ΣΤΗΝ ΙΜΒΡΟ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΔΕΝ ΣΕΒΑΣΤΗΚΑΝ ΤΗΝ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ - ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΔΟΣ ΤΑΝΙΑΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ

Του Γιώργου Πισσαλίδη

Η αφίσα του «25ου Μεσημβρινού».

Δύο από τους 300 γενναίους που «κουβάλησαν την Ίμβρο στην πλάτη τους».

Το παλιό ελληνικό σχολείο Σχοινουδίου μετατράπηκε σε «ντίσκο».

Το παλιό δημοτικό σχολείο των Αγίων Θεοδώρων πριν ανακαινισθεί μετά από 48 χρόνια.

Το ερημωμένο σχολείο των Αγριδίων.

«Απαγορεύεται η διάβαση». Προειδοποίηση για την επικινδυνότητα των κτιρίων.

Ίμβρος: Η Ελλάδα που ξέχασε το αθηνοκεντρικό κατεστημένο.

Δισταγμός μπροστά στην κάμερα.

Άλλη μια φωτογραφία του ερημωμένου σχολείου της Ίμβρου.

Το χθες και το σήμερα της Ίμβρου σε μια φωτογραφία.

Ο Γιώργος Ξεινός βοήθησε καταλυτικά στην δημιουργία του «25ου Μεσημβρινού».

Το εξώφυλλο βιβλίου του Γιώργου Ξεινού για Ίμβρο και Τένεδο.

Και ξαφνικά κάτι άλλαξε στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ήταν σαν μια σειρά από δημιουργίες να καταπιάστηκαν με εθνικά θέματα και η οθόνη απόκτησε ελληνικό χρώμα. Το καλύτερο από αυτά ήταν ο «25ος Μεσημβρινός» της Τάνιας Χατζηγεωργίου και της Χρύσας Τζελέπη για την ερήμωση της Ίμβρου που άγγιξε τις καρδιές όλων των θεατών στις δύο προβολές της στην αίθουσα «Παύλος Ζάννας». Εμείς αναζητήσαμε και πήραμε μια συνέντευξη από την δημιουργό Τάνια Χατζηγεωργίου, η οποία είναι γνωστή στο κοινό από την σκηνοθεσία της στην «Διασπορά» της ΕΤ3.

Κυρία Χατζηγεωργίου πως ξεκινήσατε να κάνετε τον «25ον Μεσημβρινό»;

Ξεκίνησα το 1993 όταν έκανα ένα ταξίδι στην Ίμβρο με ένα φίλο δημοσιογράφο. Εγώ είχα έρθει τότε από την Αγγλία. Είχα τελειώσει τις σπουδές μου και πήγα στην Ίμβρο για να δω τι είναι αυτό το νησί που ελάχιστα πράγματα ξέρουμε όλοι και συνάντησα γέροντες, οι οποίοι ειλικρινά με εντυπωσίασαν που επέμεναν να ζουν σε ένα τόπο τόσο δύσκολο, τόσο σκληρό. Βέβαια και στην Ελλάδα υπήρχαν τέτοια χωριά, τέτοια νησιά. Το δύσκολο για αυτούς ήταν ότι και σε μια ξένη πατρίδα, στην Τουρκία. Ήταν ναι μεν στην πατρίδα τους, αλλά όχι πλέον στην Ελλάδα.

Τι σας έλεγαν για το ελληνικό κράτος;

Ότι τους είχε ξεχάσει, ότι δεν υπήρχε. Μετά πήγα ξανά στην Ίμβρο το 2000 στην αλλαγή του αιώνα και την έκανα εκεί με τους παππούδες γιατί θεώρησα ότι θα ήταν πολύ μόνοι. Όλη αυτή η φιέστα η δική μας, για αυτούς δεν ήταν κάτι γιατί δεν είχαν κάτι να περιμένουν. Και τότε είχα φωτογραφήσει λίγο και ξεκίνησα ότι θέλω να κάνω κάτι, τουλάχιστον να κρατήσω τις μνήμες τους. Και είπα και στην Χρύσα Τζελέπη, την φίλη μου ότι εγώ ξεκινάω αυτό το ντοκιμαντέρ μόνη μου. Δεν έχω από κάποιον να το χρηματοδοτεί. Ήμουν αυτοχρηματοδοτούμενη και μας βοήθησαν πάρα πολλοί φίλοι μας που πήγαιναν στην Ίμβρο.

