Ταξίαρχου ε.α. Μέλους του Δ.Σ.της Παγκρήτιας Αδελφότητας Μακεδονίας
Εξιστόρηση Άφιξης
Εθελοντών Κρητών Αγωνιστών στη Μακεδονία
Ήδη από το 1902 (στην αρχή του αγώνα) ο
Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης γράφει στον Πρωθυπουργό τότε Ζαίμη:
«Στείλτε μου πενήντα
παλικάρια, πενήντα Κρητικούς να τους ενώσω με τους δικούς μου. Θα καταρτίσω
έτσι 20 Σώματα και θα μοιράσω από τον Αλιάκμονα ως το Μορίχοβο και το
Μοναστήρι, τη Φλώρινα, το Όστροβο (Άρνισσα), Σέτινα, Βλάδοβο (Άγρας), Βοδενά
(Έδεσσα) και Καρατζόβα. Ο καιρός είναι κατάλληλος για δράση. Ένα σωρό
πρόκριτοι, ιερείς, και διδάσκαλοι είναι μυημένοι και οι οπλαρχηγοί περιμένουν
ενίσχυση από την Ελλάδα. Ο ερχομός των παλικαριών από κάτω (Κρήτη) θα δώσει
κουράγιο στους δικούς μου, θα εμποδίσει την αποσκίρτηση τους και θα φοβίσει
τους Βουλγάρους….».
Η απάντηση δεν
άργησε να έλθει στις 11-6-1903 από τον Παύλο Μελά, που του γράφει «οι ένδεκα
Κρήτες ους σας στέλλωμεν είναι τέλειοι τύποι πολεμιστών, γενναίοι, ευφυείς,
τολμηροί, αποφασιστικοί, φιλόδοξοι και έχοντες αναπτυγμένο εθνικό αίσθημα,
είμαι βέβαιος ότι θα ενισχύσωσι καταπληκτικώς τον αγώνα σας».
Στις 11 Απριλίου
1903 φθάνουν στη Θεσσαλονίκη 4 ριψοκίνδυνοι Κρητικοί.
Αποτελούσαν την
πρώτη διερευνητική αποστολή από την ελεύθερη Ελλάδα.
Ο Γιώργος Πέρρος, ο
μόνος που κατάφερε να διαφύγει την Τουρκική επιτήρηση, έφθασε στην Καστοριά και
το Μοναστήρι. Εκεί ολοκληρώνει με επιτυχία την αποστολή του. Επιστρέφει στην
Αθήνα με ενθαρρυντικές πληροφορίες για το φρόνημα και την μέχρι τότε δράση του
μακεδονικού Ελληνισμού.
Τον Ιούνιο (13) του
1903 φθάνει το πρώτο ένοπλο σώμα από την Ελλάδα στη Μακεδονία. Το αποτελούν 10
Κρητικοί: Ευθύμιος Καούδης, Γεώργιος Πέρρος, Γεώργιος Μακρής, Λαμπρινός Βρανάς,
Γεώργιος Ζουρίδης, Γεώργιος Στρατινάκης, Ευστράτιος Μπονάτος, Εμμανουήλ
Καντουνάτος, Νικόλαος Λουκάκης, και Γεώργιος Σειμένης.
Η παρουσία του
πρώτου αντάρτικου Σώματος των 10 Κρητικών από την ελεύθερη Ελλάδα, αν και πολύ
σύντομη, λειτούργησε ιδιαίτερα ευεργετικά για τον ελληνικό αγώνα στη Μακεδονία.
Η πείρα που απέκτησαν αποδείχθηκε πολύτιμη και δύο από αυτούς, ο Ευθύμιος
Καούδης και ο Γεώργιος Δικώνυμος- Μακρής, διέπρεψαν αργότερα ως Αρχηγοί
Σωμάτων. Οι συγκρούσεις με τις Βουλγαρικές συμμορίες, η εφαρμοζόμενη τακτική
τους, η ανικανότητα τους στη σκοποβολή, ο βαθμός της εν γένει στρατιωτική τους
κατάρτισης, ενθάρρυναν τους Κρητικούς να συνεχίσουν με επιτυχία τις προσπάθειες
τους και να δώσουν ένα ευοίωνο σάλπισμα αφύπνισης για την απελευθέρωση της
Μακεδονίας.
