ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΛΑΡΙΣΗΣ - ΤΡΙΚΚΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ (1541 – 1611)

              Του Απόστολου Καμάκα

             ΄΄Δεσπότη μου , τι σήκωσες τον κόσμο στο σεφέρι 

                και ρήμαξαν τα Γιάννενα και ρήμαξε ο τόπος ;

                Μείναν τα σπίτια αδειανά , γεμίσαν τα χαντάκια.

                Κι ο Τούρκος δεν απόσωσε να κόβη και να καίει.

                Εδώ αρπάζουν κόρακες κι εκεί οι Γιαουντήδες.

                Δεν έχει η μάνα πιά παιδιά και τα παιδιά γονέους.

                Κι εσένα το τομάρι σου το στείλανε στη Πόλη

                Να τρών οι κόττες πίτουρα , να ντουβαλάν οι Γύφτοι,

                Για να ξυπνήση η Τουρκιά να κάνη ραμαζάνι

                                       (Δημοτικό Τραγούδι)

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Όπως έχει καταγράψει η ιστορία , το ότι νικήθηκε ο Τουρκικός στόλος στη Ναύπακτο το 1571 από τον ενωμένο στόλο της Ισπανίας , των Ενετών και του Πάπα Πίου του Ε΄ , έγινε αφορμή ώστε να ξεσπάσουν  εξεγέρσεις και αναταραχές αλλά και επαναστάσεις από τους Έλληνες στην Ακαρνανία , Θεσσαλία , Ήπειρο και Μάνη.

Στα 1585 ο αρματολός Γρίβας Θεόδωρος με τον αδερφό του εξολοθρεύουν τους Τούρκους στην Βόνιτσα του Ξηρόμερου. Οι αρματολοί της Ηπείρου , Πούλιος Δράκος και  Μαλάμος παίρνουν την Άρτα και πηγαίνουν για τα Ιωάννινα . Το πάθος για λευτεριά δεν σβήνει στις ψυχές των υπόδουλων Ελλήνων.

Την εποχή αυτή έδρασε ο Εθνομάρτυρας , Εθνεγέρτης και διαφωτιστής Διονύσιος ο Φιλόσοφος με τα δύο του κινήματα το 1600 και το 1611.Έδωσε φώς και πίστη στο Ραγιά για ξεσηκωμό.

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΩΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

Ο Διονύσιος, για τον οποίο δεν σώζονται πληροφορίες για τα παιδικά του χρόνια, γεννήθηκε στα μέρη της Παραμυθιάς  και καλογέρεψε στο Μοναστήρι του Αγ.Δημητρίου στο Διχούνι της Παραμυθιάς ,το οποίο κατά τα χρόνια εκείνα γνώρισε μεγάλη ακμή  έχοντας 18 Μετόχια και μεγάλο αριθμό κτημάτων. Ο Διονύσιος , ακολουθώντας τη δίψα του για μάθηση σπουδάζει  στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα, Βενετία , Πατάβιον κ.λ.π , φιλολογία , φιλοσοφία  και ιατρική και συνεχίζει  τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη με ποίηση , γραμματική και αστρονομία ως τα 39 του χρόνια. Τότε απέκτησε και τον τίτλο Διονύσιος ο φιλόσοφος (Σκυλόσοφο τον αποκαλούσαν οι Τούρκοι και Τουρκολάτρες περιπαιχτικά).

Ο Διονύσιος ,ο οποίος ταξίδεψε πάρα πολύ, φαίνεται πως στην Κωνσταντινούπολη είχε στενή συνεργασία και επαφή με τον Πατριάρχη Ιερεμία , που αργότερα στα 1563 τον τοποθετεί Επίσκοπο Λαρίσης και μεταθέτει την έδρα του στη Τρίκκη (τα σημερινά Τρίκαλα) .Ο μόνος λόγος που φαίνεται να εξηγεί την πράξη αυτή του Πατριάρχου , της μετάθεσης δηλαδή της έδρας είναι ότι ο Πατριάρχης  είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση τον Διονύσιο και είχε αντιληφθεί τις ικανότητες του.’Ετσι μετέφερε την έδρα του εγγύτερα  προς την Ήπειρο ώστε να μπορεί πιο εύκολα ο νεοτοποθετηθείς Επίσκοπος  να αφουγκράζεται και τα προβλήματα των Ηπειρωτών παράλληλα με των Θεσσαλών , ώστε ο Πατριάρχης να έχει μια καλύτερη εικόνα για την κατάσταση στην περιοχή. Ή μήπως είχε υπάρξει μυστική  προσυνενόηση του Διονυσίου και του Πατριάρχου Ιερεμίου να μεταφερθεί η έδρα του πλησιέστερα στην ΄Ήπειρο ώστε να διευκολυνθεί  η προσχεδιασμένη επανάσταση του Διονυσίου  με το να εκραγεί ταυτοχρόνως σε Ήπειρο και Θεσσαλία;

ΤΟ ΕΘΝΕΓΕΡΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ

Ο Διονύσιος με την τοποθέτησή  του , ως Επισκόπου , βλέπει την μεγάλη καταπίεση των υπόδουλων αδελφών του, γίνεται μάρτυρας εξισλαμισμών και βασανιστηρίων, βλέπει πολλούς αδελφούς του να τουρκεύουν για να γλιτώσουν τις ζωές τους και τις ζωές των παιδιών τους και αισθάνεται πως κάποιος πρέπει να κάνει κάτι , να κρατήσει το Γένος όρθιο! Αρχίζει το έργο του  και μυεί όλους τους κληρικούς και το Δεσπότη Σεραφείμ για επανάσταση. Έρχεται σε συνεννόηση με τους αρματολούς των Αγράφων και  με τους Ισπανούς για να βοηθήσουν. Δουλεύει χρόνια γι αυτό το σκοπό και γι αυτό το κίνημα που στα 1600  γίνεται  στα Τρίκαλα και αποτυγχάνει. Τον Μητροπολίτη Σεραφείμ οι Τούρκοι των σουβλίζουν και τον καίνε ζωντανό. Το Πατριαρχείο εν όψει γενικευμένων διωγμών και σφαγών των Ελλήνων αναγκάζεται να καθαιρέσει από Μητροπολίτη τον Διονύσιο. ΄΄  ……Για να γλυτώσει έφυγε στην Ευρώπη , όπου έμεινε αρκετά χρόνια . Τον περισσότερο όμως καιρό τον πέρασε στην Ιταλία και την Ισπανία . Στην Ευρώπη ήρθε σε επαφή με τον Κάρολο τον δούκα του Νεβέρ , ο οποίος του υποσχέθηκε με στρατό και στόλο να τον βοηθήσει στο επαναστατικό του σχέδιο για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό……’’ (ΑΛΦΑ – ΩΜΕΓΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ , Εκδόσεις ΧΑΡΗ ΠΑΤΣΗ  , Αθήνα 1977 , Τόμος 5^ος , Σελ . 110 ,  λ. Διονύσιος ο « Σκυλόσοφος » ). Ο Διονύσιος φτάνει στο Φανάρι της Παραμυθιάς το 1608, με τις υποσχέσεις των Ευρωπαίων να τον ακολουθούν, για τη δημιουργία νέου κινήματος. Ο Διονύσιος προδίδεται όμως από εχθρούς του ( μέσα σ αυτούς και κάποιος Μάξιμος , ένας αποτυχημένος κληρικός που έζησε μέσα στο κάστρο των Ιωαννίνων από το 1609 μέχρι και το 1615 που έφυγε ) και αναγκάζεται και πάλι να απομακρυνθεί από την Μητέρα Ελλάδα.

Ξαναγυρίζει όμως πάλι γύρω στα 1610 , έχοντας έρθει και πάλι σε συνεννόηση με  τον Κάρολο το Β΄ και τον Ερρίκο το Δ΄, και εγκαθίσταται στο  Μοναστήρι στο οποίο πρωτοξεκίνησε το εθνεγερτικό του έργο , στον Αγ.Δημήτριο στο Διχούνι της Παραμυθιάς.  Ήταν κάπου 70 χρονών.