Η κρατική τηλεόραση ή το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου δεν σκέφθηκαν να το χρηματοδοτήσουν;

Όχι, όχι. Ήθελα και λίγο να αποστασιοποιηθώ από χρηματοδοτήσεις, γιατί ήθελα να είμαι και πιο ελεύθερη. Γιατί φοβάμαι όταν μπαίνουν χρηματοδοτήσεις και αυτά τα θέματα καίνε. Να σκεφθείτε είχα κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τους Πομάκους της Ξάνθης και ο νομάρχης Ξάνθης, Παυλίδης μου το γύρισε πίσω και μου είπε: «Θα βγάλεις την λέξη «Πομάκοι» από μέσα, αλλιώς δεν θα σου πάρω το ντοκιμαντέρ». Του λέω εγώ: «Είναι Πομάκοι αυτοί οι άνθρωποι. Και οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Πομάκοι. Αν το Τούρκικο Προξενείο σε κάποιους δίνει χρήματα και τους ονομάζει Τούρκους, αυτό είναι λάθος δικό μας».

Αυτό υποθέτω σας άλλαξε την γνώμη περί χρηματοδότησης.

Θεώρησα λοιπόν ως δημιουργός να κρατήσω τις μνήμες αυτών των ανθρώπων χωρίς να βάλω μέσα πολιτικούς. Ήθελα να πουν οι ίδιοι οι άνθρωποι την ιστορία τους και πως αυτοί την βίωσαν και πως θα την βιώσουν και τι αποκόμισαν από όλο αυτό το πράγμα. Αλλά και την μοναξιά τους, γιατί είναι όντως μόνοι αυτοί οι άνθρωποι. Δηλαδή τόλμησαν να μείνουν 300 γενναίοι εκεί, να κουβαλήσουν όλη την Ίμβρο στην πλάτη τους και τα νέα παιδιά ευτυχώς κάποια στιγμή πήραν ένα ερέθισμα και επέστρεψαν.

Πως ξεκίνησε αυτό;

Γιατί είχαν μέσα τους ένα έντονο αίσθημα για ένα σπόρο για αυτό που λέμε πατρίδα. Και πολλοί άνθρωποι αν υπερασπιζόμαστε την πατρίδα μας, εμάς τους προοδευτικούς μας λένε «εθνικιστές». Δηλαδή το να υπερασπίζω την πατρίδα και τον χώρο μου, είναι κακό. Κοιτάξτε και εγώ θα ήθελα να είναι ανοικτά τα σύνορα, αλλά όταν βλέπω ότι ο γείτονας μου δεν με σέβεται, κάτι πρέπει να κάνω. Γιατί αν καεί το σπίτι μου, ποιος θα με υπερασπισθεί;

Ο συμπατριώτης σας.

Βλέπετε; Πολύ θα ήθελα να είχα πολύ καλές σχέσεις με όλους τους γείτονες μου, αλλά όταν δεν με σέβονται... Θα έπρεπε να είχαμε άλλη ποιότητα λαών, αλλά εμείς είμαστε στα Βαλκάνια.

Πως σας αντιμετώπισαν οι κάτοικοι της Ίμβρου;

Οι παππούδες και όλοι εκεί μας αγκάλιασαν. Αρχικά όλοι είχαν αποστάσεις, αλλά όταν μας είδαν να πηγαίνουμε ξανά και ξανά και τον χειμώνα και το καλοκαίρι για πέντε χρόνια, μας ανοίχθηκαν. Φάγαμε μαζί τους και πάνω στο φαγητό είπανε πράγματα. Πολλές φορές θυμώνανε. Ήταν σαν να μιλούσαν σε ένα φίλο τους. Έφυγε η απόσταση που μας χώριζε γιατί είχαμε και την κάμερα. Για αυτό και αυτό το ντοκιμαντέρ άγγιξε όλους τους ανθρώπους, άγγιξε τις ψυχές τους.