Πριν από την επάνοδο
των δέκα Κρητικών οι αξιωματικοί της Εθνικής Επιτροπής έστειλαν νέο εικοσαμελές
σώμα με τους Λεωνίδα Παπαμαλέκο και Στυλιανό Κλειδή. Έπεσαν ηρωικά και οι δύο
το 1912. Όμως κατά το χρόνο της προπαρασκευής τους στη Θεσσαλία, εκδηλώθηκε η
βουλγαρική εξέγερση του Ίλιντεν στις 20 Ιουλίου 1903 στη Δυτική Μακεδονία και η
επανάσταση της Μεταμόρφωσης στην Αδριανούπολη σηματοδότησαν τη νέα φάση του
Μακεδονικού Ζητήματος. Για το λόγο αυτό ο Παύλος Μελάς είπε να ματαιώσουν την
είσοδο στη Μακεδονία και να επιστρέψουν στην Αθήνα. Ωστόσο οι βουλγαρικές και
τουρκικές ενέργειες οδήγησαν τους Έλληνες σε εξέγερση. Από τις αρχές του 1904 η
ελληνική κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Θεοτόκη αποφάσισε να εγκαταλείψει
τη μετριοπαθή στάση της και να εφαρμόσει μια πιο ρεαλιστική πολιτική για τα
μακεδονικά πράγματα, λαμβάνοντας ορισμένα μέτρα.
Το 1904 (27 Αυγ.)
ανέρχεται στη Μακεδονία, επί κεφαλής 34 Μακεδονομάχων, o Ανθλγός (ΠΒ) Παύλος Μελάς (Καπετάν Μίκης Ζέζας) ο οποίος ορίστηκε
Γενικός Αρχηγός της Δυτικής Μακεδονίας, δυστυχώς μόνο για 45 ημέρες και
ουσιαστικά σηματοδοτούσε την ενεργό συμμετοχή του Ελληνικού κράτους με 34
άνδρες από τους οποίους οι 10 ήταν
Κρητικοί και σύντομα πέφτει νεκρός στις 13 Οκτ 1904 στο χωριό Στάτιστα,
(σημερινό Μελά).
Ο θάνατος του θα σημάνει ανάσταση, συγκλόνισε
τον Ελληνισμό, γενόμενος αιώνιο σύμβολο και θρύλος που συνδέθηκε με την επίσημη
έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα.
Μετά το θάνατο του
Παύλου Μελά το Μακεδονικό Ζήτημα έγινε εθνική υπόθεση και Γενικός Αρχηγός
ορίστηκε ο Ανθλγός (ΠΖ) Γεώργιος Κατεχάκης η Αποστόλου Γεώργιος, από την Πόμπια
Ηρακλείου Κρήτης (Καπετάν Ρούβας-ΣΣΕ 1902), ο οποίος παρέμεινε μέχρι την άνοιξη
του 1905, οπότε ορίστηκε ο Ανθλγός (ΠΒ) Γεώργιος Τσόντος (Βάρδας) μέχρι το
τέλος του 1908.
Ο πρώτος νεκρός του
Μακεδονικού Αγώνα ήταν ο Γεώργιος Σειμένης, 22 χρόνων, από την Ανώπολη Σφακίων,
τον οποίο συνέλαβαν οι Βούλγαροι κομιτατζήδες και αφού τον κατακρεούργησαν, το
έκαψαν στην Κλεισούρα, στις 23 Ιουλίου 1903, ενώ ο αδελφός του Γιάννης Σειμένης
σκοτώθηκε στο Μοναστήρι (27 Μαρτίου 1906), προσπαθώντας να δραπετεύσει από τις
φυλακές. Αξίζει να αναφέρουμε και δύο πράκτορες που τελικά επέζησαν. Ο μιχαήλ
Φρατζεσκάκης από τον Βάμο Αποκορώνου Χανίων, με το ψευδόνυμο Μανώλης
Καφετζόπουλος που υπηρέτησε και ως διεθυντής της Δημοτικής Σχολής Μπελκαμένης
(Δροσοπηγής) και ως επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Πρεσπών. Στις ενέργειες του
αργότερα ως διαπρεπούς δικηγόρου οφείλεται η ένταξη των Κρητικών Βρακοφόρων
στην Προεδρική Φρουρά. Και, τέλος, ο Δημήτρης Λαμπράκης, επίσης από το Βάμο
Χανίων, που προσέφερε εξαιρετικές εθνικές υπηρεσίες ως πράκτορας, στο Κομιτάτο
του Μακεδονικού Αγώνα. Πρόκειται για τον μετέπειτα ιδρυτή και εκδότη των εφημερίδων
«Βήμα» (1922), «Τα Νέα», κ.ά. Και οι δύο φυλακίστηκαν από τους Τούρκους στο
Μοναστήρι.
Από το φθινόπωρο του
1907 και πέραν, τον αγώνα ανέλαβον οι Κρήτες ως
αρχηγοί και οπλίτες και ουδείς άλλος πλήν των εντοπίων και Κρήτες έκλεισαν
τον αγώνα με την τελευταία μάχη στη Πιπέρκα (όριο Φλωρίνης-Εδέσης, μεταξύ
Μελίτης και Αγίου Αθανασίου, όπου και το τελευταίο θύμα του αγώνος, ο Ηρακλής
Μουζουράκης, από τα Καρανοσκάφιδα Κυδωνίας Χανίων. (Απομνημονεύματα Ιωάννου
Καραβίτη Τόμος B’, Αθήνα
1994, σελ. 875.)
