ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ - ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΨΥΧΗ, ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΣ

Ψυχολογία των μαζών η κοινωνική ψυχολογία καλείται εκείνη ή επιστήμη, πού ώς σκοπό της έχει την έρευνα και την ερμηνεία της εμ­φανίσεως των συλλογικών Ψυχικών φαινομένων καθώς και τόν καθορισμό τών νόμων, πού τά διέπουν.

Συλλογικά ψυχικά φαινόμενα εΐναι ή γλώσσα οί μύθοι, τά έθιμα, οί ιδεολογίες κ.λπ. Στοιχεία δηλαδή, πού στο σύνολο τους συνθέ­τουν την έννοια τού πολιτισμού.

Στενή εΐναι ή αλληλεξάρτηση, πού υπάρχει ανάμεσα στή ψυχολο­γία και στή φιλοσοφία τού πολιτισμού. Ή διαφορά τους, όμως, βρί­σκεται στό γεγονός, ότι ή Ψυχολογία μελετά τό φαινόμενο τού πολιτισμού ώς αποτέλεσμα της ψυχολογικής δομής τού άνθρωπου. Αντιθέτως ή Φιλοσοφία τού πολιτισμού τό μελετά ώς ιστορικό γε­γονός.

Τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα είναι αποτέλεσμα ψυχολογικών διεργασιών συλλογικής μορφής. Οι συλλογικές ψυχολογικές διεργασίες διακρίνονται σέ διανοη­τικές, συναισθηματικές και βουλητικές, στό επίπεδο της συνειδήσεως, τού υποσυνειδήτου και τού ασυνειδήτου.

Τά βασικά προβλήματα τής κοινωνικής ψυχολογίας εΐναι νά εξακριβώσει τό εΐδος τών συλλογικών ψυχολογικών διεργασιών και νά καθορίσει τόν τρόπο δημιουργίας τών ψυχικών φαινομένων από αυτές. Ή απάντηση στά ερωτήματα αυτά δίνει τήν απόδειξη τού άν και γιατί τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα αποτελούν τήν βασική κοινωνική σχέση μέσα σ* ενα κοινωνικό σύνολο, και τήν βασική αίτια δημιουργίας ενός πολιτισμού.

Οί τρεΐς μεγάλες κοσμοθεωρίες, δηλαδή ό ιδεαλισμός, ό υλισμός και ή βουλησιοκρατία δίνουν αντιστοίχως λύσεις στά προβλήματα αυτά, πού εξαρτώνται άμεσα άπ' αυτό τό ϊδιο τό κοσμοθεωρητικό τους υπόβαθρο.

Ό ιδεαλισμός δέχεται, ότι οί συλλογικές ψυχολογικές διεργασίες εΐναι καθαρά πνευματικές, περιέχουν δηλαδή έτοιμες προϋπάρχουσες Ιδέες στην ανθρώπινη ψυχή.

Παλαιότερα δεχόταν αυτές τις ίδέες μόνο στο επίπεδο της συνει­δήσεως. Αναθεωρώντας, όμως, τις απόψεις του περιέλαβε αργότερα και τις διεργασίες, πού ξέφευγαν άπ' αυτό τό επίπεδο.

Τήν πρωτοκαθεδρία σ’ αυτές τις συλλογικές ψυχολογικές διεργα­σίες την κατέχει ή συλλογική διανόηση ώς μόνη ικανή νά συλλάβει τις έμφυτες Ιδέες. Παραγνωρίζει έτσι ό ιδεαλισμός ψυχολογικές διερ­γασίες, πού δέν μπαίνουν κάτω από τούς ειδικούς νόμους της δια­νοητικής λειτουργίας, όπως ή βούληση και τό συναίσθημα. "Ετσι ό συλλογικός άνθρωπος παρουσιάζεται σάν μία τεράστια μηχανή παράγωγης σκέψεων, πού τα μέρη της αποτελούνται από ξεχωριστές διάνοιες.

Τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα δημιουργούνται από τήν συλ­λογική διανόηση. Ή συλλογική διανόηση εΐναι τό άθροισμα των ατομικών διανοήσεων, πού καθορίζονται μέ τήν σειρά τους από τις έμφυτες ίδέες. Άρα —έφ' όσον γιά τον ιδεαλισμό συνείδηση και δια­νόηση ταυτίζονται— οί ίδέες καθορίζουν τήν συλλογική ατομική συν­είδηση και αυτή καθορίζει μέ τήν σειρά της τήν κοινωνική πραγματι­κότητα (ή άλλοιώς τό Κοινωνικό Είναι).

Τό τελικό συμπέρασμα είναι ότι τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα δεν αποτελούν τήν βασική σχέση στις κοινωνικές σχέσεις. Είναι απλώς ή αντανάκλαση τών ιδεών στις διανοήσεις τών ατόμων. Οί ίδέες είναι ό κοινός παρονομαστής τών διανοήσεων τών ατόμων και γι* αυτό αποτελούν τήν βασική αιτία τών κοινωνικών σχέσεων.

Ό υλισμός, μέ επικεφαλής τόν μαρξισμό, δέν έκανε τίποτε άλλο παρά νά γυρίσει τήν ιδεαλιστική θεωρία ανάποδα. Δέχεται δηλαδή, ότι οί ψυχολογικές διεργασίες τού συλλογικού άνθρώπου εΐναι καθαρά υλικές, περιέχουν δηλαδή τις εμπειρίες, πού προσκομίζουν στήν ψυχή οί αισθήσεις. Πρωταρχική ψυχολογική διεργασία είναι ή διανόηση και μάλιστα στο επίπεδο της συνειδήσεως, γιατί κάθε άλλο επίπεδο εξ ω άπ' αυτό είναι μεταφυσική ανοησία. Άρα τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα προέρχονται από τήν συλλογική συνείδηση (πού ταυτίζεται μέ τήν διανόηση).

Ή συλλογική συνείδηση αποτελείται από τις ατομικές συνειδή­σεις, πού καθορίζονται από τόν αισθητό κόσμο και μάλιστα άπό τήν θέση τών ατόμων στή παραγωγή και γι' αυτό τόν λόγο εΐναι ταξικές συνειδήσεις. Αυτό σημαίνει ότι δέν καθορίζει ή ατομική συνείδηση τό κοινωνικό Είναι, άλλά τό κοινωνικό Εΐναι καθορίζει τήν ατομική συνείδηση. Άρα ούτε τά παράγωγα της, τά ψυχικά φαινόμενα, κα­θορίζουν τό κοινωνικό Είναι. Τά ψυχικά φαινόμενα είναι άπλες αντανακλάσεις τού κοινωνικού Εΐναι στή συνείδηση.

Τό τελικό συμπέρασμα είναι ότι τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα αποτελούν αντανάκλαση της θέσεως τών ατόμων στην παραγωγική διαδικασία, πού αποτελεί και τόν κοινό παρονομαστή τών κοινω­νικών σχέσεων.

Ή διαφορά τών δύο θεωριών βρίσκεται στό γεγονός ότι ό μέν ιδεαλισμός δέχεται τήν αιτία τών κοινωνικών σχέσεων έξω άπό τήν κοινωνία —στις αιώνιες ιδέες— ό δέ υλισμός σ’ ένα άπό τά αποτελέ­σματα τών κοινωνικών σχέσεων —τήν υλική παραγωγή.

Ή διαφορά αυτή έχει τήν αφετηρία στό άν οί συλλογικές ψυχολο­γικές διεργασίες είναι πνευματικές ή υλικές, Προέρχονται δηλαδή άπό προϋπάρχουσες ιδέες τού άνθρωπου ή από εμπειρίες, πού προ­σκομίζουν τά αισθητήρια όργανα.

