ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ 1897 ΕΩΣ ΤΟ 1909 ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ

Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' (1845-1913)

Η περίοδος που αρχίζει με την ήττα στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 χαρακτηρίζεται από μια καθολική δυσαρέσκεια και το αίτημα της ανανέωσης της εθνικής ζωής σε όλους τους τομείς και ειδικά της αναδιάρθρωσης της κρατικής λειτουργίας.

Η "ντροπή του '97" θα σημαδέψει ανεξίτηλα το πολιτικό κλίμα ως το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, προσφέροντας την καταλυτική αφορμή για τη συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας του πολιτικού κατεστημένου και της ανάγκης για πολιτική μεταρρύθμιση τόσο σε επίπεδο δομών όσο και σε επίπεδο προσώπων.

Στις τάξεις του στρατού, ειδικά των κατώτερων στρατιωτικών, ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι η εμπλοκή των πριγκήπων στην ηγεσία του στρατεύματος και η συνολικότερη ανικανότητα και διαφθορά πολιτικών και στρατιωτικών ιθυνόντων ήταν άμεσα υπεύθυνες για την εθνική αποτυχία. Η οξύτατη έκφραση της λαϊκής αγανάκτησης και ενός γενικευμένου αντιδυναστικού αισθήματος την αμέσως μετά την ήττα εποχή δεν οδήγησε σε ανατροπές, όπως προς στιγμήν διαφάνηκε, λόγω της παρέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ της δυναστείας αλλά και της πρόθυμης συνεπικουρίας των πολιτικών που φοβούνταν ο καθένας για τη δική του τύχη. Έτσι, παρά την αντιδημοτικότητα της βασιλείας ο θρόνος διατήρησε αλώβητη την εξουσία του.

Ταυτόχρονα, τα οικονομικά προβλήματα λαμβάνουν διαστάσεις κρίσης που οξύνεται με την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, γεγονός που εξάλλου έρχεται και αυτό να προστεθεί στο αίσθημα της εθνικής ταπείνωσης. Την πρώτη δεκαετία του αιώνα σημειώθηκε ευρύτατο κύμα μετανάστευσης κυρίως προς την Αμερική, τροφοδοτούμενο σε μεγάλο βαθμό από τη σταφιδική κρίση, ενώ το 1908 η διεθνής οικονομική ύφεση μείωσε τα εμβάσματα των ομογενών και των μεταναστών και κατά συνέπεια τα εισοδήματα των πολιτών.

Την πολιτική αστάθεια και τις ζυμώσεις της πρώτης περιόδου μετά τον πόλεμο του 1897 τερματίζει σε κάποιο βαθμό το 1899 η εκλογική νίκη του τρικουπικού κόμματος, στην ηγεσία του οποίου είχε αναδειχθεί ο Γεώργιος Θεοτόκης. Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που είχε εξαγγείλει ο Θεοτόκης συγκέντρωσε τις ελπίδες και την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας. Στο πρώτο διάστημα της πρωθυπουργίας του (1899-1901) ο Θεοτόκης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το στρατιωτικό και το σταφιδικό ζήτημα, ενώ ένα μάλλον ξένο προς αυτόν γεγονός, τα "Ευαγγελικά", του στοίχισε την πτώση του. Η πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη προκάλεσε νέα πολιτική ανωμαλία, με αποκορύφωση βίαια γεγονότα όπως τα "Σανιδικά", ενώ η κυβερνητική αστάθεια τα επόμενα έτη (1902-4) κατέστησε ακόμα πιο αισθητό το αδιέξοδο της χώρας, την "κακοδαιμονία", κατά την κοινή έκφραση των συγχρόνων. Στην εξουσία εναλλάσσονταν το τρικουπικό και το δηλιγιαννικό κόμμα. Το 1905 δολοφονείται ο πρωθυπουργός Δηλιγιάννης.
Η οικονομική κρίση που ακολούθησε την πρόσκαιρη ανάκαμψη μετά το τέλος του πολέμου, η αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια και ταραχή, η ιδεολογική σύγχυση που εκδηλωνόταν με περιστατικά όπως τα "Oρεστειακά" το 1903, όλα αυτά οδηγούν όλο και περισσότερο στο αίτημα εξόδου από το τέλμα. Το 1906 σχηματίζεται, κατόπιν νίκης στις εκλογές, και πάλι κυβέρνηση του Γεώργιου Θεοτόκη.

