"Υπάρχουν στιγμές κατά τις οποίες ένας λαός οφείλει, αν θέλει να μείνει μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήσει. Έστω και χωρίς ελπίδα νίκης. Μόνον διότι πρέπει."
Ι. Μεταξάς
Ι. Μεταξάς
Η Ελλάδα στις 28/10/1940 μπαίνει σε μια σύρραξη που της επιβάλλει, όχι το πολιτικό Κυβερνητικό συμφέρον, αλλά το πολιτικό ήθος, το θάρρος, η τόλμη του Έλληνα. Του κάθε Έλληνα.
Ελένη Αρβελέρ
(Από την ομιλία της στο Πολεμικό Μουσείο στις 27/10/1990)
Οσο και εάν οι εχθροί μου απεχθάνονται το όνομά μου είναι καταδικασμένοι να το ενθυμούνται, όταν θα αναφέρονται στις ένδοξες σελίδες της Γαλλικής Ιστορίας.
Ναπολέων
Ναπολέων
Αντί προλόγου
Επί μακράν σειράν ετών και ιδιαίτερα κάθε επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, με βασάνιζε το ερώτημα εάν θα έπρεπε να ήμουν υπερήφανος που έζησα τον πόλεμο του 1940 και τις οδυνηρές συνέπειες του για την πατρίδα μας. Εάν για την γενιά μου τα δέκα καλύτερά της χρόνια που πέρασαν μέσα από την φωτιά, το σίδερο και τις στερήσεις του πολέμου και της μετέπειτα Εθνικής μας τραγωδίας, ήσαν χρόνια Εθνικής υπερηφάνειας, ή εθνικής ταπείνωσης.
Παρά την συστηματική όμως υποβάθμιση των ενδόξων αυτών κατ'εμέ σελίδων της Ελληνικής Ιστορίας, το πέρασμα του χρόνου, Δε με οδήγησε σε ταπείνωση. Έκρυψα μέσα μου την Εθνική μου υπερηφάνεια, αλλά τη γέμισα με πικρία. Το πέρασμα αυτό του χρόνου και τα όσα εν τω μεταξύ συνέβησαν με έκαναν να πρυτανεύσει μέσα μου, όσο μου είναι δυνατόν, η αλήθεια, η αντικειμενική κρίσις και το εθνικόν συμφέρον. Γι'αυτό θεώρησα καθήκον μου, στους πρωταγωνιστάς των ναυτικών Θριάμβων του 1940-45 να συμπεριλάβω χωρία καμία πρόθεση προβολής ή καταδίκης και ανεπηρέαστος από πολιτικές πεποιθήσεις, ή σκοπιμότητες τον Ι. Μεταξά.
Χωρίς αυτόν και η ανεπανάληπτος Ναυτική μας εποποιία, οι χρυσές αυτές σελίδες του Ναυτικού μας, που θα οδηγούν τις επερχόμενες γενεές, ίσως να μην υπήρχαν. Ίσως αντ'αυτών, να υπήρχαν στην ιστορία μας σελίδες Εθνικής ταπείνωσης και σελίδες συνθηκολόγησης της ιδέας της Ελευθερίας, στην βαρβαρότητα των εισβολέων.
Η Ιστορία όμως δεν γράφεται από Έθνη χωρίς ηγέτη. Ο Ελληνικός λαός και η γενιά μου δεν ξεσηκώθηκε από μόνος του τα χαράματα της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου 1940 και χαρούμενος πήγε να πολεμήσει τους εισβολείς στρατιώτες του Μουσολίνι. Είχε, όπως όλες οι χώρες ηγέτη. Η Ελλάς, επι σειρά ετών, εμφανίζεται στον πόλεμο του 1940 ακέφαλη. Αλλά εάν για ανεξήγητους λόγους παραπληροφόρησης ή πολιτικής σκοπιμότητος, αποκόπτομεν τας κεφαλάς των ηγετών που δεν αρέσουν, αποκόπτομεν το Έθνος από την ιστορίαν του. Εάν οι ανεξήγητοι αυτοί λόγοι μας οδηγούν στο να παραλείπομεν το όνομα του Μεταξά, επειδή η Ελλάς, οδηγήθηκε τότε σε δόξα Αθάνατη για πολλούς αιώνας, έχοντας δικτατορία, τότε να σβήσουμε από την ιστορίαν μας, τον Λεωνίδα, τον Μέγα Αλέξανδρο, τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, τον Ι. Καποδίστρια κ.ο.κ.
Εισαγωγή
Ο Εμμανουέλε Γκράτσι, πρέσβυς της Ιταλίας στην χώρα μας, το 1940, συμπρωταγωνιστής κι αυτός της ιστορικής εκείνης νύχτας της 28/10/1940στο βιβλίο του, που το ονομάζει με μια πρωτοφανή οξυδέρκεια για το μέλλον του καθεστώτος Μουσολίνι: "Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", γράφει τα εξής:
"Δέκα λεπτά πριν από τις 3 της νύχτας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο στρατιωτικός μου ακόλουθος, ο διερμηνέας μου και εγώ, φθάσαμε στην καγκελόπορτα μιάς μικρής οικίας στην Κηφισιά, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Στον φρουρό της οικίας είπα ότι επιθυμώ να δώ τον Πρωθυπουργό για κάτι πολύ επείγον. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά το κουδούνι του εσωτερικού της οικίας, αλλά δεν ελάμβανε καμίαν απάντηση. Διερωτήθηκα εάν ήτο δυνατόν μια πρωθυπουργική κατοικία να μην απαντά αμέσως. Γιατί εγώ είχα εντολή να παραδώσω το τελεσίγραφον στις 3 π.μ. ακριβώς, της 28/10/1940, λόγω Δε της προσπάθειας μου να ακουσθεί το κουδούνι και να ανοίξει η πόρτα, η ώρα είχε ήδη φθάσει 3. Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, που έκαμε την εμφάνισή του σε μια μικρή πλαϊνή πόρτα και αναγνωρίζοντάς με, με άφησε να περάσω. Ο Μεταξάς φορούσε μια μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυκτικό. Μου έσφιξε το χέρι και με έβαλε να καθίσω σε ένα μικρό φτωχικό σαλόνι του σπιτιού. Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλά σταθερή μου είπε: "Alors c'est la guerre." (Λοιπόν έχουμε πόλεμο).
