ΚΥΠΡΟΣ 1974:Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ, ΑΛΛΑ ΣΤΟ ΤΡΟΟΔΟΣ!

Της Φανούλας Αργυρού

 

Οι πρώτες 36 ώρες από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, σύμφωνα με Έκθεση του Διοικητή της Βάσης Ακρωτηρίου. Όπως καταγράφεται, ο Μακάριος δεν βρισκόταν στο Προεδρικό Μέγαρο κατά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, αλλά στο Τρόοδος. Η διαφυγή του Αρχιεπισκόπου και οι προετοιμασίες στους τ/κ θυλάκους... Η αναφορά αυτή έρχεται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή της διαφυγής του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, από το Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία.

Η έκθεση με την οποία συνεχίζουμε είναι 200 σελίδων. Συντάχθηκε από το Διοικητή των Βρετανικών Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, που βρίσκεται στη Βάση Ακρωτηρίου, με ημερ. 15 Μαΐου 1975. Μόνον 20 αντίγραφα αυτής της έκθεσης έχουν διανεμηθεί. Εμείς εντοπίσαμε το υπ’ αριθμόν 1 αντίγραφο. Η έκθεση θα παρουσιαστεί αποσπασματικά, αλλά αυτούσια, σ’ ό,τι μας αφορά, με κάποια συμπληρώματα εκεί όπου χρειάζονται. Οι συχνές αναφορές μας σ’ αυτόν θα γίνονται ως ο «Διοικητής».

«Ενωρίς το πρωί της Δευτέρας 15ης Ιουλίου 1974, ο Διοικητής των Βρετανικών Δυνάμεων Μέσης Ανατολής στην Κύπρο επέστρεψε στην Επισκοπή από το Τρόοδος, όπου είχε περάσει το σαββατοκύριακο στο εξοχικό του. Κατά ειρωνική σύμπτωση, υπάρχει ισχυρή μαρτυρία ότι και ο Πρόεδρος Μακάριος βρισκόταν στο ίδιο μέρος το σαββατοκύριακο, καθώς έμεινε στο προεδρικό σπίτι, μισό μίλι από εκείνο του Διοικητή.
Στις 8.30 το πρωί μάς δόθηκε η πληροφορία από τις Υπηρεσίες Παρακολούθησης (Μέσης Ανατολής), ότι είχε ξεκινήσει πραξικόπημα στη Λευκωσία και το Προεδρικό βρισκόταν κάτω από πυρά. Ο Ύπατος Αρμοστής κ. Όλβερ τηλεφώνησε στο Διοικητή για να συντονιστούν, προς αντιμετώπισιν της κατάστασης... Αρχίσαμε την εκκένωση Βρετανών πολιτών...».

Το παρασκήνιο της διάσωσης του Μακαρίου μέσω της Βάσης Ακρωτηρίου
«Αργά το απόγευμα της 15ης Ιουλίου, ο κ. Όλβερ έστειλε σήμα ότι ο ασύρματος της Κυπριακής Αστυνομίας είχε μεταδώσει μήνυμα, επικαλούμενο ότι ήταν από τον Πρόεδρο Μακάριο, ζητώντας να ανακοινωθεί ότι ήταν ζωντανός. Επίσης, υπήρχε η αναφορά ότι ο Μητροπολίτης Πάφου, εκ μέρους του Μακαρίου -ο οποίος (Μακάριος), όπως είπε ο Μητροπολίτης, βρισκόταν κρυμμένος στην περιοχή-, είχε ζητήσει την επέμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Σε συνδυασμό με τις αναφορές ότι ο Μακάριος είχε επιζήσει, λήφθηκε και ένα άλλο μήνυμα από τη ΡΑΦ Ακρωτηρίου, που έλεγε ότι ο Μακάριος θα προέβαινε σε διάγγελμα από ένα σταθμό που αποκαλείτο ‘Ελεύθερο Ραδιόφωνο Πάφου’. Σε λίγο, το μήνυμα ακούστηκε. Ο Μακάριος είχε γεννηθεί στην Πάφο και είχε καταφύγει εκεί, γιατί γνώριζε πως στην περιοχή εκείνη είχε μεγάλο αριθμό υποστηρικτών. Αργότερα, μυστικές πληροφορίες έδιναν δυνατές ενδείξεις ότι ο Μακάριος ήταν, όντως, στο σπίτι του στο Τρόοδος κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος, και έτσι, με ελάχιστη δυσκολία, βρέθηκε στην Πάφο, απ’ όπου και έκανε το διάγγελμά του στις 11.00 το πρωί. Προφανώς να έστειλε το προεδρικό του αυτοκίνητο στο Προεδρικό ως δόλωμα, και ήταν η καταστροφή αυτού του αυτοκινήτου, καθώς και η κατεδάφιση του Μεγάρου, που έκαναν τους ηγέτες του πραξικοπήματος να ισχυρίζονται, με τέτοια πειστικότητα, ότι ο Αρχιεπίσκοπος ήταν νεκρός.

