ΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

H νότια πλευρά της πλατείας Δεξαμενής προς την οδό Γλύκωνος (1939).

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά

Από τότε που η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της χώρας μέχρι και τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, οι Αθηναίοι έλεγαν -κυριολεκτικά- το νερό νεράκι. Έχουν ήδη γραφτεί σπουδαίες ιστορικές πραγματείες, έγιναν εκδόσεις και δημοσιεύτηκαν ιστορικές μονογραφίες. Εν όψει του καλοκαιριού και της διαρκούς ανάγκης για προστασία των υδάτινων πόρων μας, ανασύρουμε δύο μικρές ιστορίες. Τον «υποχθόνιο ποταμό» του Δημάρχου Αθηναίων Γ. Τσόχα και την «υπόγεια λίμνη» του Π. Τσίλλερ. Δύο υποθέσεις σχετικές με το νερό, η έλλειψη του οποίου απασχολούσε πάντα τους κατοίκους αυτής της πόλης. Αφηγητής μας και «ονειροκρίτης» ο δημοσιογράφος και πολιτευτής Θεόδωρος Βελλιανίτης και μία από τις περισπούδαστες «μικρές ιστορίες» του.

Νερουλάς γεμίζει στάμνα νοικοκυράς.

Ο «υποχθόνιος ποταμός»
του Δημάρχου Γ. Τσόχα

Το 1922, όταν δημάρχευε ακόμη ο Γεώργιος Τσόχας, η υδραυλική υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων ανακοίνωσε ότι είχε ανακαλύψει στο κτήμα Συγγρού στο Μαρούσι έναν «υποχθόνιο ποταμό». Συμφώνως προς όσα υποστήριζαν οι άνθρωποι του Δήμου Αθηναίων ο ποταμός αυτός είχε πλάτος 45 μέτρων και μπορούσε «να πνίξει κατά γράμμα και κατά πράγμα τας Αθήνας»! Μάλιστα, η δημοτική υδραυλική υπηρεσία είχε υπολογίσει ότι με δαπάνη ενός εκατομμυρίου δραχμών θα διοχέτευε αμέσως σαράντα οκάδες νερού, το οποίο θα ανακούφιζε την πόλη εκείνο το καλοκαίρι, ενώ τον επόμενο χρόνο θα ακολουθούσε η μακρά σειρά των σαράντα μέτρων του ποταμού. Εννοείται ότι μια τέτοια ανακάλυψη σε μια πόλη που διψούσε δεν ήταν απλώς σπουδαία, αλλά ήταν ζήτημα ύπαρξής της.
Τι απέγινε αυτός ο ποταμός; «Διέφυγε κάτω από το έδαφος, χωρίς να τον πάρωμεν χαμπάρι;», όπως χαρακτηριστικά αναρωτιόταν ο Θ. Βελλιανίτης. Η ανακάλυψη «έφυγε» μαζί με τον απελθόντα και πράγματι δημιουργικό Δήμαρχο Αθηναίων Γ. Τσόχα. Ο διάδοχός του Σπύρος Πάτσης αναγκάσθηκε να ομολογήσει ότι μπορούσε να εξοικονομήσει λίγο περισσότερο νερό από τις προηγούμενες χρονιές, αλλά δεν ήταν δυνατόν να εξυπηρετηθεί μια πόλη που αριθμούσε πλέον 700 χιλιάδες κατοίκους.

Γυναίκες βγάζουν νερό από πηγάδι.

Η «υπόγεια» λίμνη Τσίλλερ
και οι… τυφλές αγριόπαπιες
Αλλά η άποψη Τσόχα περί του νερού δεν ήταν πρωτόγνωρη στις αθηναϊκές εξελίξεις. Δεκάδες περιπτώσεις και ισάριθμα ανέκδοτα τεκμήρια περιμένουν τον αδηφάγο ερευνητή να τα ανακαλύψει και να τα δημοσιεύσει. Μία τέτοια περίπτωση ήταν και αυτή του μηχανικού Παύλου Τσίλλερ, αδελφού του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880, ο Παύλος Τσίλλερ υπέβαλε στον Χαρίλαο Τρικούπη μακρά έκθεση υποστηρίζοντας ότι στην Αττική υπήρχε μια απέραντη υπόγεια λίμνη, η οποία είχε τη δυνατότητα να υδρεύσει όχι μία αλλά τριάντα πόλεις σαν την Αθήνα.
Μάλιστα, ο Θ. Βελλιανίτης θυμόταν και λεπτομέρειες, όπως ότι στη λίμνη αυτή «θα υπήρχαν αφεύκτως και άφθονες αγριόπαπιες, έχουσαι το ελάττωμα να είνε τυφλές»! Έτσι, εκτός από το νερό οι Αθηναίοι θα απολάμβαναν και κυνήγι «στραβό μεν, αλλ’ άφθονον». Ο κόσμος έμεινε κατάπληκτος από την ανακάλυψη. Αργότερα, όμως, μελέτες απέδειξαν ότι ούτε λίμνη ούτε στραβές αγριόπαπιες υπήρχαν. Σβήστηκε λοιπόν άδοξα ένα ωραίο θερινό όνειρο.