Στην συνάντηση αυτή, κατά την θυγατέρα του Μεταξά, ακολούθησε και η εξής στιχομυθία που ο Γκράτσι δεν την αναφέρει:
Γκράτσι: Pas necessaire, mon excellence (όχι απαραίτητα εξοχότατε)
Μεταξάς: Non, c'est necessaire (όχι, είναι απαραίτητο)
Και συνεχίζει ο Γκράτσι στο βιβλίο του. "Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποία είχα μπεί και όταν ήμασταν στο κατώφλι μου είπε:
"Vous etes le plus forts" (είσθε οι πιο ισχυροί). Με την σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθιά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος μια τουλάχιστο φορά στην ζωή του, να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμά του. Αν στη μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποία εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματος μου μου φάνηκε σταυρός και όχι μόνο θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και που, και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του το δρόμο της θυσίας και όχι το δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του".
Ο Μεταξάς στο προσωπικό του ημερολόγιο με μεγάλην συντομίαν, περιγράφει ως εξής την συνάντησίν του αυτήν με τον πρέσβυ της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι την νύχτα της 28/10/1940
28 Οκτωβρίου Δευτέρα
"Νύχτα στις 3 με ξυπνούν. Ερχεται ο Γκράτσι - Πόλεμος - Ζητώ Νικολούδη Μαυρουδή - Αναφέρω Βασιλέα - Καλώ Πάλαιρετ και ζητώ βοήθειαν Αγγλίας - Κατεβαίνω στις 5 - Υπουργικόν Συμβούλιον - Ολοι πιστοί και Μαυρουδής - Ολοι πλήν Κύρου - Βασιλέυς περιφορά μαζί του - Φανατισμός του λαού αφάνταστος - Μάχαι στα σύνορα Ηπείρου - Βομβαρδισμοί - Σειρήνες - Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα - ο Θεός βοηθός !!!"
Στη συνέχεια του ημερολογίου του, αναφέρεται το ακόπλουθον διάγγελμα προς τον Ελληνικόν λαόν:
Διάγγελμα του Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν
28 Οκτωβρίου 1940
"Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα, εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν και μου ανεκοίνωσε, ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησης των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα είς τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ'εαυτό και τον τρόπον με τον οποίο γίνεται τούτο ως κύρηξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλο το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγώνισθήτε δια την πατρίδα, τας γυναίκας και τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών".
Και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών διακόπτει τις εκπομπές του και μεταδίδει: "Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτον ανακοινωθέν: Η Ελλάς από της 6ης πρωινής της σήμερον ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν προς την Ιταλίαν. Ο στρατός μας αμύνεται του Πάτριου εδάφους. Ζήτω το Έθνος".
Ι. Μεταξάς (1871-1941). Η διαδρομή του μέσα από την πολυτάραχη πολιτικο-στρατιωτική ζωή της χώρας.
Ο Ι. Μεταξάς γεννήθηκε στην Ιθάκη στις 12 Απριλίου του 1871. Οι ρίζες της οικογένειας του ανάγονται στο Βυζάντιο. Η διαδρομή της ζωής του υπήρξεν πολυτάραχη και η παρουσία του στην διαμόρφωση της ιστορικής πορείας του Έθνους έντονη. Και ως Στρατιωτικός και ως πολιτικός. Το 1879 τελειώνει το γυμνάσιον Αργοστολίου, όπου η οικογένειά του είχε μετοικίσει από την Ιθάκη. Το 1885, εισέρχεται στην σχολή των Ευελπίδων από όπου εξήλθεν ως ανθυπολοχαγός. Σε όλες τις σπουδές του, όπως προκύπτει από τα πιστοποιητικά της αποφοίτησής του υπήρξε άριστος, τον διέκρινε Δε οξυδέρκεια, διάυγεια και ευφυία. Μετά δεκαετή υπηρεσίαν του στο Στρατό, οι αξιόλογες επιτελικές του μελέτες εδημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να προκριθεί για φοίτηση στην Πολεμικήν Ακαδημία του Βερολίνου, στα αρχεία της οποίας αναφέρεται η φράσις "ουδέν άλυτον πρόβλημα δια τον Ιωάννη Μεταξάν".
Το 1909 παντρεύεται την Λέλα Χατζηιωάννου, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, την Λουκία και τη Νανά. Με την σύζυγό του Λέλα θα ζήσουν μαζί τις έντονες στιγμές λύπης, χαράς, εξορίας και δόξας, μέχρι τον θάνατόν του. Τον ίδιο χρόνο (1909) ξεσπά το κίνημα στο Γουδί, του οποίου η σημασία είναι γνωστόν ότι υπήρξε μεγάλη. Οι κινηματίες, απέφυγαν να προκαλέσουν τομή με το παρελθόν, αλλά βοήθησαν, σαν ομάδα πιέσεως, στην έναρξη της περιόδου του Βενιζελισμού. Ο Βενιζέλος αναθέτει τον Σεπτέμβριο του 1910, τη διεύθυνση του στρατιωτικού του γραφείου στον Μεταξά. Ο Μεταξάς γίνεται ουσιαστικά αρχηγός του Επιτελείου.
Στο διάστημα μέχρι την έναρξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου ο Μεταξάς σαν επιτελής, διπλωμάτης στρατιωτικός εμπειρογνώμων και διοικητής, υπήρξε από τους βασικότερους συντελεστές που θα οδηγήσουν στις νίκες και την απελευθέρωση των νήσων του Αιγαίου και τον τερματισμόν της εδαφικής μας ασφυξίας και οικονομικής μας στασιμότητας.
Τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων, ο Βενιζέλος στέλνει τον Μεταξά στην Σόφια όπου υπογράφει την Ελληνοβουλγαρική συμφωνία. Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού πολέμου, ο Μεταξάς ευρίσκεται ως επιτελής του τμήματος επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου στη Λάρισα. Είναι ο κύριος συντάκτης των σχεδίων, βάσει των οποίων ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αποφασίζει για τις νικηφόρες μάχες, που διαδέχονται η μία την άλλη.