Διπλωματικός πυρετός
Κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου μέρους της πρώτης ημέρας του πραξικοπήματος ανταλλάχτηκαν πολλά διπλωματικά τηλεγραφήματα μεταξύ Φόρεϊν Όφις, Αθήνας, Άγκυρας και Λευκωσίας. Κύρια θέματα ήταν οι επιπλοκές του πραξικοπήματος, πιθανή ανάμιξη Ελλήνων από την Αθήνα, η ασφάλεια της βρετανικής κοινότητας στην Κύπρο και η προσδοκία ότι η τουρκική κοινότητα θα απέφευγε οποιαδήποτε ανάμειξη. Όσον αφορά τους Τουρκοκυπρίους, ήταν αξιοπρόσεκτο πως, παρ’ όλον ότι υπήρχε μαρτυρία αυξανόμενης στρατιωτικής προετοιμασίας μέσα στους θυλάκους, δεν υπήρχαν τουρκικές κινήσεις για συμμετοχή στις μάχες υπέρ ή κατά των μαχόμενων φατριών. Ενδεικτικά, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ντενκτάς κάλεσε τον κόσμο του να παραμείνει ήρεμος και να αποφύγει ανάμιξη στη διαμάχη των Ελληνοκυπρίων. Αργότερα, το απόγευμα, το κυπριακό ραδιόφωνο ανακοίνωσε ότι ο Νίκος Σαμψών, πρώην εκτελεστής της ΕΟΚΑ και υποστηρικτής της Ένωσης, είχε ορκιστεί ως πρόεδρος...

16 Ιουλίου 1974
Έπειτα από έντονες μάχες στις 15 Ιουλίου, την επομένη υπήρχαν μόνο σποραδικές συγκρούσεις σε Λευκωσία, Λεμεσό και Αμμόχωστο... Το πρωί έγινε κατορθωτή η επαφή με το Συνταγματάρχη Σμυρνόπουλο, το διοικητή της Εθνικής Φρουράς στην περιοχή Λεμεσού. Ο Συνταγματάρχης ήταν πολύ κουρασμένος, όμως, πολύ βοηθητικός, και αμέσως διόρισε μεσάζοντα αξιωματικό. Αυτός ο αξιωματικός πρόσφερε μεγάλη βοήθεια, πάντοτε ακριβής στην ώρα του, ενδεικτικό της πειθαρχίας στην Εθνική Φρουρά. Συνόδεψε προσωπικά τα convoy των οικογενειών στα σπίτια τους, στη Λεμεσό... Το υπόλοιπο νησί ήταν γενικά ήρεμο και το νέο καθεστώς είχε τον έλεγχο εκτός της Πάφου, όπου ο Μακάριος είχε λεχθεί ότι βρισκόταν στη Μητρόπολη. Η Εθνική Φρουρά, για κάποιον άγνωστο λόγο, δίστασε, προτού ακολουθήσει τα απομεινάρια των πραξικοπηματιών που είχαν αποσυρθεί προς την Πάφο αποδιοργανωμένα. Αυτή η καθυστέρηση έδωσε στο Μακάριο χρόνο να κινηθεί και να βρει καταφύγιο στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ στην Πάφο (κάτω από την προστασία ενός Captain και του αποσπάσματος των Coldstream Guards, που υπηρετούσε με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ). Ο Μακάριος, ενδεικτικά, γνώριζε ότι το καταφύγιο εκείνο ήταν προσωρινό, και στις 12.30, με τη Μητρόπολη Πάφου κάτω από πυρά και με άλλη δύναμη της Εθνικής Φρουράς να πλησιάζει από τη Λευκωσία μέσω Μόρφου, ζήτησε από το Βρετανό Ύπατο Αρμοστή κ. Όλβερ να τον φυγαδεύσουν από την Κύπρο.

