Η ΕΦΕΣΟΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ (3ος - 7ος ΑΙΩΝΑΣ)

 του Πέτρου Στ. Μεχτίδη

Απόσπασμα από το άρθρο μου που δημοσιεύθηκε στην ‘Εικονογραφημένη Ιστορία, τεύχος 524, Φεβρουάριος 2012

Η Έφεσος της ύστερης αρχαιότητας ανήκει στη μεγάλη κατηγορία των πολλών και σημαντικών αρχαίων πόλεων, οι οποίες –κατά την ύστερη αρχαιότητα– από «μεγαλουπόλεις» και «μητροπόλεις» με παγκόσμια εμβέλεια είτε μετατράπηκαν σε μικρότερες πόλεις, απλά διοικητικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής, είτε εγκαταλείφθηκαν. Οι καταστροφές του 3ου αιώνα μ.Χ. είχαν για την Έφεσο δραματικές συνέπειες. Για πολλά χρόνια τα ερείπια δεν επισκευάζονταν και η οικονομία παρέμενε στάσιμη με αποτέλεσμα η πόλη να μην επανέλθει στο προγενέστερο μεγαλείο της. Η ανάκαμψη ήρθε, σε μικρή όμως κλίμακα, στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αιώνα. Ο χώρος όμως που καταλάμβανε η πόλη ήταν πολύ μικρότερος από τη ρωμαϊκή Έφεσο και η παρακμή ήταν εμφανής τόσο στα κοσμικά όσο και στα θρησκευτικά- χριστιανικά κτήρια.

Πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές αλλαγές (4ος-7ος αιώνας)
Αν και είναι δύσκολο η αρχή της παρακμής της Εφέσου να συνδεθεί μόνο με τους σεισμούς του 3ου και 4ου αιώνα (262, 358, 365, 368), ωστόσο οι τέσσερεις αυτοί σεισμοί, σε συνδυασμό με την επιδρομή των Γότθων (262), σίγουρα ήταν καταστροφές πολύ μεγάλες για να αντεπεξέλθει ακόμη και η Έφεσος, μία από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες πόλεις της Μεσογείου.
Ο Ότο Μπέντορφ, ο πρώτος ανασκαφέας της πόλης, υποστήριξε ότι οι Γότθοι κατέστρεψαν όλη την πόλη, τα παλιά κτίσματα έπαψαν να λειτουργούν και χρησιμοποιήθηκαν πλέον για άλλες χρήσεις. Νεότερες ανασκαφές και μελέτες όμως περιόρισαν την έκταση της καταστροφής από τους Γότθους κυρίως στο Αρτεμίσιο της Εφέσου, στη βασιλική της αγοράς (στη θέση της εκκλησίας της Μαρίας) και στην πλούσια ενδοχώρα. Βέβαια, σε μία πόλη που «ζούσε» και πλούτιζε από το Αρτεμίσιο, ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα του αρχαίου κόσμου, η αρπαγή των θησαυρών του ήταν μεγάλο οικονομικό αλλά και ψυχολογικό πλήγμα. Δεν είναι τυχαίο ότι μαρμάρινα αγάλματα δεν κατασκευάστηκαν για πολλά χρόνια μετά την επιδρομή των Γότθων και δεν υπήρξε οργανωμένο πρόγραμμα επισκευών πριν από τον 5ο αιώνα.
Από την ίδια περίοδο (τέλη 3ου αιώνα) εντοπίστηκαν ανασκαφικά καταστροφές σε πολλά κτίσματα της Εφέσου, στη στοά του Νέρωνα, στον ναό του Αδριανού, στη βιβλιοθήκη του Κέλσου, στην αψίδα του Αδριανού, στην τετράγωνο αγορά και στη στοά του Δαμιανού, αποτέλεσμα ενός μεγάλου σεισμού. Το κέντρο της πόλης όμως δεν εγκαταλείφθηκε.
Οι διαδοχικοί σεισμοί των ετών 358, 365 και 368 είχαν ως αποτέλεσμα νέες καταστροφές: νυμφαίο Δομιτιανού, νυμφαίο Λεκάνιου Βάσσου, νυμφαίο Τραϊανού, λουτρά της Σχολαστικίας, κτήρια στη δημόσια αγορά και οικίες στις πλαγιές του Κορησσού. Αν και οι αυτοκράτορες Βάλης, Βαλεντινιανός Α’ και Γρατιανός, μόλις δύο χρόνια μετά τον τελευταίο σεισμό, εξέδωσαν διάταγμα για απαλλαγή από τους φόρους, βοήθεια στους πληγέντες και επισκευή των δημοσίων κτισμάτων, ωστόσο από τα ως τώρα ανασκαφικά και επιγραφικά δεδομένα δεν προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι επισκευές ήταν συνεχείς ή οι αυτοκρατορικές ενέργειες αποτελεσματικές για μια ερειπωμένη πόλη του μεγέθους της Εφέσου.

http://www.istoria.gr/index.php?mod=articles&action=disArcArt&issue=95&id=1163