Ο αντισυνταγματάρχης πλέον Ι. Μεταξάς συμμετέχει στην υπό τον Βενιζέλον επιτροπήν για την σύναψιν ειρήνης στο Λονδίνον. Μετά από επίμονες εκκλήσεις του Αρχηγείου Στρατού στην Ήπειρο, ο Βενιζέλος καίτοι τον θεωρούσε απαραίτητον ακόμη στο Λονδίνον, πείθεται να επιστρέψει στο μέτωπο της Ηπείρου. Η γενική επίθεση στις 20 Φεβρουαρίου του 1913, με βάση τα νεώτερα σχέδια Μεταξά στέφεται με απόλυτον επιτυχία. Τα Ιωάννινα παραδίδονται, το δε πρωτόκολλον παραδόσεώς των υπογράφεται από τον Ι. Μεταξά εκ μέρους των νικητών και του Εσσάτ Πασά εκ μέρους των Τούρκων.
Ο Β' Βαλκανικός πόλεμος θα είναι κατά των Βουλγάρων. Οι ηρωικές νίκες του 1913 οδηγούν στην απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Ο Μεταξάς και πάλι είναι ο επιτελικός νούς που θα οδηγήσει στις νίκες αυτές.
Το 1914, συντάσσει το περίφημο υπόμνημα για την τύχη ενδεχομένως αποβάσεως στην Μ. Ασία και εισηγείται αιφνιδιαστικήν κατάληψη των Δαρδανελίων από την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος θα συμφωνήσει, όμως, το άριστα μελετημένο αυτό σχέδιο δεν θα πραγματοποιηθεί γιατί σε λίγο θα αρχίσει ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος.
Ο Μεταξάς από το 1915, είναι Αρχηγός του γενικού Επιτελείου Στρατού. Η διαφωνία του όμως με την απόφαση εκστρατείας στα Δαρδανέλια με τους Αγγλογάλλους που υπεστήριξε τελικά και ο Βενιζέλος, τον οδηγεί σε παραίτηση. Η πανωλεθρία του εκστρατευτικού σώματος των Αγγλογάλλων σε λίγο στα Δαρδανέλια τον εδικαίωσε. Τον ίδιο χρόνο αρχίζει να διαφαίνεται ο ολέθριος Εθνικός διχασμός. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να ταχθεί στο πλευρό των Δυτικών δυνάμεων, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Μετά την επάνοδον από την Θεσσαλονίκη του Βενιζέλου, όπου είχε σχηματίσει νέα κυβέρνηση ο εθνικός πλέον διχασμός είχε τις τρομερές για το Έθνος επιπτώσεις. Ο Μεταξάς μαζί με άλλες προσωπικότητες εξορίζεται στο Αιάκειο της Κορσικής. Το Φεβρουάριο του 1920, κι ενώ η Μικρασιατική εκστρατεία ευρίσκεται σε εξέλιξη ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Ο Βασιλέυς Κωνσταντίνος επανέρχεται στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, καλεί από την εξορία τον Μεταξά, ο οποίος όμως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα θα ζητήσει να αποστρατευθεί με τον βαθμό του Υποστράτηγου.
Η αρχή του πολιτικού αγώνα του Μεταξά ταυτίζεται με αυτή του μεσοπολέμου. Μια περίοδος εντάσεων, κρίσεων, με αποκορύφωμα την Μικρασιατικήν καταστροφήν του 1922. Ο Μεταξάς, σαν πολιτικός πλέον, αρθρογραφεί σε εφημερίδες. Η Μικρασιατική καταστροφή εγκαινιάζει μια νέα αρχή επεμβάσεων του Στρατού, που αναλαμβάνει για πρώτη φορά επίσημα την εξουσία και που θα οδηγήσει στα αλλεπάλληλα κινήματα του Μεσοπολέμου.
Η ανάγκη να βρεθούν υπεύθυνοι για την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οδηγεί στην καταδίκη σε θάνατο των έξι. Ο Μεταξάς, διαμαρτύρεται για την δίκη την οποία θεωρεί παράνομη και ανήθικη και παρά τα έκτακτα μέτρα λογοκρισίας και την έλλειψη χρημάτων μπαίνει μπροστά στον πολιτικό αγώνα. Στις 12 Οκτωβρίου του 1922, εκδίδει το πολιτικόν του Μανιφέστο και ιδρύει το κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Εν τω μεταξύ η Βασιλεία καταλύεται, ο Κωνσταντίνος εξορίζεται στην Ιταλία, όπου σε λίγο καιρό θα πεθάνει. Έτσι ανοίγει ο δρόμος της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο έτος αυτής της Δημοκρατίας, το 1924, είναι έτος έξι στρατιωτικών κινημάτων και πέντε κυβερνήσεων. Οι επιπτώσεις στα εθνικά μας θέματα, λόγω αυτής της αναταραχής ως και της συνεχιζόμενης μέχρι το 1928 όπου ανέλαβε πρωθυπουργός ο Ε. Βενιζέλος είναι τεράστιες.
Οι Ιταλοί προσαρτούν τα Δωδεκάνησα, χωριά της Φλώρινας παραδίνονται στην Αλβανία, οι Τούρκοι απελαύνουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μελέτιο και συλλαμβάνουν 3500 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη.
Το διεθνές "κραχ" έχει αντίκτυπο και στην Ελλάδα. Το συναλλαγματικό της απόθεμα εξανεμίζεται. Η Ελλάδα κηρύσσει την τέταρτη στην ιστορία της πτώχευση και αναστέλλει επ ' αόριστον την εξυπηρέτησιν των δημοσίων δανείων. Η Ελλάς δοκιμάζεται από οικονομικά σκάνδαλα. Ο Βενιζέλος παραιτείται. Προκηρύσσει εκλογές, με την απλή αναλογική, που φέρνουν στην αρχή τον Παναγή Τσαλδάρη.