"Ετσι καθορίζονται τά ψυχικά φαινόμενα —γλώσσα, ήθη, έθιμα, μύθοι, ιδεολογίες κ.λπ. — σάν άπλες αντανακλάσεις ή τών ιδεών ή της πραγματικότητος, πού δίνουν στόν άνθρωπο οί αισθήσεις.

Αυτή ή παλαιά διαμάχη ανάμεσα στόν ιδεαλισμό και τόν υλισμό, ξεκινά στήν πραγματικότητα άπό τήν ΐδια τήν βάση. Και οί δυό τους θεωρώντας πρωταρχικές τις ιδέες ή τήν κατ’ αίσθηση πραγματικότη­τα δέν λαμβάνουν καθόλου υπ’ όψιν τους τόν ΐδιο τόν άνθρωπο, τήν βιολογική του συγκρότηση, τις δυναμικές νευροψυχικές του δομές.

"Η κοσμοθεωρία της Βουλήσεως αντιτάχθηκε άπό τά πολύ παλιά χρόνια σ' αυτό τό εΐδος μεθοδολογίας. Εκείνο, πού ξεχωρίζει αυτό τό μεγάλο κοσμοθεωρητικό ρεύμα από τά άλλα δύο είναι δτι, όταν ερμηνεύει ενα φαινόμενο αναζητεί τήν αιτία του μέσα στό ίδιο και όχι έξω από αυτό.

"Οπως στις κοινωνικές σχέσεις γιά νά καθορίσει τήν αίτια της εξελίξεως τους δέν βγαίνει έξω άπό αυτές, ούτε στέκεται σ' ενα αυθαίρετο διαλεγμένο έπιτέλεσμά τους, άλλά εξετάζει τόν ΐδιο τον φορέα τους, πού εΐναι ό άνθρωπος, έτσι και στά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα. Γιά τήν θεωρία της βουλήσεως οί ίδέες βρίσκονται μακρυά και ή υλική παραγωγή εΐναι ενα απλό έπιτέλεσμά τών κοινω­νικών σχέσεων.

Αυτή ή μέθοδος θεωρήσεως της πραγματικότητος ονομάζεται Επιλεκτική μέθοδος. Γι αυτήν, τά φαινόμενα έχουν μέσα τους τις αίτιες της υπάρξεως και της αλλαγής τους και σέ ότι άφορά τόν άνθρωπο, οποιοδήποτε πνευματικό, υλικό ή κοινωνικό έπιτέλεσμά του έχει τήν βασική αίτια του μέσα στόν ΐδιο και όχι έξω άπό αυτόν.

Μέσα στά βιολογικά, τά γενετικά και στά ψυχικά εργαστήρια συντελείται σήμερα ενας μεγαλειώδης θρίαμβος αυτής της κοσμοθε­ωρίας. Έκεΐ μέσα βρήκε τά ασφαλή της καταφύγια άπό τόν άγριο πολιτικό διωγμό, πού έξαπελύθη εναντίον της στην εποχή μας. Αυτών τά επιστημονικά συμπεράσματα συνδεδεμένα τώρα μέ τήν γενικώτερη θεωρία της ερχόμαστε τώρα νά παρουσιάσουμε.

Α'Διδασκαλία: Ή κοσμοθεωρία της βουλήσεως, ή Βουλησιοκρατία, διδάσκει, ότι οί συλλογικές ψυχολογικές διεργασίες δέν είναι ούτε πνευματικές, ούτε υλικές, άλλά καθαρά βιολογικές. Δέν περιέ­χουν δηλαδή ούτε ίδέες, ούτε εμπειρίες, άλλά "λειτουργικά προγράμ­ματα", πού προσιδιάζουν στήν νευροψυχική δομή τού ανθρώπου. Είναι λειτουργίες, πού καθορίζονται άπό τήν ΐδια τήν ψυχολογική συγκρότηση τού άνθρωπου και έπεργάζονται τά εμπειρικά δεδομένα μέ ώρισμένο τρόπο, πού προσιδιάζει σ' αυτή τήν ψυχολογική, συγ­κρότηση.