Επισκέπτεται τα Ιωάννινα για να έρθει σε  συνεννόηση με το Μητροπολίτη  Ματθαίο αλλά και για να συναντήσει παλιούς φίλους και συναγωνιστές . Ήρθε ως κατάσκοπος ο ίδιος , να δεί το κάστρο , τις φρουρές που ήταν έξω απ τα Ιωάννινα , τη ζωή των Ελλήνων……. Γυρίζει στο Διχούνι και αρχίζει τις περιοδείες στα χωριά της Θεσπρωτίας . Με τη φλόγα της ψυχής και την πειστικότητα ,  ο σοφός αυτός , απλός , γραμματισμένος καλόγερος  και τρομερός ρήτορας  έλκει τον αγνό ,απλοϊκό , βασανισμένο  από τη τυραννία και καταπίεση κόσμο κοντά του. Τους  ξυπνούσε λησμονημένες ιστορίες , θρύλους και παραδόσεις  . Έλεγε στον κόσμο ότι δεν είναι μόνοι τους , ότι έχουν και τους ξένους που θα  στείλουν τις αρμάδες τους , έχουν και το Δεσπότη μέσα στο κάστρο με τους δικούς του. Τους επισημαίνει  ότι είναι ακόμα Έλληνες και Χριστιανοί  και τους προτρέπει  να ξεσηκωθούν.               ΄΄ Ξεσηκωθείτε αδέρφια μου΄΄ βροντοφώναζε ο τρομερός αυτός  ρασοφόρος. Δεν είχε φλουριά να τους δώσει και φαγητό παρά μόνο το ζεστό κι αληθινό του λόγο , αγάπη και κατανόηση για το συνάνθρωπο , μα πάνω απ όλα  τη πίστη του και το  πόθο του για λευτεριά.

ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΤΟΥ ΤΕΛΟΣ

Με τους πρώτους άντρες που μπόρεσε να συγκεντρώσει , γύρω στους 100 , καταλαμβάνει δύο τουρκοχώρια  στη περιοχή της Παραμυθιάς , την Τουρκογρανίτσα και το Ζαραβούτσι . Παίρνει απόφαση με τους άντρες του να επιτεθούν στα Ιωάννινα. Από 70 περίπου χωριά συγκεντρώνει  περί  τους  800 άντρες , ελλιπώς οπλισμένους (40 άντρες με αρκεβούζια = παλιά Ευρωπαϊκά τυφέκια , 110 με γιαταγάνια , 80 με ακόντια , οι άλλοι με τσεκούρια – ρόπαλα  και ότι μπορούσε καθένας να χρησιμοποιήσει για όπλο ) και ξεκινάνε για τα Γιάννενα.

Η επίθεση έγινε στις 10  Σεπτεμβρίου 1611 στον  τουρκικό συνοικισμό της Καλούτσιανης  όπου βρισκότανε και το διοικητήριο του Οσμάν-Πασά. Οι Τούρκοι αιφνιδιάζονται και τρέπονται σε φυγή προλαβαίνοντας να σώσουν τον Πασά , ενώ το Διοικητήριο παραδίδεται στις φλόγες απ τους Έλληνες που καταφέρνουν να εξολοθρεύσουν την Τουρκική φρουρά .Οι επιζώντες Τούρκοι καταφεύγουν στο κάστρο των Ιωαννίνων. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το όλο κίνημα ήτανε προετοιμασμένο και οργανωμένο με μεγάλη προσοχή .Η επιτυχία του αιφνιδιασμού δείχνει ότι υπήρχε στις τάξεις των επαναστατών οργάνωση , πειθαρχία , στρατηγική ,υψηλό φρόνημα ,τόλμη και απόφαση για των <<υπέρ πάντων αγώνα>>. ΄΄…..Ο Διονύσιος στηρίχθηκε κυρίως στους αγρότες .Επικεφαλής 800 αόπλων αγροτών τη νύκτα της 10^ης Σεπτεμβρίου το 1611 μπήκε στα Γιάννενα .Το σχέδιό του ήταν να αφοπλίσει την Τουρκική πλευρά και παίρνοντας τα όπλα της να συνεχίσει τον αγώνα. Στην αρχή μπήκε μέσα στην πόλη και έφερε μεγάλη σύγχυση στους Τούρκους , από τους οποίους έσφαξε πολλούς….’’ ( ενθ. ανωτ. Σελ.110).

Οι πόρτες του κάστρου έχουν ήδη κλείσει όταν φτάνουν οι άντρες  του Διονυσίου. Για κάποιο λόγο τον οποίο δεν ξέρουμε, η βοήθεια που περίμενε ο Διονύσιος  << εκ των έσω >> του κάστρου από τους Έλληνες που κατοικούσανε εκεί δεν έρχεται…..