Οι ρίζες όμως του Εθνικού διχασμού είναι ακόμη ζωντανές. Ακολουθεί το κίνημα του 1933, που είχε σαν αποτέλεσμα και την πρώτη συμμετοχή του Μεταξά, στην νέα κυβέρνηση Τσαλδάρη. Ο Μεταξάς είναι πεπεισμένος οτι η πληγή του Εθνικού διχασμού είναι αθεράπευτος με κοινοβουλευτικλές μεθόδους και δεν μπορεί η συνεχιζόμενη ασυνεννοησία και αναρχία να λύσει το πρόβλημα. Διακηρύσσει τις ιδέες του μέσω των εφημερίδων. Εν τω μεταξύ ο Κονδύλης γίνεται Πρωθυπουργός. Προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας, το αποτέλεσμα δε αυτού, ήταν η επαναφορά της Βασιλείας, με τον Γεώργιο Β'. Η οικονομική κρίση συνεχίζεται, τα κόμματα αλληλοτρώγονται, το δε κόμμα των φιλελευθέρων μετά την απουσία του Βενιζέλου στο εξωτερικό, όπου σε λίγο και πέθανε, διασπάται και την αρχηγίαν του διεκδικούν οι Σοφούλης, Γονατάς, Παπανδρέου και Πλαστήρας. Στίς 14 Μαρτίου του 1936, και μετά το κίνημα του 1935, σχηματίζεται, ώς λύση ανάγκης, νέα Κυβέρνηση Δεμερτζή και αντιπρόεδρός της ορίζεται ο Ι. Μεταξάς. Και στις 25 Απριλίου, μετά τον θάνατο του Κ. Δερμετζή, ο Μεταξάς αναλαμβάνει την προεδρία της Κυβερνήσεως.
Δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου να ανατρέξωμεν στην ιστορική καταδίκη ή έπαινο γιατί ο Μεταξάς στίς 4 Αυγούστου του 1936, σαν πρωθυπουργός που ήταν, επέβαλε Δικτατορία. Υπάρχουν τόσα πολλά γραφεί που ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να εξαγάγει τα συμπεράσματά του.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου όπως απεκλήθη έκτοτε, επεκράτησε χωρίς στρατιωτικές κινήσεις ή άλλες εκδηλώσεις. Οι εφημερίδες αντιδρούν θετικά, ως η Καθημερινή, η Πατρίς, το Ελεύθερο Βήμα, τα Αθηναϊκά Νέα και όλος σχεδόν ο Αγγλικός και ο Γαλλικός τύπος. Η βασιλική πλέον δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπό τον Ι. Μεταξά, χωρίς κομματικά προσκόμματα, επροχώρησε σε μεγάλες κοινωνικές τομές και μεταρρυθμίσεις. Δεν θα τις αναφέρω διότι το άρθρο μου αυτό δεν αποσκοπεί, όπως προανέφερα, ούτε σε υμνολογία ούτε σε καταδίκη. Ένα πάντως είναι γεγονός αναμφισβήτητον. Ότι ο Μεταξάς, με την διορατικότητά του, ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος γρήγορα θα κτυπήσει την πόρτα μας, ανασυνέταξε το κράτος, ούτως ώστε στις 28 Οκτωβρίου του 1940 όταν η θύελλα του πολέμου την εκτύπησε, να βρει το κράτος, έτοιμον στρατιωτικά, και τον λαόν ενωμένον. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ο Μουσολίνι του ζητά να συνθηκολογήσει και να διαβεί ανενόχλητος τα σύνορά μας, ο Μεταξάς διερμήνευσε την τόλμην, το θάρρος και την Εθνική υπερηφάνειαν του Έλληνα, αρνηθείς να υποκύψει και να οδηγήσει το Έθνος σε εθνική ταπείνωση. Η Ελλάς πλέον μάχεται υπέρ βωμών και εστιών. Στις 29 Ιανουαρίου του 1941 στην πιο κρίσιμη φάση του νικηφόρου αγώνος μας με τους Ιταλούς, ο Μεταξάς πεθαίνει ξαφνικά από παραμυγδαλικό απόστημα. Είναι χαρακτηριστικά τα δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, για την απερίγραπτη οδύνη και απόγνωση που εγέμισε της ψυχές των Ελλήνων ο θάνατος του. Όσον για το εξωτερικόν, στο Βρετανικόν Κοινοβούλιον, για δεύτερη φοράν μόνον μετά τον στρατηγό Φος, η Βρετανική Σημαία κυματίζει μεσίστια, προς τιμήν ξένου ηγέτη.
Αλλά το πλέον συναρπαστικόν, όσο και αντιφατικόν όλων, ήταν, ότι ο δικτάτωρ αυτός, εδημιούργησε και έζησε το θαύμα του Αλβανικού Μετώπου, που είχε σαν συνέπεια την αυτόματη ένταξη ενός μικρού δικτατορικού κράτους στο πλευρό των μαχομένων δημοκρατιών, για να πεθάνει στεφανωμένος από την αναγνώριση του παγκοσμίου φιλελευθερισμού και την προβληματισμένη αποδοχή αξιών, αλλά και μικρών αντιπάλων του.
Και όχι μόνον. Ο συνεσταλμένος, άνευ γοητευτικού εξωτερικού, χωρίς σωματικά πλεονεκτήματα, και σε προκεχωρημένη ηλικία Κυβερνήτης, έδωσε την δυνατότητα στον Ελληνικό Λαό να δημιουργήσει τούς πρώτους τριγμούς στο καθεστώς Μουσολίνι, την πρώτη λάμψη ελπίδας σε έναν κόσμο που κινδύνευε να συνθηκολογήσει στην βαρβαρότητα, να αποτρέψει την είσοδο της Ισπανίας με το μέρος του Γερμανοϊταλικού άξονος, να επιτύχει την συνάντηση των Γερμανικών στρατιών με τον Ρωσικό χειμώνα προ της εισόδου των στη Μόσχα, και σε τελική ανάλυση να αναστρέψει τον ρου της Ιστορίας.