Η επιχείρηση διαφυγής
Ο κ. Όλβερ τηλεφώνησε στο Διοικητή στις 15.00 και ζήτησε την εκτέλεση της επιχείρησης ‘SKYLARK’, ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης, που είχε ετοιμαστεί πριν από κάποια χρόνια για τη διάσωση του Μακαρίου. Ο Διοικητής αμέσως κινητοποίησε το 84 Squadron (Whirlwind helicopters) και έθεσε το δικό του αεροπλάνο (Argosy) στη διάθεση του Προέδρου, για να διαφύγει από τη νήσο. Για 40 λεπτά ο κ. Όλβερ περίμενε την έγκριση από το Φόρεϊν Όφις, αλλά αυτή καθυστερούσε. Τελικά, η έγκριση δόθηκε στις 16.00.
Ο Διοικητής, όμως, για να αποφύγει πιθανές αρνητικές αντιδράσεις από την Εθνική Φρουρά, αποφάσισε να ακυρώσει τη χρήση των διακριτικών κίτρινων ελικοπτέρων SAR Whirlwinds στο Ακρωτήρι, και διέταξε, αντίθετα, τη χρήση των καμουφλαρισμένων Whirlwinds, που χρησιμοποιούνταν από την Ειρηνευτική Δύναμη στη Λευκωσία, υποδεικνύοντας να προχωρήσουν προς το Ακρωτήρι, όπου βρισκόντουσαν σε ετοιμότητα. Τα Ηνωμένα Έθνη, όμως, ανησυχούσαν μήπως η επιχείρηση διάσωσης του Μακαρίου φανεί ως δική τους, γι’ αυτό και σκεπάστηκαν τα ενδεικτικά σήματα των Ηνωμένων Εθνών πάνω στα ελικόπτερα. Ο Διοικητής, επίσης, αποφάσισε όπως, αναχωρώντας από τη ΡΑΦ Ακρωτηρίου το ελικόπτερο, έπρεπε, σκοπίμως, να πάρει δρόμο προς τη Λευκωσία και μετά να κάνει κλίση προς την Πάφο, για να μην προκαλέσει τις υποψίες όσων παρακολουθούσαν τις κινήσεις του. Το ελικόπτερο ακολούθησε παρόμοιο δρομολόγιο και στην επιστροφή. Μετέφερε το Μακάριο, μαζί με τρία μέλη της συνοδείας του, και έφυγε από την Πάφο στις 16.25.

Προορισμός η Μάλτα
Καθ’ όλην τη διάρκεια της επιχείρησης ο χρόνος ήταν μεγάλης σημασίας. Ήταν ξεκάθαρο ότι η Εθνική Φρουρά έπαιρνε θέσεις μεγάλων επιθέσεων στην Πάφο, και το γεγονός ότι η μετακόμιση του Μακαρίου έγινε δίχως προβλήματα, ήταν ένα ευτύχημα. Μια μικρή μάχη ακολούθησε την αποχώρηση του Μακαρίου, όμως, οι υποστηρικτές του σύντομα συνθηκολόγησαν. Καθώς ο Μακάριος μεταφερόταν στο Ακρωτήρι, ο Διοικητής έθεσε σε αναμονή το αεροπλάνο Argosy με τις μηχανές του σε λειτουργία. Ακριβώς την ώρα που μεταφέρονταν ο Αρχιεπίσκοπος και οι συνοδοί του στο αεροσκάφος, ελήφθη μήνυμα από το Λονδίνο, να καθυστερήσει για λίγο η αναχώρησή τους από το Ακρωτήρι, ώστε να δοθεί χρόνος για συνομιλίες, κυρίως αναφορικά με τον προορισμό τους. Ο Διοικητής διαμαρτυρήθηκε, γιατί πίστευε πως κάτι τέτοιο θα προκαλούσε ζημιά, σε σχέση με τις Βάσεις. Αν η Εθνική Φρουρά μάθαινε ότι φυγάδευαν το Μακάριο (πριν από τη διαφυγή του), δεν θα μπορούσαν να μην το παραδεχθούν. Το Φόρεϊν Όφις είχε επιφυλάξεις για το χρόνο που ο Μακάριος θα ήθελε να μείνει σε συγκεκριμένο προορισμό, κ.ά. Τελικά, επικράτησε η θέση του Διοικητή, και το αεροπλάνο απογειώθηκε στις 17.02.
Η Μάλτα επιλέχθηκε ως προορισμός από το Διοικητή, λόγω της περιορισμένης ακτίνας του Argosy, αλλά και γιατί η βάση της ΡΑΦ εκεί θα έκανε τη μεταφορά του σε άλλο αεροπλάνο, υπό βρετανικόν έλεγχο, πολύ εύκολη.
Καθώς πετούσε προς Μάλτα, ο κ. Κάλαχαν (Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών) ρώτησε το Μακάριο, ως προς τον προορισμό του. Ο αξιωματικός που τον συνόδευε, Wg Cdr Hodgkinson της ΡΑΦ Ακρωτηρίου, ρώτησε το Μακάριο, ο οποίος απάντησε ότι ο προορισμός του ήταν το Λονδίνο. Από τα όσα του είπε ο Μακάριος, ο αξιωματικός κατάλαβε ότι ο Μακάριος ανέμενε μεγάλη υποδοχή στο αεροδρόμιο στο Λονδίνο, οπόταν προσπάθησε να τον προσγειώσει, για να κερδίσει χρόνο. Εκείνη την ώρα, ακόμα, ο Μακάριος δεν γνώριζε ότι ο πρώτος προορισμός του ήταν η Μάλτα. Όταν του λέχθηκε ότι πήγαινε στη Μάλτα και ότι δεν γνώριζαν αν είχαν γίνει προετοιμασίες για την υποδοχή του (Λονδίνο), ο Μακάριος συμφώνησε να καθυστερήσει οποιαδήποτε μηνύματα για προετοιμασίες υποδοχής του.

Παρέμβαση Μιντόφ
Έπειτα από έντονες διαβουλεύσεις μεταξύ του Φόρεϊν Όφις και του Βρετανού Υπουργού Αρμοστή στη Μάλτα, ο κ. Μιντόφ έστειλε μήνυμα προς τον Μακάριο να παραμείνει εκεί, μέχρι να κάνει νέα σχέδια. Όμως, ήταν εμφανές ότι ο Μακάριος ήθελε να φθάσει στο Λονδίνο όσο γρηγορότερα μπορούσε. Με τη βοήθεια του Βρετανού που τον συνόδευε (Hodgkinson), έστειλε αρνητική απάντηση στον Μιντόφ. Στις 21.12 το αεροπλάνο προσγειώθηκε στη βάση Λούκα στη Μάλτα και, αμέσως, το Μακάριο είδαν στο αεροπλάνο ο Βρετανός Ύπατος Αρμοστής και ο Κυβερνήτης. Αμφότεροι προσπάθησαν να τον πείσουν να μείνει στη Μάλτα. Την ίδια ώρα μπήκε, απροσκάλεστος, και ο κ. Μιντόφ, για να συμμετάσχει στη συζήτηση. Ο Μακάριος είδε ένα αεροπλάνο Κόμετ στο αεροδρόμιο και ρώτησε πότε θα μπορούσε να είναι έτοιμο για να τον παραλάβει. Ο κ. Hodgkinson συμβουλεύθηκε τον Ύπατο Αρμοστή και, αφού επισκέφθηκε και το Κόμετ, επέστρεψε, για να πει ότι υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα και ότι θα χρειάζονταν πέραν της μιας ώρας για να ετοιμαστεί το αεροπλάνο. Τότε ο Μακάριος συμφώνησε να μείνει το βράδυ στη Μάλτα και ζήτησε να αναχωρήσει το επόμενο πρωί στις 09.00. Έτσι έγινε, και η πτήση του για το αεροδρόμιο Lyncham εξελίχθηκε ομαλά.

Ασταθής κατάσταση στην Κύπρο και προετοιμασίες Τ/κ
Πίσω στην Επισκοπή, με την αναχώρηση του Μακαρίου, το κεφάλαιο έκλεισε. Εντούτοις, ήταν παρήγορο που το Υπουργείο Άμυνας μάς ενημέρωσε ότι το βράδυ της 16ης Ιουλίου, το αεροπλανοφόρο Ερμής, με κομάντος, ξεκινούσε για την Κύπρο, τη συνοδεία φρεγάδας, για σημείο απ’ όπου θα μπορούσαν οι κομάντος να αποβιβαστούν εντός 24 ωρών.
Η κατάσταση ήταν πολύ ασταθής και στο διπλωματικό πεδίο υπήρχαν αυξανόμενες ανησυχίες ότι η Τουρκία θα επενέβαινε μονομερώς, παρ’ όλον ότι το νέο καθεστώς στην Κύπρο είχε προβεί σε δηλώσεις αποκλείοντας την Ένωση. Στους τουρκοκυπριακούς θυλάκους και γκέτο αυξάνονταν οι στρατιωτικές προετοιμασίες, όπως και οι οχυρώσεις με αμμοσακούλες...».

 

http://www.sigmalive.com/news/politics/105409