Πως έγινε η επιλογή του υλικού;

Εκεί υπήρχε πολύ δουλειά γιατί η Χρύσα (Τζελέπη) που το δούλεψε είχε να επιλέξει ανάμεσα σε 50 ώρες υλικό. Αλλά πιστεύω ότι βγήκε ένα πάρα πολύ καλό αποτέλεσμα. Και αυτό χωρίς να είναι ένα ντοκιμαντέρ που θα είναι φανατικό και θα μιλάει με στόμφο. Δηλαδή με το γάντι μπορείς να δώσεις στον άλλο να καταλάβει ποια είναι τα λάθη του. Όπως λέει και ο Παυλής: «Θυμώσαμε. Θυμώσαμε και με την Τουρκία, αλλά και την Ελλάδα. Γιατί η μεν μας φέρθηκε έτσι, η δε μας εγκατέλειψε». Αυτό το πράγμα πιστεύω ότι έβγαλαν οι άνθρωποι. Ότι χωρίς να γίνει πόλεμος, έχασαν τα πάντα. Και το πιο σημαντικό που αποκόμισα ήταν ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν μέσα τους τον σπόρο που λέγεται πατρίδα. Όταν τους πήραν τις περιουσίες τους, μπορεί να φώναξαν, αλλά είπαν: «Άντε, να το περάσουμε». Αλλά όταν τους είπαν ότι δεν θα υπάρχουν τα ελληνικά σχολεία, δεν άντεξαν. Για αυτό εγώ πίστευα ότι πρέπει να επιμείνουμε στο θέμα του σχολείου. Γιατί οι Τούρκοι δεν σεβάστηκαν το πιο σημαντικό πράγμα που ήταν η Συνθήκη της Λωζάνης. Γιατί μπορεί η Ελλάδα στην Θράκη να έκανε λάθη, αλλά οι Τούρκοι στην Θράκη πολλαπλασιάστηκαν. Εμείς μείναμε ελάχιστοι και στην Ίμβρο και στην Τένεδο και στην Κωνσταντινούπολη. Δηλαδή εγώ να σεβαστώ τον άλλο, την μειονότητα του. Δεν θα του κάνω αντίποινα, αλλά θα πρέπει και αυτός να σεβαστεί την δική μου μειονότητα. Δεν ζητάω κάτι παραπάνω, δεν θέλω να μου παραχωρήσει εδάφη. Θέλω να σεβαστεί αυτά που υπέγραψε. Από μένα απαιτεί να το σεβαστώ. Εσύ γιατί δεν μου την σέβεσαι;

Μα πώς να μην το κάνουν, όταν οι πολιτικοί όλα αυτά τα χρόνια έχουν βάλει στα αζήτητα την Συνθήκη της Λωζάνης;

Ακριβώς. Οι πολιτικοί όλα αυτά τα χρόνια δεν απαίτησαν από τους απέναντι να σεβαστούν την Συνθήκη της Λωζάνης. Και μέσα στην ίδια την πατρίδα μου μια μειονότητα, όπως είναι οι Πομάκοι, προσπαθούν να την επιβάλουν σαν κάτι άλλο και πάλι δεν μιλάω. Δεν είμαι εθνικίστρια, αλλά θέλω τον άλλο να σέβεται αυτά που υπογράφει. Και η μεν Τουρκία δεν σεβάστηκε, η δε Ελλάδα έχει μία τάση ηττοπάθειας σε αυτά τα θέματα. Αυτό το αντιμετώπισα και στην Ίμβρο με τους ανθρώπους. Δηλαδή οι άνθρωποι έμειναν μόνοι τους και εγκαταλειμμένοι χωρίς τίποτα από την Ελληνική κυβέρνηση. Ούτε βουλευτής δεν πηγαίνει εκεί. Κανένας πολιτικός δεν τόλμησε να πάει στην Ίμβρο. Δεν τολμά να πάει κανένας, όταν στην Θράκη έρχεται και το υπουργείο και οι βουλευτές της Τουρκίας.

Όταν εμείς ανοίγαμε σχολεία στην Θράκη, στην Κωνσταντινούπολη και στην Ίμβρο τα κλείνανε. Γιατί πρέπει να είμαστε πάντα ηττοπαθείς; Να πούμε στους Τούρκους: «Έλα εδώ, κοίτα τι γίνεται». Αυτό το πράγμα, ήθελα να το περάσω μέσα από το ντοκιμαντέρ, μέσα από τις εμπειρίες των ανθρώπων και να καταλάβουμε και εμείς που είμαστε εδώ σιγά-σιγά την ιστορία μας. Γιατί είναι κρίμα να μην ξέρουμε την ιστορία μας. Και κάθε φορά πατάμε delete και λέμε: «Δεν πειράζει». Όχι, πειράζει! Γιατί δεν μπορεί να προχωρήσει λαός που δεν ξέρει την ιστορία του και την κρύβει σαν να ντρέπεται. Γιατί να ντρεπόμαστε; Γιατί αν δεν δούμε αυτά που κάναμε δεν μπορούμε να διορθώσουμε τα λάθη μας.