Παρά την συστηματική όμως υποβάθμιση των ενδόξων αυτών κατ'εμέ σελίδων της Ελληνικής Ιστορίας, το πέρασμα του χρόνου, Δε με οδήγησε σε ταπείνωση. Έκρυψα μέσα μου την Εθνική μου υπερηφάνεια, αλλά τη γέμισα με πικρία. Το πέρασμα αυτό του χρόνου και τα όσα εν τω μεταξύ συνέβησαν με έκαναν να πρυτανεύσει μέσα μου, όσο μου είναι δυνατόν, η αλήθεια, η αντικειμενική κρίσις και το εθνικόν συμφέρον. Γι'αυτό θεώρησα καθήκον μου, στους πρωταγωνιστάς των ναυτικών Θριάμβων του 1940-45 να συμπεριλάβω χωρία καμία πρόθεση προβολής ή καταδίκης και ανεπηρέαστος από πολιτικές πεποιθήσεις, ή σκοπιμότητες τον Ι. Μεταξά.
Χωρίς αυτόν και η ανεπανάληπτος Ναυτική μας εποποιία, οι χρυσές αυτές σελίδες του Ναυτικού μας, που θα οδηγούν τις επερχόμενες γενεές, ίσως να μην υπήρχαν. Ίσως αντ'αυτών, να υπήρχαν στην ιστορία μας σελίδες Εθνικής ταπείνωσης και σελίδες συνθηκολόγησης της ιδέας της Ελευθερίας, στην βαρβαρότητα των εισβολέων.
Η Ιστορία όμως δεν γράφεται από Έθνη χωρίς ηγέτη. Ο Ελληνικός λαός και η γενιά μου δεν ξεσηκώθηκε από μόνος του τα χαράματα της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου 1940 και χαρούμενος πήγε να πολεμήσει τους εισβολείς στρατιώτες του Μουσολίνι. Είχε, όπως όλες οι χώρες ηγέτη. Η Ελλάς, επι σειρά ετών, εμφανίζεται στον πόλεμο του 1940 ακέφαλη. Αλλά εάν για ανεξήγητους λόγους παραπληροφόρησης ή πολιτικής σκοπιμότητος, αποκόπτομεν τας κεφαλάς των ηγετών που δεν αρέσουν, αποκόπτομεν το Έθνος από την ιστορίαν του. Εάν οι ανεξήγητοι αυτοί λόγοι μας οδηγούν στο να παραλείπομεν το όνομα του Μεταξά, επειδή η Ελλάς, οδηγήθηκε τότε σε δόξα Αθάνατη για πολλούς αιώνας, έχοντας δικτατορία, τότε να σβήσουμε από την ιστορίαν μας, τον Λεωνίδα, τον Μέγα Αλέξανδρο, τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, τον Ι. Καποδίστρια κ.ο.κ.
Εισαγωγή
Ο Εμμανουέλε Γκράτσι, πρέσβυς της Ιταλίας στην χώρα μας, το 1940, συμπρωταγωνιστής κι αυτός της ιστορικής εκείνης νύχτας της 28/10/1940στο βιβλίο του, που το ονομάζει με μια πρωτοφανή οξυδέρκεια για το μέλλον του καθεστώτος Μουσολίνι: "Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", γράφει τα εξής:
"Δέκα λεπτά πριν από τις 3 της νύχτας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο στρατιωτικός μου ακόλουθος, ο διερμηνέας μου και εγώ, φθάσαμε στην καγκελόπορτα μιάς μικρής οικίας στην Κηφισιά, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Στον φρουρό της οικίας είπα ότι επιθυμώ να δώ τον Πρωθυπουργό για κάτι πολύ επείγον. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά το κουδούνι του εσωτερικού της οικίας, αλλά δεν ελάμβανε καμίαν απάντηση. Διερωτήθηκα εάν ήτο δυνατόν μια πρωθυπουργική κατοικία να μην απαντά αμέσως. Γιατί εγώ είχα εντολή να παραδώσω το τελεσίγραφον στις 3 π.μ. ακριβώς, της 28/10/1940, λόγω Δε της προσπάθειας μου να ακουσθεί το κουδούνι και να ανοίξει η πόρτα, η ώρα είχε ήδη φθάσει 3. Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, που έκαμε την εμφάνισή του σε μια μικρή πλαϊνή πόρτα και αναγνωρίζοντάς με, με άφησε να περάσω. Ο Μεταξάς φορούσε μια μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυκτικό. Μου έσφιξε το χέρι και με έβαλε να καθίσω σε ένα μικρό φτωχικό σαλόνι του σπιτιού. Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλά σταθερή μου είπε: "Alors c'est la guerre." (Λοιπόν έχουμε πόλεμο).
Στην συνάντηση αυτή, κατά την θυγατέρα του Μεταξά, ακολούθησε και η εξής στιχομυθία που ο Γκράτσι δεν την αναφέρει:
Γκράτσι: Pas necessaire, mon excellence (όχι απαραίτητα εξοχότατε)
Μεταξάς: Non, c'est necessaire (όχι, είναι απαραίτητο)
Και συνεχίζει ο Γκράτσι στο βιβλίο του. "Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποία είχα μπεί και όταν ήμασταν στο κατώφλι μου είπε:
"Vous etes le plus forts" (είσθε οι πιο ισχυροί). Με την σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθιά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος μια τουλάχιστο φορά στην ζωή του, να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμά του. Αν στη μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποία εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματος μου μου φάνηκε σταυρός και όχι μόνο θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και που, και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του το δρόμο της θυσίας και όχι το δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του".
Ο Μεταξάς στο προσωπικό του ημερολόγιο με μεγάλην συντομίαν, περιγράφει ως εξής την συνάντησίν του αυτήν με τον πρέσβυ της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι την νύχτα της 28/10/1940
28 Οκτωβρίου Δευτέρα
"Νύχτα στις 3 με ξυπνούν. Ερχεται ο Γκράτσι - Πόλεμος - Ζητώ Νικολούδη Μαυρουδή - Αναφέρω Βασιλέα - Καλώ Πάλαιρετ και ζητώ βοήθειαν Αγγλίας - Κατεβαίνω στις 5 - Υπουργικόν Συμβούλιον - Ολοι πιστοί και Μαυρουδής - Ολοι πλήν Κύρου - Βασιλέυς περιφορά μαζί του - Φανατισμός του λαού αφάνταστος - Μάχαι στα σύνορα Ηπείρου - Βομβαρδισμοί - Σειρήνες - Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα - ο Θεός βοηθός !!!"
