ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΗΤΑΝ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ

Του Robert D. Kaplan*
Stockbridge, Μασαχουσέτη

Η οικονομική κρίση που ανάγκασε την Ελλάδα να ζητήσει διεθνή διάσωση την Παρασκευή έχει αποδοθεί σε πολλά πράγματα, όλα οικονομικής φύσης: τα δημοσιονομικά ελλείμματα της Ελλάδας, την έλλειψη διαφάνειας και την υπέρ του δέοντος διαφθορά της, που συμβολίζεται από τις λέξεις "φακελάκι," για φακέλους δωροδοκίας, και "ρουσφέτι," χάρες πολιτικής φύσης. Όμως υπάρχει μια βαθύτερη αιτία για την ελληνική κρίση που κανείς δεν τολμά να αναφέρει, διότι υποδηλώνει την αποδοχή της μοίρας: την γεωγραφία.

Η Ελλάδα βρίσκεται εκεί που αλληλοεπικαλύπτονται οι υποανάπτυκτοι ιστορικά κόσμοι της Μεσογείου και των Βαλκανίων, και αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις στην πολιτική και την οικονομία της. Το να συμπεριλάβει η βόρεια Ευρώπη μια χώρα σαν την Ελλάδα στην νομισματική της ένωση είναι μια επίδειξη για το πόσο πραγματικά φιλόδοξο ήταν το ευρωπαϊκό σχέδιο εξ αρχής. Υπερβολικά φιλόδοξο ίσως, όπως σκέπτονται τώρα πολλοί Γερμανοί και άλλοι βορειοΕυρωπαίοι.

Το γεγονός ότι οι προβληματικές οικονομίες της Ευρώπης - Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία - βρίσκονται όλες στο Νότο δεν είναι τυχαίο. Οι μεσογειακές κοινωνίες, παρά τις καινοτομίες τους στην πολιτική (Αθηναϊκή Δημοκρατία και Ρωμαϊκό πολίτευμα) ορίζονταν, σύμφωνα με τα λόγια του Γάλλου ιστορικού του 20ου αιώνα, Fernand Braudel, από "συντηρητισμό και ακαμψία."

Η σχετικά κακή ποιότητα των.......μεσογειακών εδαφών ευνόησε τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις που, αναγκαστικά, βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των πλουσίων. Αυτό συνέβαλε σε μια άκαμπτη κοινωνική τάξη, μέσα στην οποία αναπτύχθηκαν οι μεσαίες τάξεις πολύ αργότερα από ό, τι στη Βόρεια Ευρώπη, και η οποία οδήγησε σε οικονομικές και πολιτικές παθολογίες όωπς ο κρατισμός και ο αυταρχισμός. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι τον τελευταίο μισό αιώνα η ελληνική πολιτική κυριαρχείται από δύο οικογένειες, τους Καραμανλήδες και τους Παπανδρέου.

Δεν είναι επίσης τυχαίο το γεγονός ότι το πολλά υποσχόμενο ευρωπαϊκό υπερ-κράτος της εποχής μας συγκεντρώνεται στον πυρήνα της μεσαιωνικής Ευρώπης, με την πρωτεύουσα του Καρλομάγνου, Aix-la-Chapelle (τώρα Aachen -Άαχεν-, Γερμανία), που εξακολουθεί να βρίσκεται στο γεωγραφικό κέντρο της - κοντά στο πλέγμα εξουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή των Βρυξελλών, της Χάγης, του Μάαστριχτ στην Ολλανδία και του Στρασβούργου της Γαλλίας. Αυτή η λωρίδα γης, η σπονδυλική στήλη του πολιτισμού του Παλαιού Κόσμου, είναι η πλουσιότερη διασύνδεση θάλασσας και ξηράς της Ευρώπης.

Οι Κάτω Χώρες, με το άνοιγμα τους στο μεγάλο ωκεανό και τον πλούτο από προστατευόμενα ποτάμια και εσωτερικούς διαύλους, ήταν ιδανικές για εμπόριο, μετακίνηση και την επακόλουθη πολιτική ανάπτυξη. Το εύφορο έδαφος είναι σκούρο και παραγωγικό, καθώς και τα δάση παρείχαν φυσική άμυνα. Η Ευρωπαϊκή αρχαιότητα οριζόταν από τη γεωγραφική της επιρροή στη Μεσόγειο, αλλά καθώς η Ρώμη έχανε την ενδοχώρα της, η ιστορία μετακινήθηκε προς το βορρά.

