Η «ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ» ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ

Του Σαράντου Καργάκου 

Ιστορικού - Συγγραφέως

Θαρρῶ ὅτι καί στόν παρόντα καιρό δέν εἶναι δυνατόν νά ἀσκήσει κανείς ἐξουσία, χωρίς νά ἔχει μελετήσει ἐμβριθῶς τόν Μακιαβέλλι, διότι ὅλα πολιτικῶς –παρά πᾶσαν ἐπίφαση πολιτισμοῦ– στρέφονται γύρω ἀπό τίς δοξασίες τοῦ μεγάλου Φλωρεντινοῦ.

Ὁ Μακιαβέλλι καί οἱ ἔμπρακτοι συνεχιστές του εἶχαν κατανοήσει τήν τεράστια σημασία τοῦ φόβου ὄχι μόνο γιά τήν κατάληψη ὅσο γιά τή διατήρηση τῆς ἐξουσίας. Ἐκεῖνο πού προέχει σέ σημασία δέν εἶναι νά προκαλέσεις ὅσο γίνεται μεγαλύτερο τρόμο. Καταστάσεις τρόμου μποροῦν νά προκληθοῦν μέ ποικίλους τρόπους ἀλλά δέν ἑδραιώνουν –τουλάχιστον πάντα– καθεστῶτα διαρκείας. Ὁ στόχος εἶναι μᾶλλον νά δημιουργηθεῖ ἡ κατάλληλη ἀτμόσφαιρα πού μέσα της ὁ φόβος θά λειτουργεῖ ὡς καταλύτης καί θά ὑποβοηθεῖ τήν ἐπιθυμητή προσαρμογή σέ καταστάσεις ἀποδοχῆς καί ὑποταγῆς. Ὁ ἐκφοβισμός πρέπει νά χρησιμοποιεῖται μέ ἐπιδεξιότητα ἔτσι πού νά ἐλαχιστοποιεῖται ἡ πιθανότητα ἀντιδράσεως ἤ ἀντιστάσεως στά λαμβανόμενα μέτρα τῆς ἐξουσίας.

Τά περιστατικά πού ἐπιβεβαιώνουν τά παραπάνω εἶναι πολλά καί πρόσφατα. Ἄς περιορισθοῦμε στά καθ᾽ ἡμᾶς. Πρό διετίας ὑποβληθήκαμε αἰφνιδίως σέ νέα ἐκλογική διαδικασία. Τό ΠΑΣΟΚ ποντάρισε στήν τακτική τῆς διαχύσεως τοῦ φοβου: «Βουλιάζουμε ἤ ἀλλάζουμε». Τό φερόμενο ὡς ὑψηλή στρατηγική σύλληψη σύνθημα «Ὑπάρχουν λεφτά» ἦταν πιστευτό μόνον σ᾽ ἐκείνους πού ἦσαν πρόθυμοι νά τό πιστέψουν, δηλαδή σέ ἐλαχίστους.

Ὅλοι σχεδόν τό ἐγνώριζαν ὅτι εἴχαμε ἀπό οἰκονομική ἄποψη πατώσει. Αὐτό πού ἔφερε τόν κ. Γεώργιο Παπανδρέου στήν ἐξουσία ἦταν ὁ φόβος μήπως βουλιάξουμε. Οὐσιαστικά δέν ψηφίστηκε σάν πρωθυπουργός ἀλλά σάν σωσίβιο ἤ ναυαγοσωστικό. Ὁ φόβος, τόν ὁποῖο εἶχε ἐνσπείρει ἐπιτηδείως τό κόμμα του, ἦταν ἡ σκάλα ἀνόδου του στήν ἐξουσία. Κι ἄν κρατήθηκε ἐπί τόσο χρόνο στήν ἐξουσία –παρά τήν παταγώδη σέ ὅλους τούς τομεῖς ἀποτυχία– τοῦτο ὀφείλεται πάλι στόν φόβο. Ἡ Ν.Δ. δέν ἔπεισε ὅτι μπορεῖ νά προσφέρει κάτι καλύτερο. Ὁ κόσμος φοβᾶται ὅτι μπορεῖ νά φέρει κάτι ἀκόμη χειρότερο. Δέν ἔδειξε πώς ὑπάρχει μέσα της μιά ἀναγεννητική πνοή.

Ὁ φόβος ἐμποδίζει τήν εἴσοδο νέων (καί δέν τό προσδιορίζω ἡλικιακά) προσώπων στήν πολιτική. Προσώπων μέ ἱκανότητα καί ἐμπειρία στό νά ἀσκήσουν σέ διάφορους τομεῖς ἐξουσία μέ ἐγγυήσεις ἐπιτυχίας. Ἡ ἰδιότητα τοῦ πολιτικοῦ ἔχει ἐκπέσει τόσο πολύ, ὥστε νά ἀντιμετωπίζουν τή δημόσια χλεύη. Ποιός ἄνθρωπος ἀξιοπρεπής θά ἐξέθετε τόν ἑαυτό του στόν κίνδυνο τῶν ὕβρεων, τῶν ἐμπτυσμῶν καί τῶν προπηλακισμῶν; Διότι –κακά τά ψέματα– γιά νά ἀναγεννηθεῖ ἡ Ἑλλάς πρέπει νά κοποῦν πολλά, πάρα πολλά ξερά κλαδιά, πού παρά τήν ξηρότητά τους εἶναι συσσωματωμένα τόσο ἰσχυρά ὥστε αὐτά νά «κάνουν τόν νόμο» στήν Ἑλλάδα.