Το 1908 η ελληνική
κυβέρνηση ανέθεσε τη διεύθυνση των επιχειρήσεων στο Μακεδονικό Κομιτάτο, στο
οποίο εντάχθηκε και ο Σχης (ΠΒ)
Παναγιώτης Δαγκλής. Παράλληλα, νέα ελληνικά και βουλγαρικά σώματα
εισήλθαν στη Μακεδονία, ώστε ο αριθμός τους έφτασε στα 80 ελληνικά και 110
βουλγαρικά. Εντωμεταξύ, στις 11 Ιουλίου 1908 έγινε το κίνημα των Νεοτούρκων στη
Θεσσαλονίκη. Εξαγγέλθηκαν υποσχέσεις για την κατάργηση των τρομοκρατικών μεθόδων
και συμπεριφορών των Τούρκων, που έγιναν δεκτές από τους υπόδουλους Χριστιανούς
της Βαλκανικής και πίστεψαν σε ένα καλύτερο μέλλον ελευθερίας και ισότητας.
Έτσι το κίνημα αυτό έθεσε τέλος στον πολύχρονο και εξοντωτικό Μακεδονικό Αγώνα.
Δυστυχώς, όμως, οι ελπίδες αυτές σύντομα διαψεύστηκαν και όλοι πείστηκαν ότι
στο νέο καθεστώς υπήρχε ευεργετική θέση μόνο για τους μωαμεθανούς Τούρκους και
συνεχίστηκε η νέα εθνικιστική πολιτική της Τουρκίας για την εξόντωση των Ελλήνων.
Ονομαστική
Αναφορά των 39 Κρητικών Καπεταναίων Μακεδονομάχων
Στο σημείο αυτό κρίνω επιβεβλημένο να σας αναφέρω τους 39 Κρητικούς καπεταναίους, οι οποίοι
έλαβαν μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα 1903- 1908 και ενδεικτικά τον αριθμό
των ανδρών που έκαστος εξ αυτών είχε υπό
τας διαταγάς του.
1. Γεώργιος Τσόντος
- Βάρδας: Ανθυπολοχαγός (ΠΒ), Γενικός Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από
τα Ασκύφου Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 168.
2. Γεώργιος
Κατεχάκης ή Ρούβας: Ανθυπολοχαγός (ΠΖ), Γενικός Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από
την Πόμπια Καινουρίου Ηρακλείου. Αριθμός Ανδρών 160
3. Ευθύμιος Καούδης:
Aρχηγός Μακεδονικού Αγώνα
1903-1908. Από το Καψοδάσος Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 150.
4. Γεώργιος Βολάνης:
Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών
175.
5. Ιωάννης Πούλακας:
Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από το Θέρισο Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 98.
6. Παύλος Γύπαρης:
Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από την Ασή Γωνιά Αποκορώνου Χανίων.
Αριθμός Ανδρών 110.
7. Ιωάννης Καραβίτης:
(ο Μακρυγιάννης του Μακεδονικού Αγώνα) Αρχηγός
1903-1908. Από την Ανώπολη Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 132.
Απόγονος του
επαναστάτη Γιάννη Δασκαλογιάννη, ήταν 20
ετών όταν ακολούθησε τον Παύλο Μελά στη Μακεδονία. Γρήγορα και μετά το θάνατο
του Παύλου Μελά έγινε Αρχηγός Σώματος. Στη Φλώρινα υπάρχει η προτομή του στην κεντρική
πλατεία. Σε όλες τις κωμοπόλεις της Φλώρινας υπάρχουν δρόμοι με το όνομά του.
Πέθανε το 1949 σε ηλικία 66 ετών όσο και ο Μακρυγιάννης.
8. Θεόδωρος
Κουκουλάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων.
Αριθμός Ανδρών 108.
9. Εμμανουήλ
Σκουντρής: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Άδελε Ρεθύμνου. Αριθμός
Ανδρών 148.
10. Εμμανουήλ
Νικολούδης: Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους
Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός Ανδρών 120.
11. Νικόλαος
Ανδριανάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους Κυδωνίας
Χανίων. Αριθμός Ανδρών 82.
12. Ευάγγελος Φραγκιεδάκης-
Γαλλιανός: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα . Από τον Πρινέ Ρεθύμνου.
Αριθμός Ανδρών 84.
13. Ιωάννης Δοξάκης-
Δοξογιάννης: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 . Από τον Πρινέ
Σελίνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 98.
14. Ηλίας
Δεληγιαννάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στο Σκρά το 1918,
Ανθυπολοχαγός. Από την Αργυρούπολη Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 135.
15. Νικόστρατος
Καλομενόπουλος- Νίδας: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα, μετέπειτα Στρατηγός. Από το
Ρέθυμνο Κρήτης. Αριθμός Ανδρών 105.
