ΑΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Της Αικατερίνης Χριστοφιλοπούλου
Τακτικής Καθηγήτριας της Ιστορίας του Βυζαντινού Κράτους
 
Ἡ πολιτικὴ θεωρία τῶν Βυζαντινῶν διαμορφοῦται εἰς ὀργανικὸν σύνολον, εἰς ὅ ἐπικρατεῖ ἄκρα ἱεράρχησις.

 Ἀκρογωνιαῖος λίθος τοῦ πολιτειακοῦ οἰκοδομήματος εἶναι ὁ αὐτοκράτωρ.

Συνεχίζων κατὰ τὴν πρώιμον περίοδον, ἤτοι μέχρι τοῦ 610, τὴν ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῆς ρωμαϊκῆς μοναρχίας (284 μ.Χ.) δημιουργηθεῖσαν παράδοσιν, ὁ αὐτοκράτωρ θεωρεῖται ἐκπρόσωπος τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, δεχθεῖς τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ ἄρχων βουλήσει θείᾳ. Εἰς χεῖράς του συγκεντροῦνται πᾶσαι αἱ ἐξουσίαι, νομοθετικὴ, δικαστικὴ, διοικητικὴ. Τὸ σύνολον τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ ὑπόκειται ὑπὸ τὸν ἔλεγχόν του.

Δεδομένου ὅτι εἰς τὸ Βυζάντιον δὲν εἴχε καθιερωθῆ νομοθετικῶς ἡ ἀρχὴ τῆς κληρονομικῆς διαδοχῆς, ἡ γνώμη τῆς συγκλήτου διαρκούσης τῆς πρωίμου περιόδου ἐβάρυνεν ἰδιαιτέρως διὰ τὴν πλήρωσιν τοῦ θρόνου, ὁσάκις ὁ προηγούμενος μονάρχης δὲν εἶχε προνοήσει περὶ τοῦ διαδόχου του καὶ τὸ δικαίωμα ἐκλογῆς ἀνῆκεν εἰς τὴν σύγκλητον.

.

Διαρκούσης τῆς πρωίμου περιόδου ὁ στρατὸς ἐνεργεῖ ὡς πολιτειακὸς παράγων μόνον κατὰ τὴν τυπικὴν ἀνάδειξιν τοῦ αὐτοκράτορος, διαδραματίζων τὸ κύριον πρόσωπον κατὰ τὴν αὐτοκρατορικὴν ἀναγόρευσιν. Κατὰ τοὺς ἀκολουθοῦντας αἰῶνας συνέβη κατ’ἐπανάληψιν, δυναμικοὶ στρατιωτικοὶ ἡγέται νὰ στηριχθοῦν εἰς τὸν στρατὸν καὶ νὰ γίνουν κύριοι τοῦ θρόνου, συμμορφούμενοι ἀκολούθως καὶ αὐτοὶ πρὸς τὰς ἀρχὰς τοῦ βυζαντινοῦ πολιτειακοῦ συστήματος καὶ τὴν μακραίωνα παράδοσιν.

.

Ἐξ ἀρχῆς δύναται νὰ λεχθῇ ὅτι οἱ εἰς τὴν αὐτοκρατορικὴν ἀπολυταρχίαν τιθέμενοι φραγμοὶ,  ἦσαν ἀφ’ἑνὸς μὲν πνευματικοὶ καὶ ἠθικοὶ, ἀφ’ἐτέρου δὲ πρακτικοὶ.

.

Οἱ πρῶτοι θεμελιοῦνται εἰς τὴν ἑλληνικὴν θεωρητικὴν πολιτικὴν παράδοσιν καὶ τὴν χριστιανικὴν διδασκαλίαν, οἱ δεύτεροι ὀφείλονται εἰς πραγματικοὺς φορεῖς τῆς βυζαντινῆς πολιτικῆς ζωῆς, τὴν σύγκλητον, τοὺς δήμους, τὴν τάξιν τῶν δυνατῶν καὶ τὴν Ἐκκλησίαν.