Να πάμε πίσω σε αυτούς που επέστρεψαν;

Οι άνθρωποι που επιστρέφουν είναι για μένα επίσης μεγάλοι. Τους άκουσα να λένε ότι «Όπου και να πάω εδώ θα γυρίσω» Είναι σαν τον Οδυσσέα, που περιπλανήθηκε αλλά ήθελε να γυρίσει στον τόπο του. Για αυτούς επειδή όλα αυτά έγιναν βίαια, τους έκλεψαν την ζωή τους. Εμείς αν τολμούσαμε να κάνουμε αυτό στην Θράκη ξέρεις τι θα γινόταν;

Θα γινόταν η Θράκη, Κόσσοβο.

Ακριβώς. Γιατί να έχει δικαίωμα να τα λέει αυτός και εγώ όταν τα λέω να με αποκαλούν «εθνικίστρια», και να μην μιλάω. Γιατί πρέπει να έχει δικαίωμα να αφανίζει; Που είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων;

Εμένα μου έκανε εντύπωση αυτό που έλεγε μια κυρία ότι «όλα αυτά έχουν να κάνουν με το DNA».

Η Μαρία Καλαμπαλίκη έλεγε ότι είναι μέσα στο DNA της αυτό που λέγεται πατρίδα η Ίμβρος. Και έτσι είναι. Το λένε μέσα: «Είναι ο τόπος που γεννήθηκα, ο τόπος που μεγάλωσα, είναι οι μυρωδιές, είναι οι φωνές, είναι οι γεύσεις». Είναι πολλά πράγματα που σε δένουν με τον τόπο σου και την εθνική σου ταυτότητα. Γιατί ότι και να κάνουμε έχουμε μια εθνική ταυτότητα. Είναι καλό να είμαστε πολίτες όλου του κόσμου, αλλά έχουμε μια ελληνική γλώσσα, μια εθνική ταυτότητα και αυτό μας καθορίζει.

Με τις τουρκικές αρχές είχατε προβλήματα;

Με τις τουρκικές αρχές δεν είχαμε κανένα πρόβλημα γιατί εμείς δεν ζητήσαμε άδεια από κανένα! Γιατί θεώρησα ότι αν μπω στην διαδικασία να ζητήσω άδεια δεν θα τελειώσει ποτέ αυτό το ντοκιμαντέρ. Οπότε επειδή ήμασταν δύο άτομα μόνο και δεν ήμασταν κανένα μεγάλο συνεργείο με μεγάλη κάμερα, η κάμερα μας είναι μικρή, δεν προκαλούσαμε. Τις συνεντεύξεις τις κάναμε μέσα στα σπίτια, οπότε δεν φαινόταν. Και τους παππούδες που τους τραβούσαμε έξω. Ούτε προκαλέσαμε με το να πάμε να τραβήξουμε δίπλα σε στρατόπεδα.

Εμένα μου άρεσαν οι σκηνές μπροστά στο ερημωμένο σχολείο.

Το σχολείο είδατε πως ήταν. Και τα δύο σχολεία ήταν σαν στάβλοι. Στο Σχοινούδι βέβαια το «περιποιήθηκαν» και το έκαναν «ντίσκο». Κάποια στιγμή πρέπει να σέβονται κάποια πράγματα. Δεν μπορείς να κάνεις το σχολείο ντίσκο! Από την άλλη, μάθαμε από την «Ένωση Ιμβρίων Μακεδονίας- Θράκης» ότι το σχολείο στους Αγίους Θεοδώρους το έχουν επισκευάσει και σύντομα θα ανοίξει. Μόνο που αργήσανε να το ανοίξουνε γιατί τώρα υπάρχουν μόνο τέσσερεις μαθητές. Βέβαια είναι μια αρχή θα μου πεις.

Ποία η σχέση του συγγραφέα Γιώργου Ξεινού με τον «25ο Μεσημβρινό»;

Ο Γιώργος Ξεινός μας βοήθησε πάρα πολύ. Διαβάσαμε και αποσπάσματα από το βιβλίο του. Ακούγεται μάλιστα μέσα στην ταινία. Η μία φωνή είναι του Γιώργου Ξυδά και η άλλη είναι του Ηλία Κουτσούκου. Ο οποίος Ξεινός έχει ένα πολύ ωραίο σπίτι στο Σχοινούδι, μείναμε μάλιστα στο σπίτι του και ήταν από τα άτομα που μας βοήθησαν πάρα πολύ για να γυρισθεί ο «25ος Μεσημβρινός». Και το κομμάτι που ακούγεται αναφέρεται στον Πατριάρχη.