Ό ανθρώπινος εγκέφαλος δέν δέχεται έτσι άπλα, άλλά διαμορ­φώνει, φιλτράρει και ολοκληρώνει τά ερεθίσματα τών αισθητηρίων οργάνων γιά νά οικοδομήσει μία παράσταση τού εξωτερικού κόσμου, πού προσαρμόζεται σ' έκεΐνες τις λειτουργικές προδιαθέσεις, πού ξεχωρίζουν τό Είδος του και τήν Φυλή του.

Ό ανθρώπινος εγκέφαλος είναι άγέννητος καθ’ εαυτόν, αποτελεί τήν κατάληξη μιας σειράς προγόνων μ' ένα άπροσμέτρητο μήκος. Αυτός ό εγκέφαλος αποτελείται σέ κάθε έμβρυο άπό μία τελειότητα διαφοροποιημένη και μόλις τεθή σέ λειτουργία θά δώσει αποτε­λέσματα, πού έχουν παραχθεί ήδη προηγουμένως σ' ενα άπειρο αριθμό μέσα στους προγόνους. Πάνω σ' αυτό στηρίζεται τό γεγονός της ποιοτικής διαφοράς συλλογικών ψυχικών φαινομένων, φυλών ή

ειδών, πού δέχονται τά ερεθίσματα ενός όμοιου περιβάλλοντος.

"Ολη ή ανατομία τού άνθρώπου αποτελεί ένα κληρονομικό σύ­στημα, πού αναπαράγει τήν προγονική σύνθεση και λειτουργεί ακριβώς μέ τον ϊδιο τρόπο, όπως άλλοτε.

Β Διδασκαλία: Συνεπώς όλοι οί παράγοντες, πού ήσαν ουσιώδεις γιά τούς πιό μακρυνούς προγόνους, θά εΐναι και για τους απογόνους, επειδή αντιστοιχούν στό οργανικό σύστημα, πού έχει κληρονομηθεί και αποτελούν ανάγκες, πού θά γίνουν αισθητές μέ τήν μορφή τού απαραιτήτου.

Πάνω σ' αυτό ακριβώς τό γεγονός στηρίζεται ή παραδοχή της κο­σμοθεωρίας της Βουλήσεως —ή δεύτερη σπουδαία διδασκαλία της— ότι δέν υπάρχει ενα μόνο επίπεδο όπου εκτυλίσσονται οί ψυχολο­γικές διεργασίες, δηλαδή τό κέντρο και ΐσως-ΐσως τά όρια της συνει­δήσεως, άλλά στήν πραγματικότητα ενας κόσμος ολόκληρος, πού ξε­φεύγει άπό τήν αντίληψη τού συνειδησιακού επιπέδου. Αυτό τό συλλογικό ασυνείδητο εΐναι ενας κόσμος, πού αποτελείται άπό τό πλήθος τών ψυχικών κληρονομιών.

Δέν πρέπει νά νομισθή, ότι γίνεται δεκτή ή ύπαρξη κληρονομικών αναπαραστάσεων. Τά αυτόνομα ή κυριαρχικά στό ασυνείδητο περιε­χόμενα δέν αποτελούν κληρονομικές παραστάσεις. Αποτελούν δυ­νατότητες ή ανάγκη αναπαραγωγής τών αναπαραστάσεων, πού άπό πολύ παλιά εκφράζουν τις κυρίαρχες δυνάμεις τού ασυνειδήτου. Στό σύνολο τους αυτά τά περιεχόμενα τού ασυνειδήτου συνθέτουν αυτό, πού ονομάζεται Φυλετική Ψνχή.