Στη συνέχεια του ημερολογίου του, αναφέρεται το ακόπλουθον διάγγελμα προς τον Ελληνικόν λαόν:
Διάγγελμα του Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν
28 Οκτωβρίου 1940
"Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα, εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν και μου ανεκοίνωσε, ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησης των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα είς τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ'εαυτό και τον τρόπον με τον οποίο γίνεται τούτο ως κύρηξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλο το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγώνισθήτε δια την πατρίδα, τας γυναίκας και τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών".
Και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών διακόπτει τις εκπομπές του και μεταδίδει: "Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτον ανακοινωθέν: Η Ελλάς από της 6ης πρωινής της σήμερον ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν προς την Ιταλίαν. Ο στρατός μας αμύνεται του Πάτριου εδάφους. Ζήτω το Έθνος".
Ι. Μεταξάς (1871-1941). Η διαδρομή του μέσα από την πολυτάραχη πολιτικο-στρατιωτική ζωή της χώρας.
Ο Ι. Μεταξάς γεννήθηκε στην Ιθάκη στις 12 Απριλίου του 1871. Οι ρίζες της οικογένειας του ανάγονται στο Βυζάντιο. Η διαδρομή της ζωής του υπήρξεν πολυτάραχη και η παρουσία του στην διαμόρφωση της ιστορικής πορείας του Έθνους έντονη. Και ως Στρατιωτικός και ως πολιτικός. Το 1879 τελειώνει το γυμνάσιον Αργοστολίου, όπου η οικογένειά του είχε μετοικίσει από την Ιθάκη. Το 1885, εισέρχεται στην σχολή των Ευελπίδων από όπου εξήλθεν ως ανθυπολοχαγός. Σε όλες τις σπουδές του, όπως προκύπτει από τα πιστοποιητικά της αποφοίτησής του υπήρξε άριστος, τον διέκρινε Δε οξυδέρκεια, διάυγεια και ευφυία. Μετά δεκαετή υπηρεσίαν του στο Στρατό, οι αξιόλογες επιτελικές του μελέτες εδημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να προκριθεί για φοίτηση στην Πολεμικήν Ακαδημία του Βερολίνου, στα αρχεία της οποίας αναφέρεται η φράσις "ουδέν άλυτον πρόβλημα δια τον Ιωάννη Μεταξάν".
Το 1909 παντρεύεται την Λέλα Χατζηιωάννου, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, την Λουκία και τη Νανά. Με την σύζυγό του Λέλα θα ζήσουν μαζί τις έντονες στιγμές λύπης, χαράς, εξορίας και δόξας, μέχρι τον θάνατόν του. Τον ίδιο χρόνο (1909) ξεσπά το κίνημα στο Γουδί, του οποίου η σημασία είναι γνωστόν ότι υπήρξε μεγάλη. Οι κινηματίες, απέφυγαν να προκαλέσουν τομή με το παρελθόν, αλλά βοήθησαν, σαν ομάδα πιέσεως, στην έναρξη της περιόδου του Βενιζελισμού. Ο Βενιζέλος αναθέτει τον Σεπτέμβριο του 1910, τη διεύθυνση του στρατιωτικού του γραφείου στον Μεταξά. Ο Μεταξάς γίνεται ουσιαστικά αρχηγός του Επιτελείου.
Στο διάστημα μέχρι την έναρξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου ο Μεταξάς σαν επιτελής, διπλωμάτης στρατιωτικός εμπειρογνώμων και διοικητής, υπήρξε από τους βασικότερους συντελεστές που θα οδηγήσουν στις νίκες και την απελευθέρωση των νήσων του Αιγαίου και τον τερματισμόν της εδαφικής μας ασφυξίας και οικονομικής μας στασιμότητας.
Τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων, ο Βενιζέλος στέλνει τον Μεταξά στην Σόφια όπου υπογράφει την Ελληνοβουλγαρική συμφωνία. Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού πολέμου, ο Μεταξάς ευρίσκεται ως επιτελής του τμήματος επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου στη Λάρισα. Είναι ο κύριος συντάκτης των σχεδίων, βάσει των οποίων ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αποφασίζει για τις νικηφόρες μάχες, που διαδέχονται η μία την άλλη.
Ο αντισυνταγματάρχης πλέον Ι. Μεταξάς συμμετέχει στην υπό τον Βενιζέλον επιτροπήν για την σύναψιν ειρήνης στο Λονδίνον. Μετά από επίμονες εκκλήσεις του Αρχηγείου Στρατού στην Ήπειρο, ο Βενιζέλος καίτοι τον θεωρούσε απαραίτητον ακόμη στο Λονδίνον, πείθεται να επιστρέψει στο μέτωπο της Ηπείρου. Η γενική επίθεση στις 20 Φεβρουαρίου του 1913, με βάση τα νεώτερα σχέδια Μεταξά στέφεται με απόλυτον επιτυχία. Τα Ιωάννινα παραδίδονται, το δε πρωτόκολλον παραδόσεώς των υπογράφεται από τον Ι. Μεταξά εκ μέρους των νικητών και του Εσσάτ Πασά εκ μέρους των Τούρκων.
Ο Β' Βαλκανικός πόλεμος θα είναι κατά των Βουλγάρων. Οι ηρωικές νίκες του 1913 οδηγούν στην απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Ο Μεταξάς και πάλι είναι ο επιτελικός νούς που θα οδηγήσει στις νίκες αυτές.
Το 1914, συντάσσει το περίφημο υπόμνημα για την τύχη ενδεχομένως αποβάσεως στην Μ. Ασία και εισηγείται αιφνιδιαστικήν κατάληψη των Δαρδανελίων από την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος θα συμφωνήσει, όμως, το άριστα μελετημένο αυτό σχέδιο δεν θα πραγματοποιηθεί γιατί σε λίγο θα αρχίσει ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος.