Οι επαναστάτες μένουν έξω απ το κάστρο όλη νύχτα. Τα ξημερώματα έφιπποι Τούρκοι , καλά οπλισμένοι , αντεπιτίθονται. Οι επαναστάτες αμύνονται και καταφέρνουν να σκοτώσουν πολλούς Τούρκους και να τραυματίσουν ακόμη και τον Οσμάν – Πασά, αλλά τελικά με την πίεση των Τούρκων , οι οποίοι υπερτερούν και σε αριθμό αλλά και σε οπλισμό ,οι Έλληνες υποχωρούν, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης  200 νεκρούς Θεσπρωτούς  επαναστάτες , και καταφεύγουν στα βουνά. ΄΄ …Φαίνεται όμως ότι το κίνημά του προδόθηκε και έτσι οι Τούρκοι πήραν θάρρος και έκαμαν αντεπίθεση. Έπιασαν πολλούς από τους κινηματίες και τους έσφαξαν….’’ ( ένθ. Ανωτ. Σελ. 110 ). Ο Διονύσιος κρύφτηκε τρεις μέρες και τρείς νύχτες σε μια σπηλιά του βράχου του κάστρου. Τελικά τον προδίδουν στους Τούρκους κάποιοι Εβραίοι, των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρονται πουθενά, και οδηγείται μπροστά  στον Οσμάν Πασά. Εκεί ο 70χρονος  Διονύσιος δίνει την δική του ομολογία :  << πολέμησα για να ελευθερώσω το λαό από τα βάσανα και την τυραννία σας >>. Ο Πασάς διατάζει να τον γδάρουν ζωντανό και κατά περίεργο τρόπο….το έργο αυτό αναλαμβάνουν πάλι κάποιοι Εβραίοι. Πέντε ώρες κράτησε το μαρτύριο του Εθνομάρτυρα Διονυσίου του φιλοσόφου. Το δέρμα του το γέμισαν άχυρο και το περιέφεραν στην πόλη των Ιωαννίνων. Κάποιοι αναφέρουν ότι το δέρμα του Διονυσίου έφτασε μέχρι και την Κωνσταντινούπολη για παραδειγματισμό και αποτροπή παρόμοιων καταστάσεων . Έτσι πίστευαν οι βάρβαροι ότι θα απέτρεπαν τον Έλληνα απ τη διεκδίκηση της ελευθερίας του… Τον δεύτερο αρχηγό της επανάστασης , τον Δελη-Γιώργο τον έπιασαν μαζί με τον Διονύσιο και πάλι κατά περίεργο τρόπο την εκτέλεσή του αναλαμβάνουν οι εκτελεστές  του Διονυσίου. Αφού σταυρώνουν τον Δελη-Γιώργο τον καίνε ζωντανό…Έπιασαν και το τρίτο υπαρχηγό , το Λάμπρο από το Πόποβο της Παραμυθιάς , ο οποίος  ήταν γραμματικός του Οσμάν Πασά .Του είπαν να γίνει Τούρκος  να σωθεί. Αυτός προτίμησε να είναι Έλληνας και Ορθόδοξος μέχρι το θάνατο. Τότε του κόβουν τα αυτιά και τη μύτη και τον περιφέρουν στα Ιωάννινα. Μετά την μαρτυρική <<περιφορά>> του Λάμπρου τον έδεσαν σ έναν πάσαλο και τον έκαψαν ζωντανό.

Τον ίδιο χρόνο, οι Τούρκοι εκθεμελιώνουν το Μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου στο Διχούνι απ όπου ξεκίνησε το έργο του ο Εθνεγέρτης και Εθνομάρτυρας Διονύσιος ο φιλόσοφος. 

  Αλλά ας δούμε τι αναφέρεται στην Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια <<ΠΥΡΣΟΣ>> [τόμος Θ΄, σελ. 406, λ. Διονύσιος ο σκυλόσοφος ] για την έκβαση   της επανάστασης και την τύχη του  Διονυσίου:  <<Την νύκταν λοιπόν της δεκάτης προς την ενδεκάτη Σεπτεμβρίου 1611 επί κεφαλής 800 χωρικών αόπλων επί το πλείστον ….επέδραμε κατά των Ιωαννίνων, προέβη εις σφαγάς των εν αυτοίς ανυπόπτων Τούρκων και επυρπόλησε το κτήριο του τοπάρχου Οσμάν Πασά. Οι Τούρκοι ένοπλοι όντες ,αν και κατ αρχάς κατεθορυβήθησαν τους έτρεψαν εις φυγήν και εφόνευσαν πολλούς ,όχι μόνο απ τους επαναστάτας αλλά και από τους Χριστιανούς κατοίκους των Ιωαννίνων. Ο Διονύσιος απομείνας μόνος κατέφυγε εις το κάτωθεν του ναού του Αγίου Ιωάννου σπήλαιον .Και σήμερον <<τρύπα του σκυλοσόφου >> καλούμενον ίνα κρυβή.Τη προδοσία όμως των εβραίων το χρονικόν αναγράφει και η παράδοσις διασώζει συλληφθείς εξεδάρει  ζών , το δε δέρμα του <<γεμίσαντες  άχυρον το περιέφερον από πόλιν εις πόλιν και τέλος εις αυτήν την Κωνσταντινούπολιν ….. >> .