16. Γεώργιος
Δικώνυμος- Μακρής: Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 . Από τον
Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Αριθμός Ανδρών 120.
17. Εμμανουήλ
Κατσίγαρης- Καραμανώλης: Αρχηγός
Μακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στον Όλυμπο στις 20-4 1908. Από το Νίπος
Αποκορώνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 75.
18. Λεωνίδας
Παπαμαλέκος: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα
1903-1908. Από τον Βάμο Αποκορώνου Χανίων. Φονεύθηκε στις 4-11- 1912 στα Σιάτιστα
Κοζάνης. Αριθμός Ανδρών 63.
19. Γρηγόρης
Παπαδάκης: Οπλαρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα . Από τον Κάστελο Αποκορώνου
Χανίων. Φονεύθηκε στην Μικρά Ασία το 1922. Αριθμός Ανδρών 50.
20. Ιωάννης Νταφώτης:
Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Αβδού Πεδιάδος Ηρακλείου.
Αριθμός Ανδρών 108.
21. Αριστείδης
Κιτράκης- Νύσταρης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα . Από τα Ρούστικα Ρεθύμνου.
Αριθμός Ανδρών 8.
22. Λαμπρινός Βρανάς:
Οπλαρχηγός Β Τάξεως. Από τον Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Φονεύθηκε ηρωικά στη
Μπελκαμένη (Άσπρη Πέτρα-Δροσοπηγή Φλώρινας) στις 17- 4 -1905. Αριθμός Ανδρών
18.
23. Ανδρέας
Δικώνυμος- Μπαρμπανδρέας: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τον
Καλλικράτη Σφακίων Χανίων. Φρούραρχος Λεχόβου (τραυματίας του Στρεμπένου-Χωριό
Ασπρόγεια). Αριθμός Ανδρών 24.
24. Γεώργιος
Μηναδάκης- Λιάπης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από το Αμπελάκι
Ρεθύμνου. Έπεσε στο Λέχοβο (Χωριό της Φλώρινας). Αριθμός Ανδρών 6.
25. Πέτρος Μάνος-
Βέργας: (Επίλαρχος, 1903-1908) Αρχηγός Σώματος Μακεδονικού Αγώνα, αδελφός του
Κων/νου,διαδέχθηκε στην προεδρία τον Καλαποθάκη (Μακεδονικό Κομιτάτο). Από τα
Χανιά της Κρήτης. Αριθμός Ανδρών 47.
26. Ευάγγελος
Νικολούδης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από τους Λάκκους Κυδωνίας
Χανίων. Φονεύθηκε στο Γκορνίτσοβο (Κέλλη-σημαίνει χωριό που βρίσκεται σε
υψόμετρο) στις 18-7-1906 με 14 συμπολεμιστές του, μεταξύ των νεκρών και ο
Μανούσος Γρύλλος έξ Αλικάμπου Αποκορώνου Χανίων, ανήκων στην ομάδα Καραβίτη.
Αριθμός Ανδρών 45.
27. Γεώργιος
Καμηλάκης: Ομαδάρχης Μακεδονικού Αγώνα 1903-1907. Απηγχονίσθηκε στο Μοναστήρι
στις 20-5-1907. Από το Καστέλλι Καινουρίου Ηρακλείου. Αριθμός Ανδρών 16.
28. Γεώργιος
Σπυριδογιάννης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1912. Από τα Γρυμπιλιανά
Κολυμβαρίου Κισσάμου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 18.
29. Γεώργιος
Λιαπάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Από το Ρέθυμνο Κρήτης. Αριθμός Ανδρών
17.
30. Ιωάννης
Μαυρογέννης: Οπλαρχηγός Α Τάξεως. Από τους Λάκκους Κυδωνίας Χανίων. Αριθμός
Ανδρών 18.
31. Γεώργιος
Σκαλίδης: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1906. Από το Έλος Κισσάμου Χανίων.
Έπεσε ηρωικώς μαχόμενος στις 20-3-1906 στο Ίβεν Μακεδονίας (χωριό δυτικά του
Μοναστηρίου στην καμπή του Εριγώνα ποταμού) μαζί με τους 16 συντρόφους του,
επέζησε ένας.
32. Στυλιανός
Κλειδής: Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τα Αγκουσελιανά Αγίου
Βασιλείου Ρεθύμνου. Αριθμός Ανδρών 120.
Έπεσε στο Μέτσοβο το
1912, πολεμώντας όρθιος τους Τούρκους
33. Παναγιώτης
Γερογιάννης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από το Γαλατά Κυδωνίας
Χανίων. Αριθμός Ανδρών 37.
34. Στυλιανός
Κοκκινάκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από την Ασή Γωνιά
Αποκορώνου Χανίων. Αριθμός Ανδρών 10.
35. Εμμανουήλ Μπενής:
Οπλαρχηγός Α Τάξεως Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τον Καλλικράτη Σφακίων
Χανίων. Αριθμός Ανδρών 55.