Παροχή νερού σε γειτονιά των Αθηνών.

Ο Στέφανος Ξένος
και ο πλωτός… ποταμός
Λίγο αργότερα διενεργήθηκαν δημοτικές εκλογές. Και πάλι το νερό αποτελούσε το φλέγον ζήτημα της επικαιρότητας αλλά και των προγραμμάτων των διαφόρων υποψηφίων δημάρχων και δημοτικών συμβούλων. Ο Δήμαρχος που θα τοποθετούσε 30 βρύσες σε διάφορες γειτονιές μπορούσε να είναι βέβαιος ότι θα απολάμβανε την εμπιστοσύνη των συμπολιτών του. Πράγματι, παραμονές των εκλογών τοποθετούνταν βρύσες, οι οποίες ήταν καθ’ όλα λαμπρές, έχοντας μόνον το ελάττωμα της βρύσης των Αβδήρων, δηλαδή δεν πρόσφεραν νερό…
Οι υποψήφιοι που δεν βρίσκονταν στην εξουσία δεν μπορούσαν να τοποθετήσουν βρύσες. Οπότε, υπόσχονταν ότι θα μεταφέρουν τόσο νερό που σε κάθε άτομο θα αναλογούσαν πολλές εκατοντάδες οκάδες. Κατά περίεργο τρόπο, όλοι θα έβρισκαν τα νερά στο υπέδαφος της αττικής γης. Χαρακτηριστικότερο και πολυσυζητημένο είναι ίσως το παράδειγμα του αξιοπρεπούς αλλά και δαιμόνιου δημοσιογράφου και μυθιστοριογράφου Στέφανου Ξένου (1821-1894). Υποσχόταν ότι θα διατρήσει τον Βράχο της Ακρόπολης, απ’ όπου θα περνούσε η αύρα του Σαρωνικού δροσίζοντας τους καιόμενους Αθηναίους, ενώ θα μετέφερε ποσότητες υδάτων τέτοιες, ώστε να σχηματιστεί ένας πλωτός ποταμός.

Η πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι το 1910.

Λευκά ατμόπλοια
και … πράσινα όνειρα
Στον πλωτό ποταμό θα ανέπλεαν και θα κατέπλεαν λευκά ατμόπλοια, οπότε η Αθήνα, εκτός από την παλαιά οδό Φαλήρου, θα διέθετε και την… υγρή της λεωφόρο, μέσω της οποίας θα συγκοινωνούσε πλωτά με τη θάλασσα. Η φαντασία του Στ. Ξένου, συγγραφέα του «Πατρόκλου Σκοπελίδου ή της πλεκτάνης των πλεκτανών», ήταν πλούσια και δημιουργούσε στην Αττική έναν ολόκληρο φανταστικό κόσμο. Έπλαθε μια Αθήνα την οποία θα ζήλευε ακόμη και το υγρό Λονδίνο. Η ξηρά γη μετατρεπόταν σε πράσινο όνειρο με εξοχές, παραποτάμους, μεγάλα ξενοδοχεία και τεράστιες βιομηχανικές μονάδες.
Ωστόσο, ο Στέφανος Ξένος δεν εκλέχθηκε Δήμαρχος Αθηναίων και η πόλη έχασε τη μεγάλη ευκαιρία. Αλλά και σε επόμενες εκλογές, στις οποίες υποψήφιος Δήμαρχος ήταν ο περίφημος Ιωάννης Σουμαρίπας, παρουσιάστηκε το πρόγραμμά του στηριγμένο και αυτό στα πλούσια πλην υπόγεια ύδατα της αττικής γης. Οι Αθηναίοι όμως δεν κατανόησαν το όραμα του Σουμαρίπα. Δεν τον εξέλεξαν Δήμαρχο χάνοντας την ευκαιρία να λύσουν το πρόβλημά τους.

http://mikros-romios.gr/2843/ydatina-oneira/