Χρησιμοποιήσαμε παραπάνω τό σχῆμα λόγου «κακά τά ψέματα». Τουλάχιστον στήν τρέχουσα πολιτική αὐτό δέν εὐσταθεῖ. Τά ψέματα εἶναι καλά. Οὔτε ἡ ἀλήθεια –κατά τό κοινῶς λεγόμενο– εἶναι πικρή. Ἡ ἀλήθεια εἶναι γλυκειά, μά τόσο γλυκειά, πού ἄν τήν πάρεις σέ μεγάλη δόση, κινδυνεύεις νά πάθεις... ζάχαρο! Γι᾽ αὐτό τήν ἀποφεύγουν οἱ πολιτικοί. Προτιμοῦσαν – τουλάχιστον μέχρι τώρα πού ἐνέσκηψαν τά δεινά– νά προσφέρουν στή νεολαία πρωτίστως τόπους καί τρόπους γιά νά σκοτώνει τήν ὥρα της: καφετέριες, ἀπροσδιορίστου χρησιμότητας σχολές καί θέσεις στό δημόσιο. Κανείς δέν δείχνει τό χῶρο τοῦ χωραφιοῦ, τοῦ «γιαπιοῦ» καί τοῦ βαποριοῦ.

Τώρα ὅμως πού τό καλάθι τοῦ Ἅη-Βασίλη στέγνωσε, τί μπορεῖ μιά κυβέρνηση –προκειμένου νά κρατηθεῖ στήν ἐξουσία– νά προσφέρει στό λαό; Ἡ συνταγή εἶναι γνωστή: φόβο καί πάλι φόβο. Ὅτι δηλαδή χωρίς αὐτή θά ἐνσκήψουν χειρότερα δεινά. Παλαιότερα τό ΠΑΣΟΚ εἶχε βασική συνθηματική ἀρχή ὅτι μέ αὐτό θά ἔλθουν καλύτερες μέρες. Σήμερα ἡ συνθηματική του τακτική ἔχει ἀντιστραφεῖ: χωρίς αὐτό θά ἔλθουν ἀκόμη χειρότερες μέρες. Ἡ ἐφαρμογή τῆς πολιτικῆς τοῦ φόβου –ἄς τό προσέξουμε αὐτό– ἀκολουθεῖ τήν τακτική τῆς μόδας. Ὁ φόβος αὐξομειώνεται ὅπως τό μάκρος τῶν γυναικείων φουστανιῶν. Προσφέρονται ὡς διαλείμματα ἐλπίδας τά νέα δάνεια, ὅσο κι ἄν αὐτά εἶναι καινούργιες τυραννίες, γιά νά τό ποῦμε καβαφικά. Δηλαδή καινούργιες ἁλυσίδες γιά τήν ἀμέριμνη –κατά συντριπτικό ποσοστό– νέα γενιά.

Κάποτε ὁ πατέρας τῶν κοινωνικῶν ἐπαναστάσεων πού ξέσπασαν στούς νεώτερους καιρούς, ὁ Κάρολος Μάρξ, εἶχε πεῖ πώς, ἄν οἱ προλετάριοι ἐξεγερθοῦν, τό μόνο πού κινδυνεύουν νά χάσουν εἶναι οἱ ἁλυσίδες τους. Τό δοκίμασαν συχνά καί πυκνά οἱ προλετάριοι αὐτό τό ἐπαναστατικό τόλμημα. Ἀλλά φόρεσαν βαρύτερες ἁλυσίδες. Καί νοστάλγησαν τίς παλιές. Καί σέ εἰδικές περιπτώσεις τίς ἀνταλλάξανε μέ ἁλυσίδες καπιταλιστικοῦ τύπου (βλ. Κίνα, Βιέτ-Νάμ καί αὔριο Κούβα). Ὁ φόβος κάνει τό λαό μας ὄχι ἁπλῶς ἀνίκανο νά ἐπαναστατήσει, τόν κάνει ἀνίκανο καί νά ἀναζητήσει κάτι καλύτερο. Ὑπάρχει διάχυτο στήν ψυχή του ἕνα «σύνδρομο Στοκχόλμης». Ὅπως οἱ παλαιοί Ἕλληνες κομμουνιστές εἶχαν σύνθημα τό «ἀγάπα τό κελλί σου», ὅμοια καί σήμερα ἔχει ἐμπεδωθεῖ σέ κανόνα πίστης τό «ἀγάπα τόν βασανιστή σου».

Ὁ λαός δυστυχῶς καί στίς προσεχεῖς ἐκλογές θά πορευθεῖ σάν ὑποζύγιο στίς κάλπες γιά νά μή χάσει τό ἄχυρο πού τόν περιμένει στήν πάχνη. Οἱ ἀπέχοντες, ὅσο κι ἄν νομίζουν ὅτι εἶναι ἔξω ἀπό τήν πολιτική μηχανή τῆς ἀπάτης, στήν πραγματικότητα εἶναι γράσσο γι᾽ αὐτή. Τό νά ἀπέχεις δέν σημαίνει ὅτι εἶσαι ἔξω ἀπό τήν ἀπόχη.