36. Ιωάννης
Καλογεράκης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα. Φονεύθηκε στον Αετό στις
28-7-1905 Από το Ζυβραγού Κισσάμου
Χανίων. Αριθμός Ανδρών 14.
37. Εμμανουήλ
Λυκοβαρδής: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τα Περβολάκια Κισσάμου Χανίων. Αριθμός
Ανδρών 38.
38. Ευστράτιος
Βολάνης: Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908. Από τους Λάκκους Κυδωνίας
Χανίων. Αριθμός Ανδρών 20.
39. Παναγιώτης
Φιωτάκης: Οπλαρχηγός Α Τάξεως Μακεδονικού Αγώνα 1903-1907. Από το Γαλατά
Κυδωνίας Χανίων. Έπεσε ηρωικά κοντά στη Μονή Παραλόβου στο Μορίχοβο τον Απρίλιο
του 1907 Αριθμός Ανδρών 10.
Σύνολο Ανδρών 2976
Η προσέλευση
Κρητικών εθελοντών συνεχίστηκε μέχρι το τέλος του 1908.
Εθελοντές - Θυσίες
Από τους 6000
εθελοντές οι 3000 ήταν Κρητικοί. (Όπως αναφέρθηκαν αριθμητικά προηγουμένως).
Από τους 3 Γενικούς
Αρχηγούς οι 2 ήταν Κρητικοί.
Από τους 82 Αρχηγούς
Σωμάτων οι 19 ήταν Κρητικοί
Και από τους 19 ιδιώτες
αρχηγούς οι 14 ήταν Κρητικοί
Αυτοί που έμειναν
για πάντα στη Μακεδονική γη ήταν:
Αρχηγοί- Οπλαρχηγοί: 13
Oμαδάρχες:
12
Εθελοντές
Οπλίτες-Πράκτορες: 639
Εθελοντές σε σώματα
μη Κρητικών: 108
Σύνολο :
769
Βέβαια, στο
Μακεδονικό Αγώνα πολέμησαν και θυσιάστηκαν, επίσης, γενναίοι αγωνιστές από τη
Μάνη, Μεσσηνία, Αρκαδία, Αθήνα, Ρούμελη, Ήπειρο, Θεσσαλία, Θράκη, Μικρά Ασία,
τα νησιά μας και από κάθε άλλη γωνιά του ελεύθερου και υπόδουλου ελληνισμού.
Δυστυχώς ο διαθέσιμος χρόνος και το θέμα μου δεν επιτρέπουν να επεκταθώ σε
αντίστοιχη εξιστόρηση.
Συνδρομή των
Μακεδόνων στους Κρητικούς Απελευθερωτικούς Αγώνες
Ας σημειωθεί, ότι οι
Μακεδόνες είχαν συνδράμει τους Κρητικούς σε δικές τους Επαναστάσεις, πράγμα που
συναδέλφωσε τους Κρητικούς με τους Μακεδόνες, μέσα από τους σκληρούς
απελευθερωτικούς αγώνες.
Συγκεκριμένα στο
στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπηρετούσαν Κρήτες τοξότες, περίφημοι για τις
ικανότητές τους, ενώ ο ναύαρχος Νέαρχος του στόλου του Μακεδόνα βασιλιά ήταν
Κρητικός. Αρκετές εκατονταετίες αργότερα, στον Ερωτόκριτο του Βιτζέντζου
Κορνάρου, βρίσκουμε ένα ακόμα τεκμήριο της φιλίας Κρητών και Μακεδόνων.
Ο Χαρίδημος, το
ρηγόπουλο της Κρήτης και ο Νικόστρατος, ο αφέντης της Μακεδονίας, θεμελιώνουν
αυτή τη φιλία σε αμοιβαίους όρκους και υπόσχονται πώς, αν η περίσταση το
επιβάλλει, ο καθένας θα προστρέξει σε βοήθεια του άλλου. (Ερωφίλη σελ. 132-133).
Στη διάρκεια των
Κρητικών Επαναστάσεων (1866-1869) εναντίον των Τούρκων, αρκετοί Μακεδόνες
κατέβηκαν στην Κρήτη εθελοντικά για να βοηθήσουν στον αγώνα των Κρητικών. Στην
πολύνεκρη μάχη του Βαφέ Αποκορώνου Χανίων στις 12 Οκτωβρίου 1869 μεταξύ των νεκρών
ήταν και ο Μακεδόνας Αναστάσιος Βαφειάδης από τη Σιάτιστα.
Πολλοί Μακεδόνες
επίσης, εθελοντικά πολέμησαν στην Κρήτη το 1826, το 1844 εναντίον των Τούρκων
και σε άλλες περιόδους.