Δεν είναι μόνο ο διαχωρισμός μεταξύ βορρά και νότου που ταλανίζει την Ευρώπη. Τον τέταρτο αιώνα, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία χωρίστηκε σε δυτική και ανατολική, με συγκρουόμενες πρωτεύουσες τη Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη. Η δυτική αυτοκρατορία της Ρώμης έδωσε τη θέση της στη βασιλεία του Καρλομάγνου και το Βατικανό: Δηλαδή τη Δυτική Ευρώπη. Η ανατολική αυτοκρατορία, το Βυζάντιο δηλαδή, κατοικούνταν κυρίως χριστιανούς ορθόδοξους που μιλούσαν ελληνικά, και στη συνέχεια από μουσουλμάνους, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453.

Τα Καρπάθια Όρη, τα οποία βρίσκονται βορειοανατολικά της πρώην Γιουγκοσλαβίας και χωρίζουν σε δύο μέρη τη Ρουμανία, εν μέρει ενίσχυσαν αυτό το σύνορο μεταξύ Ρώμης και Βυζαντίου, και αργότερα μεταξύ της ευημερούσας αυτοκρατορίας των Αψβούργων στη Βιέννη και την φτωχότερη τουρκική αυτοκρατορία στην Κωνσταντινούπολη. Η Ελλάδα είναι περισσότερο το παιδί της βυζαντινής και της τουρκικής δεσποτείας από ό, τι της Αθήνας του Περικλή.

Στην αρχαιότητα η Ελλάδα ήταν ο δικαιούχος της γεωγραφίας, ο προθάλαμος της Εγγούς Ανατολής - ο τόπος όπου τα άκαρδα συστήματα της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας μπορούσαν να μαλακώσουν και να εξανθρωπιστούν οδηγόντας έτσι τροποντινά στην εφεύρεση της Δύσης. Αλλά στη σημερινή Ευρώπη, η Ελλάδα βρίσκεται προσανατολισμένη σε λάθος πλευρά. Ναι, είναι πολύ πιο σταθερή και ευημερούσα από μέρη όπως η Βουλγαρία και το Κοσσυφοπέδιο, αλλά μόνο επειδή γλίτωσε τις καταστροφές του σοβιετικού τύπου κομμουνισμού.

Για να δείτε πόσο πολύ η γεωγραφία και οι παλιές αυτοκρατορίες σχήματισαν τη σημερινή Ευρώπη, κοιτάξτε πώς έχει εξελιχθεί η πρώην κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη: οι χώρες του Βορρά, κληρονόμοι των παραδόσεων της Πρωσίας και των Αψβούργων - Πολωνία, Τσεχική Δημοκρατία και Ουγγαρία - τα έχουν πάει πολύ καλύτερα οικονομικά από τους κληρονόμους του Βυζαντίου και της Οθωμανικής Τουρκίας: Ρουμανία, Βουλγαρία, Αλβανία και Ελλάδα. Και οι περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας, που ήταν υπό την επιρροή των Αψβούργων, Σλοβενία και Κροατία, εκτινάχθηκαν μπροστά περισσότερο τους πιο Τούρκους γείτονες τους, Σερβία, Κοσσυφοπέδιο και ΠΓΔΜ. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991, αρχικά τουλάχιστον, αντανακλούσε τις διαφορές μεταξύ Ρώμης και Βυζαντίου.

Η ελληνική οικονομική κρίση είναι η μεγαλύτερη πρόκληση, από την περίοδο των Γιουγκοσλαβικών αποσχίσεων, στην προσπάθεια της Ευρώπης να ξεπεράσει τις γεωγραφικές και ιστορικές διαιρέσεις της. Ενώ στις πρώτες δεκαετίες του ψυχρού πολέμου το Ευρωπαϊκό εγχείρημα έπρεπε να θεραπεύσει μόνο την επί μακρόν ρήξη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, τώρα είναι ζήτημα καρολίγγειας και πρωσικής Ευρώπης - Βρυξελλών και Βερολίνου - που ενσωματώνει τις απομακρυσμένες μεσογειακές και βαλκανικές περιφέρειες.