"Ωστε φυλετική ψυχή είναι μία σύνθετη πνευματική προδιάθεση μέ τήν οποία έρχεται στόν κόσμο εφοδιασμένος ό άνθρωπος. 

Αποτελεί τήν καθοριστική συμπύκνωση της προγονικής πείρας εκατομμυρίων ετών, τήν ήχώ τών παγκοσμίων ιστορικών γεγονότων, πού σ' αυτήν ό κάθε αιώνας προσθέτει μόνο μία άπειροστή μεταβολή ή διαφοροποί­ηση.

Ή Φυλετική Ψυχή, επειδή είναι ενα εΐδος αποθέματος της ιστο­ρίας της Φυλής, πού ερμηνεύεται μέσα στήν κατασκευή τού εγκεφά­λου και τού συμπαθητικού συστήματος αποτελεί, στο σύνολο της, ενα εΐδος άχρονης εικόνας της Φυλής.

Ένας λαός δέν έχει μόνο ενα εξωτερικό, έχει. επίσης και ένα εσωτερικό. Δέν είναι μόνο αυτό, πού βλέπει κάνεις άπ' έξω. Και σ' ενα άχρονο παρόν, αυτό τό εσωτερικό, επιδρά πολύ στά βαθύτερα σχέδια και τά πιο υποκειμενικά της ψυχής του.

Από τήν εποχή τού Ηρακλείτου, πού έγραψε πρώτος ότι «ψυχής πείρατα ιών ουκ αν έξευροιο, πάσαν έκπορευόμενος ουδόν, οϋτω βαθύν λόγον έχεί" μέχρι τήν εποχή τού Φρειδερίκου Νίτσε, πού μίλη­σε γιά τόν «σκοτεινόν άνθρωπον», ή Βουλησιοκρατία παρέμεινε σταθερή σ' αύτη της τήν θέση, μέχρις ότου ή αναλυτική ψυχολογία υιοθέτησε τις θεωρίες της. 

Ή σχέση, πού υπάρχει ανάμεσα στο σκοτεινό βάθος της φυλετικής ψυχής από τήν μία μεριά και στο συνειδησιακό επίπεδο τού συλλο­γικού άνθρωπου άπό τήν άλλη, εΐναι σχέση λειτουργική.

Τά στοιχεία τού σκοτεινού βάθους εμφανίζονται στη συνείδηση πότε σάν διανοήματα, πότε σάν συναισθήματα και πότε σάν επιθυ­μίες, μέσα άπό τις ανάλογες ψυχολογικές διεργασίες.

"Οπως απέδειξε ό ιδρυτής της πειραματικής Ψυχολογίας Βίλχελμ Βούντ (Wilhelm Wundt), οί ψυχολογικές διεργασίες δέν είναι παρά βουλητικές ενότητες, σύνολα δηλαδή εμφύτων τάσεων, πού έχουν τήν ικανότητα νά πραγματοποιούν σκοπούς μέ ώρισμένο τρόπο.

Δύο είναι τά συμπεράσματα, πού βγαίνουν άπ' αυτό:

Πρώτον, ότι έτσι ή ψυχική ζωή παρουσιάζεται ομογενής και αδιαίρετη και εΐναι άσκοπο και χωρίς περιεχόμενο νά μιλήσει κανείς γιά πρωτοκαθρεδρία εκείνης ή τής άλλης ψυχολογικής διεργασίας.

Δεύτερον, ότι οί ψυχολογικές διεργασίες, ώς έμφυτες τάσεις, είναι ειδοποιά αποτελέσματα τής ανθρώπινης φυλογενετικής πορείας και για τούτο στενά συνδεδεμένες μέ τό ψυχολογικό βάθος της.

(Φυλογενετική πορεία εΐναι ό όρος εκείνος, πού υποδηλώνει μία βιολογική εξελικτική διαδικασία μέσα στό χρόνο, πού κατά τήν διάρ­κεια της δημιουργούνται καινούργια στοιχεία μέσα άπό άναρρίθμητες δοκιμές και μέσα άπό ενα συνεχές βασάνισμα της επιλογής).