Και οι Κρητικοί
ανταπέδωσαν την προσφορά και τις θυσίες τους πολλαπλασίως, πολεμώντας για την
απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ένιωθαν την απελευθέρωση των αδελφών σκλαβωμένων
Μακεδόνων σαν δική τους υπόθεση. Άλλωστε, ο αγνός εθνικισμός ανέκαθεν κόχλαζε
στην Κρήτη. Ο έρωτας προς την ελευθερία ήταν μια πελώρια κινητήρια δύναμη, να φύγουν
από το Νότο και να πάνε στο Βορρά της Επικράτειας
μας τους έσπρωχνε η ορμή της πολεμικής ράτσας και η παράδοση των ατελείωτων
απελευθερωτικών αγώνων. Για αυτό η Κρήτη έγινε Στρατόπεδο προετοιμασίας μαχητών
- ανταρτών, έμπεδο, θα λέγαμε στη στρατιωτική ορολογία, που τροφοδοτούσε το ΜΑ
1903-1908 και αργότερα το 1912-1913, με άνδρες που ήταν αποφασισμένοι να
πολεμήσουν για τη Μακεδονία, βάζοντας όπως πάντα οι Κρητικοί «τη λευτεριά πιο
πάνω από τη ζωή» (Π. Πρεβελάκης) και παραμένοντας «η Κρήτη των τυράννων
ακοίμητη φοβέρα» (Κ. Παλαμάς).
Η Ιστορία
προτρέχοντας του χρόνου κατέγραψε τη σημασία του αγώνα και της θυσίας των
Κρητών Μακεδονομάχων 1903-1908
Ο Καθηγητής Β.
Λαούρδας, Πρόεδρος της εταιρίας Μακεδονικών σπουδών προλογίζοντας τα
απομνημονεύματα του Δικώνυμου Μακρή, γράφει:
Ο Μακεδονικός αγώνας
αποτελεί ένα μεγάλο μάθημα που πρέπει να διατηρήσουμε πάντοτε θερμό και να το
μεταδίδουμε από γενεά σε γενεά ως ιερή παρακαταθήκη, όπως είναι η παρακαταθήκη
της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αλλά και στην προσφορά του αίματος, η Κρήτη
έχει την μερίδα του λέοντος. Οι Κρητικοί ήταν εκείνοι που σήκωσαν το μεγαλύτερο
μέρος του αγώνος και που πλήρωσαν με το αίμα τους την υπεράσπιση των δικαίων
της Μακεδονίας».
Γεώργιος Μόδης,
Μοναστηριώτης, Μακεδονομάχος και αργότερα Υπουργός του Βενιζέλου
«Πώς βρέθηκαν από τα
Κρητικά βουνά στην απόμερη αυτή μακεδονική γωνιά, που μόνο ακουστά την είχαν,
τόσοι πολλοί Κρητικοί, είναι από τα θαυμαστά της Ελληνικής Ψυχής, Έμαθαν ότι
ζητούνταν παλικάρια πρόθυμα να παίξουν τη ζωή τους σ’ ένα εθνικό σκοπό και
έτρεξαν για τη σωτηρία των αδελφών Μακεδόνων και ολόκληρος η Κρήτη είχε
μεταβληθεί σε στρατόπεδο του Μακεδονικού Αγώνος».
Στρατηγός
Κωνσταντίνος Μαζαράκης (Αινιάν)
«Οι Κρήτες είχαν το
μάχεσθαι ως κύριον έργον, με περιφρόνηση προς τον θάνατον και εν τη μάχη απαράμιλλοι…Χαρακτηρίζει
μάλιστα ανυπόφορον την γενναιότητα των».
Νικόλαος Βλάχος
«Οι απαρτίζοντες τα
ανταρτικά σώματα ήσαν από την Κρήτη, η οποία συνείσφερε μαχητάς δοκιμασθέντες
κατά τας ποικίλας περιπετείας δια των οποίων διήλθεν η ηρωική Μεγαλόνησος
αγωνιζόμενη τον απελευθερωτικόν της αγώνα».
Αρχιστράτηγος
Λεωνίδας Παρασκευόπουλος
«Εάν δεν είχε
προηγηθεί ο Μακεδονικός αγών 1903-1908, να εμψυχώσει και να ενθαρύνει τον
Ελληνισμό της Μακεδονίας, το 1912 που κατέλαβε τα μέρη αυτά ο Ελληνικός Στρατός
θα εύρισκε μόνον ερείπια».