Ο Μεταξάς από το 1915, είναι Αρχηγός του γενικού Επιτελείου Στρατού. Η διαφωνία του όμως με την απόφαση εκστρατείας στα Δαρδανέλια με τους Αγγλογάλλους που υπεστήριξε τελικά και ο Βενιζέλος, τον οδηγεί σε παραίτηση. Η πανωλεθρία του εκστρατευτικού σώματος των Αγγλογάλλων σε λίγο στα Δαρδανέλια τον εδικαίωσε. Τον ίδιο χρόνο αρχίζει να διαφαίνεται ο ολέθριος Εθνικός διχασμός. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να ταχθεί στο πλευρό των Δυτικών δυνάμεων, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Μετά την επάνοδον από την Θεσσαλονίκη του Βενιζέλου, όπου είχε σχηματίσει νέα κυβέρνηση ο εθνικός πλέον διχασμός είχε τις τρομερές για το Έθνος επιπτώσεις. Ο Μεταξάς μαζί με άλλες προσωπικότητες εξορίζεται στο Αιάκειο της Κορσικής. Το Φεβρουάριο του 1920, κι ενώ η Μικρασιατική εκστρατεία ευρίσκεται σε εξέλιξη ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Ο Βασιλέυς Κωνσταντίνος επανέρχεται στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, καλεί από την εξορία τον Μεταξά, ο οποίος όμως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα θα ζητήσει να αποστρατευθεί με τον βαθμό του Υποστράτηγου.
Η αρχή του πολιτικού αγώνα του Μεταξά ταυτίζεται με αυτή του μεσοπολέμου. Μια περίοδος εντάσεων, κρίσεων, με αποκορύφωμα την Μικρασιατικήν καταστροφήν του 1922. Ο Μεταξάς, σαν πολιτικός πλέον, αρθρογραφεί σε εφημερίδες. Η Μικρασιατική καταστροφή εγκαινιάζει μια νέα αρχή επεμβάσεων του Στρατού, που αναλαμβάνει για πρώτη φορά επίσημα την εξουσία και που θα οδηγήσει στα αλλεπάλληλα κινήματα του Μεσοπολέμου.
Η ανάγκη να βρεθούν υπεύθυνοι για την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οδηγεί στην καταδίκη σε θάνατο των έξι. Ο Μεταξάς, διαμαρτύρεται για την δίκη την οποία θεωρεί παράνομη και ανήθικη και παρά τα έκτακτα μέτρα λογοκρισίας και την έλλειψη χρημάτων μπαίνει μπροστά στον πολιτικό αγώνα. Στις 12 Οκτωβρίου του 1922, εκδίδει το πολιτικόν του Μανιφέστο και ιδρύει το κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Εν τω μεταξύ η Βασιλεία καταλύεται, ο Κωνσταντίνος εξορίζεται στην Ιταλία, όπου σε λίγο καιρό θα πεθάνει. Έτσι ανοίγει ο δρόμος της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο έτος αυτής της Δημοκρατίας, το 1924, είναι έτος έξι στρατιωτικών κινημάτων και πέντε κυβερνήσεων. Οι επιπτώσεις στα εθνικά μας θέματα, λόγω αυτής της αναταραχής ως και της συνεχιζόμενης μέχρι το 1928 όπου ανέλαβε πρωθυπουργός ο Ε. Βενιζέλος είναι τεράστιες.
Οι Ιταλοί προσαρτούν τα Δωδεκάνησα, χωριά της Φλώρινας παραδίνονται στην Αλβανία, οι Τούρκοι απελαύνουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μελέτιο και συλλαμβάνουν 3500 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη.
Το διεθνές "κραχ" έχει αντίκτυπο και στην Ελλάδα. Το συναλλαγματικό της απόθεμα εξανεμίζεται. Η Ελλάδα κηρύσσει την τέταρτη στην ιστορία της πτώχευση και αναστέλλει επ ' αόριστον την εξυπηρέτησιν των δημοσίων δανείων. Η Ελλάς δοκιμάζεται από οικονομικά σκάνδαλα. Ο Βενιζέλος παραιτείται. Προκηρύσσει εκλογές, με την απλή αναλογική, που φέρνουν στην αρχή τον Παναγή Τσαλδάρη.
Οι ρίζες όμως του Εθνικού διχασμού είναι ακόμη ζωντανές. Ακολουθεί το κίνημα του 1933, που είχε σαν αποτέλεσμα και την πρώτη συμμετοχή του Μεταξά, στην νέα κυβέρνηση Τσαλδάρη. Ο Μεταξάς είναι πεπεισμένος οτι η πληγή του Εθνικού διχασμού είναι αθεράπευτος με κοινοβουλευτικλές μεθόδους και δεν μπορεί η συνεχιζόμενη ασυνεννοησία και αναρχία να λύσει το πρόβλημα. Διακηρύσσει τις ιδέες του μέσω των εφημερίδων. Εν τω μεταξύ ο Κονδύλης γίνεται Πρωθυπουργός. Προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας, το αποτέλεσμα δε αυτού, ήταν η επαναφορά της Βασιλείας, με τον Γεώργιο Β'. Η οικονομική κρίση συνεχίζεται, τα κόμματα αλληλοτρώγονται, το δε κόμμα των φιλελευθέρων μετά την απουσία του Βενιζέλου στο εξωτερικό, όπου σε λίγο και πέθανε, διασπάται και την αρχηγίαν του διεκδικούν οι Σοφούλης, Γονατάς, Παπανδρέου και Πλαστήρας. Στίς 14 Μαρτίου του 1936, και μετά το κίνημα του 1935, σχηματίζεται, ώς λύση ανάγκης, νέα Κυβέρνηση Δεμερτζή και αντιπρόεδρός της ορίζεται ο Ι. Μεταξάς. Και στις 25 Απριλίου, μετά τον θάνατο του Κ. Δερμετζή, ο Μεταξάς αναλαμβάνει την προεδρία της Κυβερνήσεως.
Δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου να ανατρέξωμεν στην ιστορική καταδίκη ή έπαινο γιατί ο Μεταξάς στίς 4 Αυγούστου του 1936, σαν πρωθυπουργός που ήταν, επέβαλε Δικτατορία. Υπάρχουν τόσα πολλά γραφεί που ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να εξαγάγει τα συμπεράσματά του.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου όπως απεκλήθη έκτοτε, επεκράτησε χωρίς στρατιωτικές κινήσεις ή άλλες εκδηλώσεις. Οι εφημερίδες αντιδρούν θετικά, ως η Καθημερινή, η Πατρίς, το Ελεύθερο Βήμα, τα Αθηναϊκά Νέα και όλος σχεδόν ο Αγγλικός και ο Γαλλικός τύπος. Η βασιλική πλέον δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπό τον Ι. Μεταξά, χωρίς κομματικά προσκόμματα, επροχώρησε σε μεγάλες κοινωνικές τομές και μεταρρυθμίσεις. Δεν θα τις αναφέρω διότι το άρθρο μου αυτό δεν αποσκοπεί, όπως προανέφερα, ούτε σε υμνολογία ούτε σε καταδίκη. Ένα πάντως είναι γεγονός αναμφισβήτητον. Ότι ο Μεταξάς, με την διορατικότητά του, ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος γρήγορα θα κτυπήσει την πόρτα μας, ανασυνέταξε το κράτος, ούτως ώστε στις 28 Οκτωβρίου του 1940 όταν η θύελλα του πολέμου την εκτύπησε, να βρει το κράτος, έτοιμον στρατιωτικά, και τον λαόν ενωμένον. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ο Μουσολίνι του ζητά να συνθηκολογήσει και να διαβεί ανενόχλητος τα σύνορά μας, ο Μεταξάς διερμήνευσε την τόλμην, το θάρρος και την Εθνική υπερηφάνειαν του Έλληνα, αρνηθείς να υποκύψει και να οδηγήσει το Έθνος σε εθνική ταπείνωση. Η Ελλάς πλέον μάχεται υπέρ βωμών και εστιών. Στις 29 Ιανουαρίου του 1941 στην πιο κρίσιμη φάση του νικηφόρου αγώνος μας με τους Ιταλούς, ο Μεταξάς πεθαίνει ξαφνικά από παραμυγδαλικό απόστημα. Είναι χαρακτηριστικά τα δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, για την απερίγραπτη οδύνη και απόγνωση που εγέμισε της ψυχές των Ελλήνων ο θάνατος του. Όσον για το εξωτερικόν, στο Βρετανικόν Κοινοβούλιον, για δεύτερη φοράν μόνον μετά τον στρατηγό Φος, η Βρετανική Σημαία κυματίζει μεσίστια, προς τιμήν ξένου ηγέτη.
Αλλά το πλέον συναρπαστικόν, όσο και αντιφατικόν όλων, ήταν, ότι ο δικτάτωρ αυτός, εδημιούργησε και έζησε το θαύμα του Αλβανικού Μετώπου, που είχε σαν συνέπεια την αυτόματη ένταξη ενός μικρού δικτατορικού κράτους στο πλευρό των μαχομένων δημοκρατιών, για να πεθάνει στεφανωμένος από την αναγνώριση του παγκοσμίου φιλελευθερισμού και την προβληματισμένη αποδοχή αξιών, αλλά και μικρών αντιπάλων του.
Και όχι μόνον. Ο συνεσταλμένος, άνευ γοητευτικού εξωτερικού, χωρίς σωματικά πλεονεκτήματα, και σε προκεχωρημένη ηλικία Κυβερνήτης, έδωσε την δυνατότητα στον Ελληνικό Λαό να δημιουργήσει τούς πρώτους τριγμούς στο καθεστώς Μουσολίνι, την πρώτη λάμψη ελπίδας σε έναν κόσμο που κινδύνευε να συνθηκολογήσει στην βαρβαρότητα, να αποτρέψει την είσοδο της Ισπανίας με το μέρος του Γερμανοϊταλικού άξονος, να επιτύχει την συνάντηση των Γερμανικών στρατιών με τον Ρωσικό χειμώνα προ της εισόδου των στη Μόσχα, και σε τελική ανάλυση να αναστρέψει τον ρου της Ιστορίας.
Πηγές
* Δημ. Τσάκωνα - Καθηγητού, "Ι. Μεταξάς", σειρά άρθρων του στην εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ"
* Νικ. Καρρά, "Ο Ι. Μεταξάς", ιστορική πολιτική προσσέγισις - Εκδόσεις Πελασγός 1994
* Εμμανουέλε Γκράτσι, Πρεσβευτού Ιταλίας το 1940, "Η αρχή του τέλους - Η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", βιβλιοπωλείο της "Εστίας" Ι.Δ.Κολλάρου &Σια Α.Ε., Μετάφραση Χρύσα Γκίκα.
* Ι. Μεταξά, "Το ημερολόγιόν μου", Εκδόσεις Γκοβόστη
* Ελένη Αρβελέρ, Καθηγήτρια Παν. Σορβόνης, "28 Οκτωβρίου 1940. Σημείον αναφοράς της Ελληνικής Ιστορίας". Διάλεξη στο Πολεμικό Μουσείο.
* Γενικόν Επιτελείον Στρατού - Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
Α. Η προς τον πόλεμον προπαρασκευή 1923-1941
Β. Αιτία και αφορμή Ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41
Από την κ. Νανά Φωκά - Μεταξά. Θυγατέρα του Ι. Μεταξά, ο αρθρογράφος, ήντλησε πολύτιμα στοιχεία, αναμνήσεις, άρθρα ξένων εφημερίδων και φωτογραφίες.
http://ioannis-metaxas.blogspot.com/search/label/28%CE%B7%20%CE%9F%CE%9A%CE%A4%CE%A9%CE%92%CE%A1%CE%99%CE%9F%CE%A5%201940%20-%20%CE%A4%CE%9F%20%CE%95%CE%A0%CE%9F%CE%A3
Συγχαρητήρια για το άρθρο. Παρακαλώ σημειώσατε ότι η κ. Νανά Φωκά-Μεταξά είναι εγγονή του αειμνήστου και όχι κόρη. Είναι κόρη της Ιωάννας, θυγατρός Μεταξά και του Ευγενίου Φωκά.
ΑπάντησηΔιαγραφή