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

Είναι αδιάψευστη η διαπίστωση ,ότι δεν υπάρχει εξέγερση του υπόδουλου Γένους  στην οποία δεν έπαιξαν ενεργό ρόλο Κληρικοί και Μοναχοί. Αν ανατρέξουμε  στην πολύτομη και πολύτιμη , όπως την αναφέρει ο Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Δ.Μεταλληνός στο βιβλίο του ΄΄Ελληνισμός Μαχόμενος΄΄, εκδόσεις Τήνος, Αθήνα 1995 ,  ΄΄Ιστορία του Νέου Ελληνισμού΄΄ του καθηγητού Απόστολου Βακαλόπουλου επιβεβαιώνεται η θέση αυτή. Στο προαναφερθέν βιβλίου του Πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνού οι εξεγέρσεις και τα κινήματα σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας , υπολογίζονται σε περισσότερα από 70 και σε όλα πρωτοστατούν Κληρικοί κάθε βαθμού και Μοναχοί .Το ράσο γίνεται ένα είδος επαναστατικού λαβάρου και σημαίας.

Έτσι λοιπόν και ο Διονύσιος πρωτοστατεί και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς για το Έθνος.  Γράφει ο Κ. Πλεύρης στο βιβλίο του ΄΄ Ας  μιλήσουμε για  εβραίους΄΄  σελ. 131.   ……υπενθυμίζω την περίπτωση του φλογερού πατριώτου , του Επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου του επονομαζόμενου Σκυλοσόφου. Αυτός όταν καθαιρέθηκε για τις επαναστατικές του ενέργειες , εταξίδευσε στην Ευρώπη και συνωμότησε με βασιλείς ( Κάρολος Β΄ , Ερρίκος Δ΄ ) κατά των Τούρκων . Τελικά μόνος του κατόρθωσε να παρασύρει σ επανάσταση τους Ηπειρώτες χωρικούς της Πίνδου. Η ενέργεια του Διονυσίου υπήρξε μία υπερτολμηρή πράξη παλικαριάς. Δεν είχε καμία ελπίδα επιτυχίας κι όμως έγινε. Η αξία της από την  άποψη της τονώσεως του ηθικού των σκλαβωμένων υπήρξε ανυπολόγιστος , διότι οι  <<ραγιάδες>> είδαν ότι ,αν και άοπλοι μπορούσαν έστω και λίγο , να επιβληθούν…….

Το αίμα που χύθηκε από τον Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Διονύσιο το Φιλόσοφο ήταν κι αυτό για το μεγάλο δέντρο της Λευτεριάς. Το όνομά του θα μείνει σε μας για πάντα. Σήμερα στην είσοδο της σπηλιάς υψώνεται μαρμάρινη στήλη για να μας θυμίζει τον θρυλικό ήρωα και Εθνομάρτυρα Δεσπότη. Ο χώρος βρίσκεται κάτω από το τζαμί του Ασλάν Πασά , στο Μώλο της λίμνης των Ιωαννίνων.

   

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Ο κορμός της βιογραφίας του Διονυσίου του Φιλοσόφου στηρίχτηκε πάνω σε μικρογραφία χειρογράφου της Μονής Προδρόμου Σερρών , όπως δημοσιεύτηκε στον  ΄΄ Οδηγό μουσείου κέρινων ομοιωμάτων Π. Βρέλλη ΄΄ , Ιωάννινα 1981, Εκδόσεις Μουσείου Βρέλλη . Ο επισκέπτης του Μουσείου μπορεί να μεταφερθεί νοερά στη στιγμή του μαρτυρίου του Διονυσίου , βλέποντας το σχετικό κέρινο ομοίωμα , το οποίο έχει αποδώσει θαυμάσια ο γλύπτης Π. Βρέλλης.