Γ' Διδασκαλία: "Ετσι ή κοσμοθεωρία της βουλήσεως δέχεται —καί αυτή εΐναι ή τρίτη σπουδαία διδασκαλία της— ότι τά συνθετικά έπιτελέσματα, πού αποτελούν τό περιεχόμενο της συλλογικής συνειδή­σεως έχουν μία εξωτερική αφετηρία άπό τά αισθητήρια όργανα και μία εσωτερική άπό τήν ΐδια τήν νευροψυχική δομή τού άνθρωπου.

Ή συλλογική συνείδηση κατ' αυτόν τόν τρόπο παρουσιάζεται ώς ενα πραγματικό γεγονός, πού συνδυάζει φυλετικά, κοινωνικά και ιστορικά στοιχεία, στοιχεία δηλαδή, πού προέρχονται άπό τήν αν­θρώπινη φυλογενετική πορεία, τήν σύγχρονη κοινωνική εξέλιξη, πού τήν ακολουθεί.

Αυτή ή υπέρτερη σύνθεση τών επί μέρους συνειδητών ατομικών στοιχείων είναι εκείνο, πού ονομάζεται Εθνική Συνείδηση καί πού τό περιεχόμενο της μεταβάλλεται ανάλογα μέ τό ιστορικό στάδιο, πού βρίσκεσαι.

Ή Εθνική συνείδηση εΐναι ένα ιστορικό γεγονός, πού υπάγεται στήν ιστορική κατηγορία τού "Εθνους καί μαζί μ' αυτό εξετάζεται άπό τήν Φιλοσοφία της ιστορίας.

Τά συλλογικά ψυχικά φαινόμενα, λοιπόν, πού δημιουργούνται μέσα στήν Εθνική συνείδηση δέν εΐναι αντανακλάσεις ούτε αιωνίων ιδεών, ούτε εμπειριών, πού προσκομίζουν τά αισθητήρια όργανα. Καθορίζονται άπό τήν νευροψυχική δομή τού συλλογικού άνθρωπου καί αποτελούν στοιχεία φυλετικά, κοινωνικά καί ιστορικά, πού προ­σιδιάζουν σ' αυτή τήν νευρωτική δομή.

Στό σύνολο τους δημιουργούν τό δυναμικό πλέγμα τών ψυχολο­γικών σχέσεων της κοινωνίας καί καθορίζουν τις επί μέρους ατομικές συνειδήσεις.

Δέν καθορίζει ή ατομική συνείδηση τό Κοινωνικό Είναι, άλλά τό Κοινωνικό Είναι καθορίζει τήν ατομική συνείδηση. Τό ΐδιο όμως τό Κοινωνικό Είναι καθορίζεται μέ τήν σειρά του άπό τήν φυλετική υπόσταση του συλλογικού ανθρώπινου φορέα του. Σ' αύτη και μόνο, κατοικεί ή δύναμη ή ή αδυναμία τού άνθρωπου. Λαοί, πού δέν κατέ­χουν μία ενιαία φυλετική υπόσταση, δέν κατέχουν επίσης καί μία ψυχική λειτουργική ενότητα. Καί αντιστρόφως, Λαός, πού επαγρυ­πνεί ζηλότυπα στήν ενοποίηση, διατήρηση καί επιλογή τών καλλιτέ­ρων φυλετικών στοιχείων του εΐναι προορισμένος νά δημιουργήσει ενα ένιαΐο πολιτικό σύστημα, είναι προωρισμένος να δημιουργεΐ πο­λιτισμούς, οί όποιοι θά τού δώσουν ζωή καί δύναμη.

ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΚΟΙΝΟΣ ΠΑΡΟΝΟΜΑΣΤΗΣ