει λαμπρά εκπαιδευτήρια συγκριτικά με την ελεύθερη Ελλάδα.Μερικοί αριθμοί θα μας δώσουν την πραγματική εικόνα.

Το 1876 σε ολόκληρη την Οθωμανική αυτοκρατορία, λειτουργούσαν 423 τουρκικά δημοτικά σχολεία και ημιγυμνάσια με 19.330 μαθητές. Την ίδια εποχή ΜΟΝΟΝ στην περιφέρεια της Θράκης, ο ελληνικός μαθητόκοσμος, αγόρια και κορίτσια, έφτανε τις 25.623 ( βλέπε Μαράννα Κορομηλά)

Το 1883 στην Αδριανούπολη λειτουργούσαν 15 ελληνικά σχολεία με 2.300 μαθητές και μαθήτριες ενώ σε όλα τα χωριά της περιοχής είχαν δημιουργηθεί νηπιαγωγεία και δημοτικά με την φροντίδα του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως. Ενώ στα 1900  το σαντζάκι της Αδριανούπολης συ ντηρούσε 178 σχολεία με 263 δασκάλους και καθηγητές με 7823 μαθητές και 4.817 μαθήτριες.

Το 1885-1886 κτίστηκε και το Ζάππειο παρθεναγωγείο, το οποίο διέθετε και τμήματα παιδαγωγικών σπουδών. Από το Ζάππειο της Αδριανούπολης και της Κωνσταντινούπολης καθώς και από το Αρχιγένειο Παρθεναγωγείο, που ίδρυσαν ο Σαράντης και η Ελένη Αρχογένη στους Επιβάτες της  Θρακικής Προποντίδας το 1857 αποφοίτησαν εκατοντάδες δυναμικοί και καλομορφωμένοι δάσκαλοι και δασκάλες.

Το 1900 στη περιφέρεια των Σαράντα Εκκλησιών υπήρχαν 100 σχολεία με 156  διδάσκοντες και 4504 μαθητές και 2.735 μαθήτριες. Στην περιοχή της Ραιδεστού  λειτουργούσαν 91 σχολεία και άλλα 97 στην περιοχή της Καλλιπόλεως. Στην Φιλιππούπολη λειτουργούν Τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία, η Μαράσλειος Σχολή

Στην Κωνσταντινούπολη, η Μεγάλη του Γένους Σχολή, η Θεολογική σχολή της Χάλκης. Το Ζωγράφειο Γυμνάσιο, ο Ζάππειο Παρθεναγωγείο, το Εθνικό Ιωακείμιο Παρθεναγωγείο του Φαναρίου, το κεντρικό παρθεναγωγείο του Πέραν και το Εθνικό Ελληνο-Γαλλικό Λύκειο του Πέραν.

Έντονη πολιτιστική δράση ανέπτυξαν οι σύλλογοι, οι λέσχες και οι φιλανθρωπικές αδελφότητες που ιδρύθηκαν μετά το 1861,όπως  ο Ελληνικός σύλλογος φιλομουσών της Φιλιππούπολης  που ιδρύθηκε το 1869, ο φιλεκπαιδευτικός σύλλογος σαράντα Εκκλησιών το 1865, ο σύλλογος ΟΡΦΕΥΣ στο Σκοπό το 1872, ο φιλολογικός σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως το 1860 και τόσοι άλλοι.

Το θέατρο στη Θράκη, ερασιτεχνικά, ήταν πόρος ζωής των σχολείων.

Ενώ στην Μάδυτο, στην Ραιδεστό, στις σαράντα Εκκλησιές, την Στενήμαχο και την Αδριανούπολη φώλιαζε η μουσική δραστηριότητα  του Θρακιώτικου λαού.

Στην Αδριανούπολη κυκλοφορεί η εφημερίδα "Ο Έβρος" στην Φιλιππούπολη οι εφημερίδες "Η Φιλιππούπολη" και "Ειδήσεις του Αίμου". Στην Κωνσταντινούπολη εκδίδονται 13 εφημερίδες με κυκλοφορία 17-18.000 φύλλα, σύμφωνα με αξιόπιστες μαρτυρίες.

Από τα ανωτέρω στοιχεία διαπιστώνουμε ότι στη Θράκη, ουδέποτε παραμελήθηκε η καλλιέργεια των γραμμάτων και η διάσωση της Εθνικής παρακαταθήκης.

Μάιος 2003

Ελευθέριος Θ. Χατζόπουλος

Πρόεδρος

ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Ν.ΣΕΡΡΩΝ

http://www.thrakiki.gr/politismos.htm