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο Μ.Α είναι μεγάλος σταθμός στη νεότερη ιστορία
μας. Αφύπνισε τον Ελληνισμό, ματαίωσε τον αφελληνισμό της Μακεδονίας μας και
την αυτονόμηση ή την προσάρτηση της στη Βουλγαρία. Προετοίμασε το έδαφος και δημιούργησε
ευνοϊκές προϋποθέσεις για τις διεκδικήσεις της Ελλάδας στο χώρο της Βαλκανικής
Χερσονήσου. Έκρινε, τέλος, την τύχη του βόρειου ελληνικού πληθυσμού, όπως θα
προκύψει από τους εθνικούς απελευθερωτικούς θριάμβους που επακολούθησαν κατά
τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913
Ο Ελευθέριος
Βενιζέλος ως πρωθυπουργός, σε ομιλία του πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων
1912-1913 εξαίρει τη σημασία του Μακεδονικού Αγώνα και υποδεικνύει το χρέος, να
αποδοθεί τιμή σε όλους τους συντελεστές του:
«Ο ΜΑ επιβάλουν
λόγοι εθνικοί να γίνει το ευαγγέλιο της ελληνικής φυλής. ..Αξίζει να στεφανωθεί
ο αμυντικός εθνικός εκείνος αγώνας, ο οποίος έσβησε την ντροπή του 1897, διότι
το παράδειγμα των ηρωικών εθελοντών ξύπνησε και αναθάρρησε ολόκληρο το αποθαρρημένο
Έθνος. Να γιατί πρέπει να τιμώνται πρωτοπόροι άπαντες εκείνοι, για καθαρούς
εθνικούς μελλοντικούς σκοπούς και για παράδειγμα των μεταγενεστέρων»
Ο Μακεδονικός Αγώνας
όντως υπήρξε η αφετηρία των νικηφόρων απελευθερωτικών αγώνων του 1912-1913 και
η δικαίωση δεν άργησε να έρθει. Και στους πολέμους αυτούς οι Κρητικοί δεν
έμειναν ουδέτεροι και αμέτοχοι, ανεξάρτητα αν η Κρήτη- Η Κρητική Πολιτεία-
βρισκόταν ακόμη κάτω από την επικυριαρχία του Σουλτάνου και οι Κρητικοί
παρέμειναν εντός εισαγωγικών
«Τούρκοι υπήκοοι».
Όμως στην Κρήτη η επιστράτευση προχωρούσε παράλληλα με εκείνην (17 Σεπ. 1912)
στην υπόλοιπη χώρα και μέχρι τις 27 Σεπ. Συγκροτήθηκαν 16 λόχοι, οι οποίοι
μόλις κηρύχθηκε ο πόλεμος μεταφέρθηκαν στον Πειραιά. Με αυτούς και άλλους που
στάλθηκαν στη συνέχεια από την Κρήτη συγκροτήθηκαν στην Αθήνα τέσσερα Τάγματα
Κρητών, από τα οποία τα τρία αποτέλεσαν το Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών που διατέθηκε
στο Στρατό της Ηπείρου και το 4ο
Τάγμα στο Στρατό Θεσσαλίας, ως Ανεξάρτητο Τάγμα.
Το 4ο
Τάγμα Εθελοντών Κρητικών με Διοικητή τον Ταγματάρχη Γεώργιο Π. Κολοκοτρώνη,
εγγονό του Θ. Κολοκοτρώνη, (σκοτώθηκε στις 12 Ιουλίου 1913, μαχόμενος στην Άνω
Τσουμαγιά), διατέθηκε στο Στρατό Θεσσαλίας, στην VII Μεραρχία. Πολέμησε ηρωικά στα στενά της Πέτρας, στην απελευθέρωση της
Κατερίνης (15 Οκτ. 1912), στη Μάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτ. 1912) και ήταν το
πρώτο Τάγμα που εισήλθε στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτ. 1912, ως Εμπροσθοφυλακή
της Μεραρχίας.
Κατά τον Β’ Βαλκανικό
Πόλεμο το τάγμα έλαβε μέρος στη Μάχη του Κιλκίς- Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913),
ενταγμένο στην VI Μεραρχία. Επίσης, έλαβε
μέρος στην απελευθέρωση του Σιδηροκάστρου (26-27 Ιουνίου 1913) και έφθασε στην
Τσουμαγιά (12-14 Ιουλίου 1913). Οι απώλειες του τάγματος αυτού ήταν οι
μεγαλύτερες από όλες τις άλλες αντίστοιχες μονάδες του Ελληνικού Στρατού (από
τους 1000, επέζησαν μόνο 50!)
Ως εθελοντές
κατατάχθηκαν στο Στρατό (VII Μεραρχία) και οι δύο
γιοι του Ελ. Βενιζέλου. Ο 19 χρονος Κυριάκος και ο 18 χρονος Σοφοκλής, Εύελπις
τότε, ως Λοχίας.