Και ακριβώς επειδή η Ευρώπη, για πρώτη φορά στην ιστορία, δεν αντιμετωπίζει εξωτερική απειλή για την ασφάλειά της, μπορεί να πέσει θύμα του ναρκισσισμού και των εσωτερικών αντιφάσεων της. Το ότι οι βόρειες δυνάμεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι πρόθυμες να διασώσουν την Ελλάδα εξ ολοκλήρου από μόνες τους, αλλά βασίζονται στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να σπρώξει έως και 20 δισεκατομμύρια δολάρια, δείχνει ότι υπάρχουν όρια στο πόσο μακριά προτίθενται να βαδίσουν προς το όνειρο μιας ενοποιημένης υπερηπείρου.

Ωστόσο, όπως η γεωγραφία έχει διχάσει την Ευρώπη, την ενώνει επίσης. Για παράδειγμα, ένας πεδινός διάδρομος από τον Ατλαντικό έως τη Μαύρη Θάλασσα επέτρεψε στους ταξιδιώτες να διασχίζουν την Ευρώπη για αιώνες με ταχύτητα και άνεση, συμβάλλοντας στην συνοχή της Ευρώπης και την αίσθηση του εαυτού της. Ο Δούναβης, όπως ραψωδεί ο ιταλός μελετητής Claudio Magris, "τραβάει την γερμανική κουλτούρα, με το όνειρό μιας Οδύσσειας του πνεύματος, προς τα ανατολικά, αναμειγνύοντας την με άλλους πολιτισμούς σε αμέτρητες υβριδικές μεταμορφώσεις." Η Κεντρική Ευρώπη, αποσχισμένη από τη Δύση κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, είναι η καθολική ένωση της ηπείρου: ένα γεγονός που τοποθετεί ξεκάθαρα την ευθύνη να ξεπεραστεί η πολιτική της ιστορικής διαίρεσης στους ώμους της ενωμένης Γερμανίας.

Οι Γερμανοί πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η Ελλάδα, με μόνο 11 εκατομμύρια κατοίκους, παραμένει μολαταύτα το τελικό μητρώο υγείας της Ευρώπης. Είναι το μόνο μέρος των Βαλκανίων με πρόσβαση σε διάφορες αιγιαλίτιδες ζώνες προς τη Μεσόγειο, βρίσκεται περίπου σε ίση απόσταση από τις Βρυξέλλες και τη Μόσχα, και είναι τόσο κοντά στη Ρωσία πολιτιστικά, όπως στην Ευρώπη λόγω του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού. Στον αιώνα όπου πιθανόν θα δούμε μια ανακάμπτουσα Ρωσία να ασκεί πίεση στην Ευρώπη, ιδίως όσον αφορά τα πρώην σοβιετικά κράτη - δορυφόρους στην ανατολή, η κατάσταση της πολιτικής στην Αθήνα, θα πει πολλά για την επιτυχία ή την αποτυχία του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Τα καλά νέα είναι ότι οι βόρειοι Ευρωπαίοι το γνωρίζουν αυτό, και δεν θα αφήσουν την Ελλάδα να αποτύχει. Πράγματι, αφήνοντας την Ελλάδα να παρασυρθεί πολιτικά προς ανατολάς θα χάσουν κάθε ελπίδα για μια μεγάλη και χωρίς αποκλεισμούς Ευρώπη - γεωγραφικά, πολιτικά και πολιτιστικά - προς χάριν μιας μικρής και ασήμαντης αυτοκρατορίας όπως του Καρλομάγνου που προσποιείται ότι είναι η Ρώμη.

πηγή Hellas on the Web

*Ο Robert D. Kaplan είναι ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο για τη Νέα Αμερικανική Ασφάλεια και εθνικός ανταποκριτής για την The Atlantic.  
http://tritimatia.blogspot.com/2010/04/blog-post_8631.html