Πως και δεν είχατε συνέντευξη με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο;

Τον Πατριάρχη του ζητήσαμε να τον έχουμε στο ντοκιμαντέρ. Αλλά το θέμα ήταν ότι τον Πατριάρχη δεν τον θέλαμε στο Πατριαρχείο να μιλάει, αλλά στην Ίμβρο. Αλλά και στην Ίμβρο τον θέλαμε σε μια πολύ προσωπική του σκηνή. Τον ήθελα, λόχου χάριν να ανάβει τα καντήλια στα μνήματα των γονιών του. Ήθελα τέτοιες σκηνές δικές του.

Τον Πατριάρχη, όχι σαν Πνευματικό ηγέτη, αλλά ως απλό άτομο.

Ναι, γιατί είναι η πατρίδα του. Γιατί βλέπετε όλο το θέμα είναι η πατρίδα. Είναι η πατρίδα, είναι γιατί φύγαμε από την πατρίδα, γιατί αφήσαμε την πατρίδα και γιατί ξαναγυρνάμε στην πατρίδα; Γιατί μείναμε εμείς που μείναμε στην πατρίδα; Και αυτό δεν καταφέραμε να το κάνουμε. Νομίζω ότι τον ίδιο λίγο τον χάσαμε γιατί είναι πολύ απασχολημένος. Έτυχε να είμαστε εμείς εκεί όταν επισκέφθηκε στην Ίμβρο, αλλά δεν καταφέραμε τελικά να τον έχουμε.

Πως ήταν η ανταπόκριση από το κοινό;

Θετική. Και οι δύο προβολές ξεπούλησαν όλα τα εισιτήρια. Για μένα το βραβείο ήταν ότι αυτό το ντοκιμαντέρ άγγιξε τις ψυχές των ανθρώπων και το αγάπησαν και οι πολύ μεγάλες ηλικίες και οι πολύ μικρές. Ακόμα και άνθρωποι που δεν την είδαν μου έλεγαν ότι άκουσαν από τρίτους πολύ καλά λόγια. Είχε πολύ καλή κριτική. Γενικά πολύ πιστεύω ότι άρεσε πάρα πολύ στον κόσμο

Την προώθηση του στην Ελλάδα και το εξωτερικό πως την βλέπετε;

Για μας θα ήταν ευχής έργο να το αγοράσουνε. Να το αγοράσει και η ΕΡΤ ως κρατικό κανάλι. Ως κανάλι θα πρέπει να ενδιαφερθεί; Δεν ξέρω. Από την άλλη μπορεί και να αγγίξαμε και κάτι που δεν έπρεπε. Από εκεί και πέρα μακάρι να μας ζητήσουνε να το αγοράσουμε γιατί όσο περισσότεροι το δούνε, τόσο το καλύτερο για μας. Γιατί όταν ο δημιουργός κάνει κάτι, το κάνει για να το δει ο κόσμος.

Στο Doc Market υπήρχε ενδιαφέρον από ξένους να το αγοράσουν;

Όχι. Εμείς το αφήσαμε σε πολλούς. Τώρα περιμένουμε.

Μακάρι να πάει καλά.

Μακάρι να πάει καλά. Εμείς είμαστε σε επαφή με τους Ιμβρίους του «Συλλόγου Ιμβρίων Μακεδονίας-Θράκης» Τα παιδιά θέλουν να το πάμε και στην Αμερική και στην Γερμανία, που είναι Ίμβριοι. Ίσως και στην Αθήνα στο σύλλογο Ιμβρίων πρέπει να το πάμε. Από εκεί και πέρα θέλουμε οπωσδήποτε να το πάμε στην Ίμβρο για να το δουν οι άνθρωποι, Επίσης ελπίζουμε ο Πατριάρχης να μας βοηθήσει να το δείξουμε στην Κωνσταντινούπολη. Και τώρα θα κάνει μια περιοδεία μέσω του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ που πάει σε διάφορες πόλεις. Από ότι ξέρω θα πάει οπωσδήποτε στα Χανιά και την Λήμνο. Εγώ βέβαια θέλω να πάει σε όλες τις πόλεις και ελπίζω να τα καταφέρουμε. 

http://www.e-grammes.gr/article.php?id=5351