Τα κτίρια της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. 1897.

Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου εμφανίστηκε στη Βουλή μια μικρή αλλά μαχητική αντιπολιτευτική ομάδα ανεξάρτητων βουλευτών, προτείνοντας μεταρρυθμίσεις και στηλιτεύοντας την κακή διαχείριση της πολιτικής και της διοίκησης. Η μαχητικότητα και ο δυναμισμός τους θύμισαν στον εκδότη της Ακροπόλεως Βλάσση Γαβριηλίδη τους ιάπωνες μεταρρυθμιστές που εξέλιξαν τη χώρα τους σε πρώτη δύναμη, νικήτρια των Ρώσων το 1905, γι' αυτό και τους ονόμασε "ομάδα των Ιαπώνων". Η ομάδα αυτή υποστηρίχθηκε έντονα από τον τύπο. Μέλη της υπήρξαν ο Στέφανος Δραγούμης, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, ο Εμμανουήλ Ρέπουλης, ο Χαράλαμπος Βοζίκης και ο Απόστολος Αλεξανδρής. Η υπουργοποίηση του Δημήτριου Γούναρη στον ανασχηματισμό της κυβέρνησης Θεοτόκη το 1908 διέλυσε την ομάδα, ενώ ούτε και εκείνος προώθησε κάποιες από τις μεταρρυθμιστικές του αντιλήψεις.

Ο Γεώργιος Θεοτόκης, ο οποίος χρημάτισε με κάποιες διακοπές σχεδόν μια δεκαετία πρωθυπουργός, οδήγησε γενικά τη χώρα έστω με αργά και κάποτε αμφίρροπα βήματα στην κατεύθυνση της αναδιοργάνωσης μετά την ήττα παρά τη σταδιακή του υποχώρηση από το προοδευτικό και ανακαινιστικό πρόγραμμα του Τρικούπη. Ασχολήθηκε ειδικά με την ανασυγκρότηση της οικονομίας μετά την πτώχευση, ενώ, κυρίως στην τετραετία 1906-9, στόχευσε στην αναδιοργάνωση του στρατού, εκτιμώντας ότι η διεθνής πολιτική κατέτεινε όλο και περισσότερο στο διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η Ελλάδα έπρεπε να είναι αξιόμαχη για επικείμενες πολεμικές αναμετρήσεις. Η επιλογή της κυβέρνησης να μεριμνήσει για την άμυνα της χώρας και τον εξοπλισμό του στρατού δεν επέτρεψε όμως κανένα μέτρο κοινωνικής πρόνοιας ούτε έργα υποδομής κατά την τετραετία 1906-9.

Η έκρυθμη κατάσταση, φανερή από την αρχή κιόλας του 1909, οδήγησε στην οριστική παραίτηση του Θεοτόκη (έπειτα από μια πρώτη που ανακλήθηκε το Μάιο του ίδιου χρόνου) το καλοκαίρι του 1909. Τον διαδέχεται η τέταρτη κατά σειρά μέσα στα χρόνια αυτά κυβέρνηση του Δημήτριου Ράλλη, η οποία θα κληθεί να διαχειριστεί τις εξελίξεις του κινήματος στο Γουδί.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΤΟ 1909

Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς, επικεφαλής του Στρατιωτικού Συνδέσμου και ηγέτης του κινήματος στο Γουδί το 1909

Η συνολική κατάσταση της Ελλάδας το 1909 προκαλούσε δυσαρέσκεια στην πλειοψηφία των Ελλήνων.

Την εικόνα της γενικής κρίσης συνέθεταν τα σοβαρότατα προβλήματα στην οικονομία, η κοινωνική αναστάτωση λόγω της δυσμενούς θέσης κοινωνικών ομάδων, οι αποτυχίες της εθνικής πολιτικής και η ενοχοποίηση του παραδοσιακού πολιτικού κόσμου αλλά και του θρόνου για αυτές.
Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στη διακήρυξη εκ μέρους των Κρητών της Ένωσης με την Ελλάδα το 1908, δηλαδή η αποδοχή της διατήρησης της Κρήτης υπό την τουρκική επικυριαρχία, προτάσσοντας την πάση θυσία αποφυγή ελληνοτουρκικού πολέμου και υπακούοντας στην επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, έπληξε για άλλη μια φορά το κύρος του βασιλιά και του περιβάλλοντός του, ως προς την ικανότητά τους στη διαχείριση των εθνικών θεμάτων.

Ειδικότερα, στο χώρο των ελλήνων αξιωματικών κυριαρχούσε αίσθημα ταπείνωσης και μειονεξίας, καταγόμενο από την ήττα του '97 και διαιωνιζόμενο από την "άψογον", όπως ειρωνικά ονομάστηκε, στάση της Ελλάδας στις σχέσεις με την Τουρκία, ειδικά με αφορμή την προαναφερθείσα διακήρυξη της Ένωσης της Κρήτης. Ταυτόχρονα, καθολική είναι η δυσαρέσκεια απέναντι στον πολιτικό κόσμο, υπεύθυνο για την ανεπάρκεια του εξοπλισμού του στρατού, την εν γένει κακή κατάστασή του. Το κλίμα αναστάτωσης συμπλήρωναν τα παράπονα για ευνοιοκρατία αλλά και κάποιες γερμανικής εμπνεύσεως ρυθμίσεις που παρακώλυαν τις προαγωγές και απειλούσαν με στασιμότητα τη σταδιοδρομία πολλών αξιωματικών, φαινόμενα συνδεμένα και τα δύο με τον πρίγκηπα Κωνσταντίνο, τον επικεφαλής του στρατεύματος.
Εξάλλου, η οικονομική κρίση το 1908, αποτέλεσμα της αδυναμίας διάθεσης των γεωργικών προϊόντων στο εξωτερικό και της διεθνούς ύφεσης που μείωσε τα εμβάσματα Ελλήνων από την Αίγυπτο και την Αμερική, έπληξε και τα εισοδήματα των στρατιωτικών, οι οποίοι, όπως και άλλες επαγγελματικοκοινωνικές ομάδες, στηρίζονταν εκτός του μισθού τους σε οικογενειακούς, αγροτικούς κυρίως, πόρους.

Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' ομιλεί από τον εξώστη των ανακτόρων στο λαό του Εθνικού Συλλαλητηρίου. Διακρίνεται κάτω ο πρόεδρος των συντεχνιών. 14 Σεπτεμβρίου 1909.

Στον αναβρασμό στο χώρο του στρατού πρέπει να υπολογιστεί και η επίδραση που είχε στους έλληνες αξιωματικούς η κίνηση των Νεοτούρκων, της "Ένωσης και Προόδου", η οποία ενέτεινε το υπάρχον αίσθημα μειονεξίας, αντιπαραθέτοντας στην αναγεννητική προσπάθεια των Τούρκων το τέλμα της Ελλάδας. Έτσι, αρκετοί κατώτεροι κυρίως αξιωματικοί ίδρυσαν μια μυστική εταιρεία, η οποία άρχισε να αριθμεί όλο και περισσότερα μέλη, το Στρατιωτικό Σύνδεσμο, που τέθηκε τελικά υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Νικόλαου Ζορμπά.

Το κίνημα ή "προνουντσιαμέντο" στο Γουδί εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου 1909. Με αρχικές επιδιώξεις σχετικές με επαγγελματικά τους ζητήματα, την αναδιοργάνωση του στρατού και τη βελτίωση της πολεμικής ετοιμότητας της χώρας γενικότερα, οι στρατιωτικοί πρόβαλαν εντέλει ευρύτερους μεταρρυθμιστικούς στόχους που αφορούσαν τη ριζική εξυγίανση του κρατικού μηχανισμού. Η κυβέρνηση Δημήτριου Ράλλη, αποτυγχάνοντας να διαχειριστεί την κατάσταση, παραιτήθηκε και ο βασιλιάς έδωσε εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ο οποίος δέχτηκε να εφαρμόσει πολλά από τα αιτήματα του Συνδέσμου. Οι στρατιωτικοί έλεγχαν στην ουσία και το Κοινοβούλιο και την εκτελεστική εξουσία. Η όλη ενέργεια των στρατιωτικών βρήκε θερμή λαϊκή ανταπόκριση, που εκδηλώθηκε δυναμικά με ένα μαζικό συλλαλητήριο στην Αθήνα στο τέλος του Σεπτέμβρη.

Η επόμενη περίοδος, ως το τέλος του 1909, πέρασε μέσα σε κλίμα αβεβαιότητας και συγκρούσεων. Παρά την καταρχήν επιτυχία των στρατιωτικών και την προώθηση αρκετών από τα μεταρρυθμιστικά τους αιτήματα με ψήφιση ανάλογων νόμων η μεταρρύθμιση αντιμετώπιζε την αντίδραση του παλαιού πολιτικού κόσμου. Εξάλλου, ο Σύνδεσμος δε διακρινόταν από σαφή πολιτικό και ιδεολογικό χαρακτήρα, η παρέμβασή του είχε περισσότερο να κάνει με την εκδήλωση μιας δυσαρέσκειας απέναντι στα παλιά κόμματα και στα ανάκτορα. Η κατάσταση ήταν μάλλον αδιέξοδη και ο Σύνδεσμος προσανατολιζόταν σε αναζήτηση πολιτικού συμβούλου, τον οποίο αναγνώρισε στο πρόσωπο του κρητικού πολιτικού, του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Tο Κίνημα στο Γουδί απασχόλησε τους ιστορικούς- μελετητές. Θεωρήθηκε αντίδραση του στρατού ως αυτόνομου πολιτικού παράγοντα -πράγμα όχι παράδοξο για τις κοινωνικές δομές της Ελλάδας της εποχής- σε μια "ανάξια" ηγεσία με αίτημα να αντικατασταθεί από μια "αξιότερη", χωρίς όμως στόχους θεσμικών ανατροπών. Χαρακτηρίστηκε επίσης ως αστική επανάσταση, η οποία ωστόσο στην Ελλάδα του 1909 είναι σε αναντιστοιχία με την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της χώρας, ως ενδοαστική, προκειμένου να δηλωθεί η επιδιωκόμενη παραμέριση μιας κρατικής αστικής τάξης από μια ανερχόμενη επιχειρηματική. Γεγονός πάντως είναι ότι το κίνημα υποστηρίχθηκε κυρίως από τις κατώτερες τάξεις, μικροαστούς, εργάτες και τους επίδοξους μετανάστες που κυκλοφορούσαν υποαπασχολούμενοι ή άνεργοι στην Αθήνα αδημονώντας να αναχωρήσουν. Αυτοί αποτελούσαν τη μεγάλη μάζα του συλλαλητηρίου του Σεπτέμβρη και στρέφονταν εναντίον των ανώτερων τάξεων, συμπεριλαμβανομένης και της αστικής. ’μεσα όμως η ριζοσπαστικότητα των κατώτερων τάξεων εξέπνευσε λόγω έλλειψης κάθε δύναμης και ιδεολογικής ωριμότητας και προωθήθηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο επιλογές εκσυγχρονιστικές, αστικές, που αποτελούν τις επιδιώξεις των ανερχόμενων μεσαίων στρωμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, η Επανάσταση στο Γουδί άνοιξε το δρόμο για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και την εδραίωση του αστικού καθεστώτος. Πράγματι, η επανάσταση στο Γουδί σφραγίζει μια εποχή και εγκαινιάζει μια νέα για την Ελλάδα.

http://www.fhw.gr/chronos/13/gr/domestic_policy/facts/index.html