Ἐκ τῆς ἀρχαίας πνευματικῆς παραδόσεως, κλασσικῆς καὶ ἑλληνιστικῆς, περιελήφθησαν εἰς τὴν βυζαντινὴν πολιτικὴν θεωρίαν, θεμελιώδεις ἀρχαὶ καταστᾶσαι κοινὴ συνείδησις δι’ἄρχοντας καὶ ἀρχομένους.

Ὁ βυζαντινὸς αὐτοκράτωρ «μίμημα» καὶ «εἰκὼν τοῦ Θεοῦ» κατὰ τὸν Καισαρείας Εὐσέβιον, «ἐκ Θεοῦ τὸ ἄρχειν λαχὼν» κατὰ τὰ προοίμια τῶν νεαρῶν, «Χριστὸς Κυρίου», ἐπίγειος αὐτὸς βασιλεὺς , ὀφείλει νὰ προσεγγίζη κατὰ τὸ δυνατὸν τὸν οὐράνιον βασιλέα καὶ νὰ κοσμῆται μὲ μεγίστας ἀρετὰς , ὧν προέχουν ἡ δικαισύνη καὶ ἡ φιλανθρωπία.
 ,
Ὁ βυζαντινὸς αὐτοκράτωρ, ἐνῷ θεωρητικῶς ἀσκεῖ νομοθετικὴν ἐξουσίαν ἀπόλυτον καὶ ἀνεξέλεγκτον, «quod principi placuit habet vigorem» κατὰ τοὺς Πανδέκτας, «ὅπερ ἀρέσει τῷ βασιλεῖ νόμος ἐστὶν» κατὰ τὰ παραφράζοντα τούτους Βασιλικὰ, ἐν τῇ πράξει δὲν δύναται νὰ νομοθετῇ κατὰ τὸ δοκοῦν.

Τὸ φυσικὸν δίκαιον καὶ ἡ ἠθικὴ, ἡ χριστιανικὴ διδασκαλία καὶ ἡ πνευματικὴ κληρονομιὰ τῆς ἀρχαιότητος, ἡ πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ἀναγκαιότης,  καθορίζουν τὰ πλαίσια ἐντὸς τῶν ὁποίων ἐπιτρέπεται οὖτος νὰ κινηθῇ.

 ,
Ἡ κατὰ τὸν ΙΑ’ αἰῶνα αὔξουσα ἐπιρροὴ τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὴν ἀνάδειξιν αὐτοκράτορος, συνετέλεσαν ὥστε οἱ ἡγεμόνες νὰ ἀναθέτουν εἰς τὸν πατριάρχην καὶ τὴν περὶ αὐτόν σύνοδον τὴν φροντίδα τῆς διαφυλάξεως τῆς ἐξουσίας εἰς τὸν ἀνήλικον διάδοχὸν των.
,
Ἀποβαίνει δὲ τόσον αὐτονόητος διὰ τὴν κοινὴν συνείδησιν ἡ ἀνάμιξις τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὴν ρύθμισιν τῆς διαδοχῆς, ὥστε ὁ Μιχαὴλ Παλαιολόγος, ἡγέτης ἀδίστακτος, δὲν ἐδέχθη τὸ ὑπὸ τῶν εὐγενῶν καὶ τοῦ στρατοῦ προσφερόμενον στέμμα, βασιλεύοντος τοῦ ἀνηλίκου Ἰωάννου Δ’ Λάσκαρι, ἀλλὰ κατὰ τὸν ἱστορικὸν Παχυμέρην «ἐζήτει καὶ τὴν τοῦ πατριάρχου συναίνεσιν, οὐ κατὰ χρείαν ἀλλ’ ἵνα ἀσφαλέστερον τὸ γινόμενον καθιστῶτο», κρίνων «ὡς οὐκ ἀσφαλὲς δίχα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ ταύτης προεστῶτος καθιστᾶν τὰ τοιαῦτα».
 ,
Διαβᾶστε ὁλόκληρο τὸ ἄρθρο στὸ : www.e-istoria.com
.

Ἀναδημοσίευσις ἐπιβάλλεται, μὲ τὴν αὐτονόητη πάντοτε ἀναφορὰ στὴν πηγὴ.

http://eistorias.wordpress.com/