Το Ανεξάρτητο
Σύνταγμα Κρητών εκτός από την κύρια δράση του στην Ήπειρο (Μάχες Αργυροκάστρου,
Πρεμέτης, Κορυτσάς, Μοσχόπολης κ.ά) τις οποίες δεν θα αναλύσουμε, στις αρχές
Ιουλίου 1913 μεταφέρθηκε από τους Αγίους Σαράντα στην Καβάλα, εκτός από το ΙΙΙ
Τάγμα του, που παρέμεινε στην Κορυτσά. Έλαβε μέρος στην απελευθέρωση της Ξάνθης
(13 Ιουλίου 1913), της Κομοτινής (15 Ιουλίου 1913) και πολεμώντας έφθασε μέχρι
το Νευροκόπι (24 Ιουλίου 1913). Στις 14 Αυγούστου 1913 μετονομάστηκε σε 14ο Σύνταγμα Πεζικού και τέλος στις 8 Ιανουαρίου
1914 επανήλθε στα Χανιά, όπου έγινε δεκτό με παλλαϊκό ενθουσιασμό και έτυχε
λαμπρής πανηγυρικής υποδοχής.
To 1917
ιδρύθηκε και η Παγκρήτια αδελφότητα Μακεδονίας (Π.Α.Μ.) από τους εναπομείναντες
Κρητικούς στρατευμένους (Μακεδονομάχους, εθελοντές και στρατιώτες) με έδρα την
Θεσσαλονίκη που φέτος εορτάζομε την 92η επέτειο .
Η Συμβολή και οι
θυσίες των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα 1903 -1908 και στους Βαλκανικούς
Πολέμους 1912-1913, ήταν όντως μεγάλη, αποτελεσματική, ηρωική, αξιοθαύμαστη,
και αποκλειστικά ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ.
Τα όσα ανέφερα σε
γεγονότα, χρονολογίες, αριθμούς και ονόματα δεν ήταν καθόλου υπερβολικά, ούτε
εγκωμιαστικά, ούτε πολλά.
Πέρασαν 106 και
πλέον χρόνια από την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, 97 από την έναρξη των
νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων και 96 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την
Ελλάδα. (1 Δεκεμβρίου 1913).
Επάξια, λοιπόν, και εφέτος με συγκίνηση, ευλάβεια, υπερηφάνεια και θαυμασμό
τιμούμε όλους τους στρατευμένους και εθελοντές όλης της Ελλάδος, που πολέμησαν,
δεινοπάθησαν, τραυματίστηκαν και θυσιάστηκαν στο βωμό του μεγάλου εθνικού
χρέους, απελευθερώνοντας τη Μακεδονία, την Ήπειρο (δεν αναφέρθηκα) και την
Κρήτη.
Δυστυχώς, και σήμερα η Μακεδονία μας βρίσκεται σε υψηλό βαθμό επικαιρότητας
και σφετερισμού του ονόματός της και οι ευχές όλων μας είναι να έχει την
καλύτερη εθνική έκβαση.
Ας επαγρυπνούμε
λοιπόν, μην ότι κερδίσαμε με το σπαθί, το χάσουμε με το μελάνι.
Και τελειώνοντας θα
διαβάσω δύο Ριζίτικα. (Το πρώτο είναι
αφιερωμένο στον Πρόεδρο Π.Α.Μ. Πέτρο Πετρακάκη).
Ανέβ’ απάνω στα
βουνά
Να κάτσεις εις τσι
στράτες
Να ιδείς πουλιά
πετούμενα
Τσι δρόμους να
περνούσι,
Τα κόκκαλα των
Κρητικών
Στο ράμφος να
βαστούσι,
Όσοι καταλυθήκανε
στα όρη και στα δάση..
Για της Πατρίδος την
τιμή….!
Ποιος είν’ απού θα
σου τσι πει
Και θα τσι
λογαριάσει;
Παιδιά, κι αν
αξιωθείτε εσείς να πάτε εις την Κρήτη,
να πείτε
χαιρετίσματα στη μαύρη μου τη μάνα,
Να μη τζη μολοήσετε
πως είμαι σκοτωμένος,
Άστε την να με
καρτερεί και να με περιμένει,
Κι είναι καλή η
παρηγοριά….
Αιωνία η μνήμη των
γενναίων Κρητικών Μακεδονομάχων (1903-1908
).
Βιβλιογραφία –
Πηγές
1. «Η Συμβολή και οι
θυσίες των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα», Διάλεξη του Αντιστρατήγου ε.α. Κακουδάκη Ιωάννη, Επίτιμου Α’ Υπαρχηγού
ΓΕΣ, τέως Διευθυντή της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 2003
2. Βιβλίο 30 σελίδων με
τίτλο Μακεδονία: η Γεωστρατηγική, η διαπραγμάτευση, η υπεράσπιση, της Εταιρίας
Μακεδονικών Σπουδών, Μακεδονική Βιβλιοθήκη,αρ.104, Θεσσαλονίκη 2007,
3. «Κρήτες Μακεδονομάχοι
1903-1912 ένα Μήνυμα Ελευθερίας με Ιστορίες-Εικόνες- Ριζίτικα Τραγούδια» του
Γιάννη Νικολάου Μάντακα, Κρήτη 1994.
4. Απομνημονεύματα Ιωάννου
Καραβίτη, Αθήνα 1994, Τόμοι Α’ και Β’.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου