Της Μαρίας Λιλιμπάκη - Ακαμάτη
Προϊσταμένη ΙΖ'Εφορείας Αρχαιοτήτων
Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος ο Γ , που η ιστορία τον κατέγραψε ως Μέγα, γεννήθηκε στην Πέλλα το 356 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Φίλιππος και μητέρα του η Ολυμπιάδα.
….Λένε λοιπόν πως ο Φίλιππος μυήθηκε στα μυστήρια της Σαμοθράκης μαζί με την Ολυμπιάδα, όταν ο ίδιος ήταν ακόμα μικρό παλληκαράκι και εκείνη μικρό κορίτσι, ορφανή από γονείς , και ότι την ερωτεύτηκε και της ζήτησε να τον παντρευτεί. ..Η νύφη, μια βραδιά πριν από το γάμο, όταν κλείστηκαν μαζί στο νυφικό θάλαμο, νόμισε πως έγινε βροντή κι έπεσε στην κοιλιά της αστροπελέκι κι από την πληγή άναψε μεγάλη φωτιά, που έπειτα μοιράστηκε σε φλόγες που μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις και κατόπιν διαλύθηκαν. Και ο Φίλιππος πάλι, λίγο καιρό μετά το γάμο, είδε σ’ ένα όνειρο ότι έβαλε τη σφραγίδα του πάνω στην κοιλιά της γυναίκας του και η παράσταση της σφραγίδας , όπως νόμιζε εκείνος, είχε την εικόνα λιονταριού….. Τότε ο μάντης Αρίστανδρος του είπε ότι η γυναίκα του ήταν έγκυος και ότι κυοφορούσε το παιδί του, που η φυσική του κλίση θα ήταν ορμητική και λιονταρίσια….Μια άλλη φορά, λένε, ότι είδαν ένα μεγάλο φίδι ξαπλωμένο δίπλα στην Ολυμπιάδα, ενώ εκείνη κοιμόταν, κι αυτό το φίδι το ερμήνευσαν σα μεταμόρφωση του Δία. Και η Ολυμπιάδα, λένε, ξεπροβοδίζοντας τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του, είπε μόνον σ΄αυτόν το μυστικό της γέννησής του και τον συμβούλεψε να έχει φρόνημα αντάξιο της θεϊκής καταγωγής του….
Έτσι περιγράφει ο ιστορικός Πλούταρχος, που έζησε το 2ο αι. μ.Χ. (46-126 μ.Χ.) τη γέννηση του Αλέξανδρου, βασιζόμενος στις παραδόσεις που διασώθηκαν ως την εποχή του, τρεις αιώνες περίπου μετά το θάνατο του Αλέξανδρου. Και συνεχίζει ο Πλούταρχος.
….Γεννήθηκε λοιπόν ο Αλέξανδρος κατα τη διάρκεια του μήνα Εκατομβαιώνα,που αντιστοιχεί με το σημερινό Ιούλιο, την έκτη μέρα, κατά την οποία πυρπολήθηκε ο ναός της Άρτεμης στην Έφεσο. Κυκλοφόρησε τότε ένα ανέκδοτο , ότι ήταν εύλογο να πυρποληθεί ο ναός της Αρτέμιδος, γιατί η Άρτεμη ήταν απασχολημένη με τη γέννηση του Αλέξανδρου, κάνοντας τη μαμή. Όσο για τους μάγους που βρίσκονταν στον τόπο της πυρκαγιάς, φώναζαν πανικόβλητοι ότι η μέρα εκείνη θα γεννήσει στην Ασία μια μεγάλη καταστροφή και συμφορά. Και στο Φίλιππο ήρθαν εκείνο τον καιρό τρεις αγγελίες, η μια ότι οι Ιλλυριοί είχαν νικηθεί σε μεγάλη μάχη από το στρατηγό Παρμενίωνα, η δεύτερη ότι νίκησε στην Ολυμπία με άλογο ιππασίας και η τρίτη ότι γεννήθηκε ο Αλέξανδρος. Για όλα αυτά εκείνος χάρηκε και ακόμα περισσότερο οι μάντες μεγάλωσαν τη χαρά του, όταν αποφάνθηκαν πως το παιδί μια που γεννήθηκε ταυτόχρονα με τις παραπάνω νίκες, θα ήταν ανίκητο….
Και πάλι από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε ότι ..Το σχήμα του σώματός του το 
φανερώνουν προπάντων οι ανδριάντες του Λυσίππου, από τον οποίο και μόνον είχε ο ίδιος την αξίωση να γίνονται οι γλυπτές εικόνες του. Γιατί ο τεχνίτης αυτός διατήρησε με ακρίβεια όσα αργότερα μιμήθηκαν πολλοί από τους διαδόχους και τους φίλους του, δηλαδή την ανάταση του αυχένα που έκλινε ελαφρά προς τα αριστερά και την υγρότητα των ματιών του…Ήταν άσπρος, όπως λένε, και η λευκότητά του κοκκίνιζε στο στήθος προπάντων και στο πρόσωπο…το δέρμα του μύριζε γλυκύτατα και η σάρκα του είχε τέτοια ευωδιά, ώστε γέμιζαν μ΄αυτήν οι χιτώνες του….η κράση του σώματός του ήταν θερμή και φλογερή κι αυτή η θερμότητα τον έκανε επιρρεπή στο ποτό και οξύθυμο….Κι ενώ ήταν παιδί ακόμα διαφαινόταν η σωφροσύνη του. Γιατί παρόλο που σ΄όλα τα άλλα ήταν ορμητικός, στις σωματικές ηδονές ήταν δυσκίνητος και τις δοκίμαζε με πολλή ημερότητα, και η φιλοτιμία του παρά τη ηλικία του έδειχνε σπουδαίο και μεγαλόψυχο φρόνημα. Γιατί δεν αγαπούσε το καθετί και κάθε είδους δόξα όπως ο Φίλιππος, αλλά σ΄αυτούς που δοκίμαζαν να τον ρωτήσουν αν θα ήθελε να αγωνισθεί στην Ολυμπία σε αγώνα δρόμου, γιατί ήταν ταχύτατος στα πόδια, είπε:” Ναι, αν επρόκειτο να έχω βασιλείς ανταγωνιστές”….Κάποτε φιλοξενούσε τους πρέσβεις του βασιλιά των Περσών , ενώ ο Φίλιππος έλειπε. Αφού λοιπόν απόχτησε οικειότητα μαζί τους, τόσο πολύ τους μάγεψε με τη φιλοφροσύνη του και με το ότι δεν τους έκανε καμιά παιδαριώδη ή ασήμαντη ερώτηση, αλλά ενδιαφερόταν να μάθει τα μήκη των δρόμων και τον τρόπο οδοιπορίας προς τα βάθη της Ασίας και για τον Πέρση βασιλιά, πώς φερόταν στους πολέμους και ποια ήταν η ευψυχία και η δύναμη των Περσών.΄Ετσι κι εκείνοι που θαύμαζαν τη λεγόμενη δεινότητα του Φιλίππου, τη θεωρούσαν ένα μηδέν μπροστά στου παιδιού την ορμή και τη μεγαλοφροσύνη. Κάθε φορά λοιπόν που ερχόταν μια αγγελία ότι ο Φίλιππος ή κυρίεψε μια ένδοξη πόλη ή κέρδισε κάποια περιβόητη νίκη σε μάχη, δεν έδειχνε πολύ χαρούμενος ο Αλέξανδρος, όταν τα άκουγε όλα αυτά, αλλά έλεγε στους συνομηλίκους του:” Παιδιά, ο πατέρας μου θα τα κυριέψει όλα και κανένα μεγάλο και λαμπρό έργο δε θα αφήσει να κατορθώσω μαζί σας”. Γιατί δεν επιθυμούσε τόσο ηδονή και πλούτο, αλλά αρετή και δόξα, και νόμιζε ότι όσο περισσότερα πάρει από τον πατέρα του, τόσα λιγότερα θα κατορθώσει με τις δικές του δυνάμεις. Γι αυτό όσο σπουδαιότερα γίνονταν τα πράγματα, νομίζοντας ότι ο πατέρας του εξαντλούσε τα κατορθώματα, ήθελε να παραλάβει μια εξουσία που να μην έχει χρήματα , πολυτέλεια και απολαύσεις, αλλά αγώνες και πολέμους και φιλοτιμίες…… Όταν έφεραν από τη Θεσσαλία τον Βουκεφάλα για να τον πουλήσουν στο Φίλιππο στην τιμή των 13 ταλάντων, κατέβηκαν όλοι στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το άλογο, που φαινόταν ατίθασο και δε δεχόταν κανέναν αναβάτη. Δυσαρεστήθηκε λοιπόν ο Φίλιππος και διέταξε να το οδηγήσουν μακριά ως άγριο και αδάμαστο. Ο Αλέξανδρος όμως που ήταν παρών είπε:” Τι θαυμάσιο άλογο χάνουν, γιατί από απειρία και έλλειψη υπομονής δεν μπορούν να το χειραγωγήσουν. Αυτό το άλογο μπορώ να το χειραγωγήσω καλύτερα από τον καθένα.” “Κι αν δε το χειραγωγήσεις, ποια ποινή θα πληρώσεις για την αυθάδειά σου “, τον ρώτησε ο Φίλιππος. “Εγώ, είπε ο Αλέξανδρος,μα το Δία, θα πληρώσω την τιμή του αλόγου “και όλοι γέλασαν. Τότε εκείνος αφού το παρατήρησε λίγο στον καλπασμό του και το χάιδεψε, μόλις το είδε να είναι γεμάτο από ψυχή και ορμή, πέταξε κάτω ήσυχα ήσυχα τη χλαμύδα του και μέ ένα σάλτο κάθισε πάνω στη ράχη του με ασφάλεια, μάζεψε λίγο τα ηνία και έσφιξε το χαλινάρι, χωρίς να το χτυπήσει ούτε να το τρυπήσει με τα σπιρούνια. Κι όταν είδε ότι το άλογο σταμάτησε να αγριεύει και ήταν πρόθυμο να τρέξει, το άφησε και το οδηγούσε πια με δυνατότερη φωνή και το χτυπούσε με τα πόδια. Κι όταν έκανε στροφή και γύρισε πίσω σοβαρός και γεμάτος χαρά όλοι ξέσπασαν σε αλλαγμούς. Και ο πατέρας του δάκρυσε λίγο από τη χαρά του, τον φίλησε στο κεφάλι και είπε:” Παιδί μου ζήτησε για τον ευατό σου βασιλεία αντάξιά σου , γιατί η Μακεδονία δε σε χωράει”….
φανερώνουν προπάντων οι ανδριάντες του Λυσίππου, από τον οποίο και μόνον είχε ο ίδιος την αξίωση να γίνονται οι γλυπτές εικόνες του. Γιατί ο τεχνίτης αυτός διατήρησε με ακρίβεια όσα αργότερα μιμήθηκαν πολλοί από τους διαδόχους και τους φίλους του, δηλαδή την ανάταση του αυχένα που έκλινε ελαφρά προς τα αριστερά και την υγρότητα των ματιών του…Ήταν άσπρος, όπως λένε, και η λευκότητά του κοκκίνιζε στο στήθος προπάντων και στο πρόσωπο…το δέρμα του μύριζε γλυκύτατα και η σάρκα του είχε τέτοια ευωδιά, ώστε γέμιζαν μ΄αυτήν οι χιτώνες του….η κράση του σώματός του ήταν θερμή και φλογερή κι αυτή η θερμότητα τον έκανε επιρρεπή στο ποτό και οξύθυμο….Κι ενώ ήταν παιδί ακόμα διαφαινόταν η σωφροσύνη του. Γιατί παρόλο που σ΄όλα τα άλλα ήταν ορμητικός, στις σωματικές ηδονές ήταν δυσκίνητος και τις δοκίμαζε με πολλή ημερότητα, και η φιλοτιμία του παρά τη ηλικία του έδειχνε σπουδαίο και μεγαλόψυχο φρόνημα. Γιατί δεν αγαπούσε το καθετί και κάθε είδους δόξα όπως ο Φίλιππος, αλλά σ΄αυτούς που δοκίμαζαν να τον ρωτήσουν αν θα ήθελε να αγωνισθεί στην Ολυμπία σε αγώνα δρόμου, γιατί ήταν ταχύτατος στα πόδια, είπε:” Ναι, αν επρόκειτο να έχω βασιλείς ανταγωνιστές”….Κάποτε φιλοξενούσε τους πρέσβεις του βασιλιά των Περσών , ενώ ο Φίλιππος έλειπε. Αφού λοιπόν απόχτησε οικειότητα μαζί τους, τόσο πολύ τους μάγεψε με τη φιλοφροσύνη του και με το ότι δεν τους έκανε καμιά παιδαριώδη ή ασήμαντη ερώτηση, αλλά ενδιαφερόταν να μάθει τα μήκη των δρόμων και τον τρόπο οδοιπορίας προς τα βάθη της Ασίας και για τον Πέρση βασιλιά, πώς φερόταν στους πολέμους και ποια ήταν η ευψυχία και η δύναμη των Περσών.΄Ετσι κι εκείνοι που θαύμαζαν τη λεγόμενη δεινότητα του Φιλίππου, τη θεωρούσαν ένα μηδέν μπροστά στου παιδιού την ορμή και τη μεγαλοφροσύνη. Κάθε φορά λοιπόν που ερχόταν μια αγγελία ότι ο Φίλιππος ή κυρίεψε μια ένδοξη πόλη ή κέρδισε κάποια περιβόητη νίκη σε μάχη, δεν έδειχνε πολύ χαρούμενος ο Αλέξανδρος, όταν τα άκουγε όλα αυτά, αλλά έλεγε στους συνομηλίκους του:” Παιδιά, ο πατέρας μου θα τα κυριέψει όλα και κανένα μεγάλο και λαμπρό έργο δε θα αφήσει να κατορθώσω μαζί σας”. Γιατί δεν επιθυμούσε τόσο ηδονή και πλούτο, αλλά αρετή και δόξα, και νόμιζε ότι όσο περισσότερα πάρει από τον πατέρα του, τόσα λιγότερα θα κατορθώσει με τις δικές του δυνάμεις. Γι αυτό όσο σπουδαιότερα γίνονταν τα πράγματα, νομίζοντας ότι ο πατέρας του εξαντλούσε τα κατορθώματα, ήθελε να παραλάβει μια εξουσία που να μην έχει χρήματα , πολυτέλεια και απολαύσεις, αλλά αγώνες και πολέμους και φιλοτιμίες…… Όταν έφεραν από τη Θεσσαλία τον Βουκεφάλα για να τον πουλήσουν στο Φίλιππο στην τιμή των 13 ταλάντων, κατέβηκαν όλοι στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το άλογο, που φαινόταν ατίθασο και δε δεχόταν κανέναν αναβάτη. Δυσαρεστήθηκε λοιπόν ο Φίλιππος και διέταξε να το οδηγήσουν μακριά ως άγριο και αδάμαστο. Ο Αλέξανδρος όμως που ήταν παρών είπε:” Τι θαυμάσιο άλογο χάνουν, γιατί από απειρία και έλλειψη υπομονής δεν μπορούν να το χειραγωγήσουν. Αυτό το άλογο μπορώ να το χειραγωγήσω καλύτερα από τον καθένα.” “Κι αν δε το χειραγωγήσεις, ποια ποινή θα πληρώσεις για την αυθάδειά σου “, τον ρώτησε ο Φίλιππος. “Εγώ, είπε ο Αλέξανδρος,μα το Δία, θα πληρώσω την τιμή του αλόγου “και όλοι γέλασαν. Τότε εκείνος αφού το παρατήρησε λίγο στον καλπασμό του και το χάιδεψε, μόλις το είδε να είναι γεμάτο από ψυχή και ορμή, πέταξε κάτω ήσυχα ήσυχα τη χλαμύδα του και μέ ένα σάλτο κάθισε πάνω στη ράχη του με ασφάλεια, μάζεψε λίγο τα ηνία και έσφιξε το χαλινάρι, χωρίς να το χτυπήσει ούτε να το τρυπήσει με τα σπιρούνια. Κι όταν είδε ότι το άλογο σταμάτησε να αγριεύει και ήταν πρόθυμο να τρέξει, το άφησε και το οδηγούσε πια με δυνατότερη φωνή και το χτυπούσε με τα πόδια. Κι όταν έκανε στροφή και γύρισε πίσω σοβαρός και γεμάτος χαρά όλοι ξέσπασαν σε αλλαγμούς. Και ο πατέρας του δάκρυσε λίγο από τη χαρά του, τον φίλησε στο κεφάλι και είπε:” Παιδί μου ζήτησε για τον ευατό σου βασιλεία αντάξιά σου , γιατί η Μακεδονία δε σε χωράει”…. Στη διάπλαση του χαρακτήρα του Αλεξάνδρου βοήθησαν καθοριστικά οι δάσκαλοι των παιδικών του χρόνων. Ο συγγενής της μάνας του ηπειρώτης Λεωνίδας, του δίδαξε την ολιγάρκεια, αντίθετα ο ακαρνάνας Λυσίμαχος κολάκευε το παιδί παρομοιάζοντας το με τον ήρωα Αχιλλέα, μια σύγκριση που χαράχθηκε βαθιά στο νου του Αλέξανδρου. Αυτός όμως που τον επηρέασε βαθύτατα με απόρρητες και βαθύτερες διδασκαλίες ήταν ο μεγάλος φιλόσοφος σταγειρίτης Αριστοτέλης. Στο Νυμφαίο της Μίεζας, μια τοποθεσία κοντά στη Νάουσα, με πολλά νερά, με σκιερούς διαδρόμους, φυσικές σπηλιές και λίθινα έδρανα, ο Αλέξανδρος διδάχθηκε πολλά μαζί με τους ευγενείς της αυλής και τα παιδιά των υποτελών ηγεμόνων. Διακρινόταν για την ιδιαίτερη προτίμησή του στην ανάγνωση της Ιλιάδας του Ομήρου, όπου έβρισκε τα πρότυπα των ηρώων του, αγαπούσε όμως και τα άλλα είδη της ποίησης. Ο Αριστοτέλης επέστησε την προσοχή του στη διάκριση του αυθαίρετου δεσπότη από αυτόν που είναι επικεφαλής μιας κοινωνίας ελευθέρων, αναμφίβολα όμως του ενέπνευσε μεγάλο σεβασμό στον ελληνικό πολιτισμό. …Τον Αριστοτέλη, τον θαύμαζε και τον αγαπούσε στην αρχή περισσότερο από τον πατέρα του, γιατί, όπως έλεγε, από τον πατέρα του είχε πάρει το ζην , από τον Αριστοτέλη όμως το ευ ζην…, αναφέρει ο Πλούταρχος.
Σε ηλικία 16 χρόνων ο Αλέξανδρος γίνεται αντιβασιλιάς, όταν ο Φίλιππος λείπει σε 
εκστρατεία και υπερασπίζει με επιτυχία κάθε αποσχιστική απόπειρα των κατακτημένων φυλών, ενώ λίγο αργότερα, το 338 π.Χ., στη Χαιρώνεια, στη σημαντικότερη ίσως μάχη για την ένωση των Ελλήνων, τίθεται επικεφαλής των εταίρων, διαλεχτού τμήματος του μακεδονικού στρατού. Στα είκοσί του χρόνια, το 336 π.Χ., γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας, μετά τη δολοφονία του Φιλίππου στο θέατρο των Αιγών, 22 χρονών επιχειρεί τη μεγάλη εκστρατεία του στην Ασία εναντίον της Περσίας, 25 χρονών δίνει το τελικό κτύπημα στη περσική αυτοκρατορία στη μάχη των Αρβήλων, 27 χρονών περνά τον Όξο ποταμό και εισβάλλει στη Σογδιανή, τη σημερινή Μπουχάρα, 30 χρονών εκστρατεύει στις Ινδίες και τρία χρόνια αργότερα, το 323 π.Χ., πεθαίνει στη Βαβυλώνα σε ηλικία μόλις 33 χρονών. Ο Αλέξανδρος απέκτησε δυο παιδιά, από τη Βαρσίνη τον Ηρακλή και από τη Ρωξάνη τον Αλέξανδρο Δ που γεννήθηκε μετά το θάνατό του.
εκστρατεία και υπερασπίζει με επιτυχία κάθε αποσχιστική απόπειρα των κατακτημένων φυλών, ενώ λίγο αργότερα, το 338 π.Χ., στη Χαιρώνεια, στη σημαντικότερη ίσως μάχη για την ένωση των Ελλήνων, τίθεται επικεφαλής των εταίρων, διαλεχτού τμήματος του μακεδονικού στρατού. Στα είκοσί του χρόνια, το 336 π.Χ., γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας, μετά τη δολοφονία του Φιλίππου στο θέατρο των Αιγών, 22 χρονών επιχειρεί τη μεγάλη εκστρατεία του στην Ασία εναντίον της Περσίας, 25 χρονών δίνει το τελικό κτύπημα στη περσική αυτοκρατορία στη μάχη των Αρβήλων, 27 χρονών περνά τον Όξο ποταμό και εισβάλλει στη Σογδιανή, τη σημερινή Μπουχάρα, 30 χρονών εκστρατεύει στις Ινδίες και τρία χρόνια αργότερα, το 323 π.Χ., πεθαίνει στη Βαβυλώνα σε ηλικία μόλις 33 χρονών. Ο Αλέξανδρος απέκτησε δυο παιδιά, από τη Βαρσίνη τον Ηρακλή και από τη Ρωξάνη τον Αλέξανδρο Δ που γεννήθηκε μετά το θάνατό του. Στις πράξεις του ο Αλέξανδρος είχε βαθύ το αίσθημα της αποστολής που κατευθύνεται από τους θεούς. Γι αυτό και επιθυμία του ήταν να οδηγήσει όλους τους ανθρώπους σε κοινό τρόπο ζωής με τις αρχές της ισοπολιτείας. Πίστευε στη θεϊκή του καταγωγή και με την πάροδο των χρόνων η πίστη αυτή ισχυροποιείται. Σε πολλά ιερά χαιρετίζεται ως θεός, απόγονος του Δία στα Δίδυμα, γιος του Άμμωνα Δία στη Λιβύη. Η θεοποίησή του καλλιεργήθηκε έντονα στην Ανατολή για πολιτικούς λόγους, κάτι που δεν έγινε στη Μακεδονία, όπου η εξουσία του θεωρούνταν δεδομένη.
Ο Αλέξανδρος υπήρξε πολιτική και στρατιωτική μεγαλοφυία. Η ίδρυση πάνω από 70 πόλεων μεταξύ των ακτών της Μεσογείου και των Ινδιών και η εγκατάσταη σ’ αυτές πολλών ελλήνων αποίκων οδήγησαν στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού. Σε πολλές μάλιστα από αυτές τις περιοχές ο πολιτισμός αυτός διατήρησε ζωντανές τις μνήμες του ελληνικού παρελθόντος για πολλούς αιώνες , όπως θα δούμε και παρακάτω.Η Αλεξάνδρεια , μια από αυτές τις πόλεις, ίσως η πιο σημαντική, η λαμπρή πόλη που έκτισε ο Αλέξανδρος στην Αίγυπτο, έγινε την εποχή των διαδόχων του, των Πτολεμαίων, το πιο σημαντικό κέντρο καλλιέργειας και ακτινοβολίας των επιστημών, των γραμμάτων και της τέχνης, και έμεινε από τότε ως σήμερα κύρια θύρα εισόδου του δυτικού πολιτισμού στην Ανατολή. Η διασπορά των νέων πόλεων έφερε σε μόνιμη επαφή το ελληνικό πνεύμα με πολλούς λαούς και οδήγησε στην επέκταση του οικονομικού ορίζοντα από την Ισπανία ως τις Ινδίες. Αναπτύχθηκε τότε για πρώτη φορά μια παγκόσμια οικονομική συνεργασία και τέθηκαν οι βάσεις για την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας, που στη συνέχεια θα γίνει μέσον επικοινωνίας των λαών. Σ’ αυτήν γράφονται τα ευαγγέλια και οι επιστολές των Aποστόλων, σ’ αυτήν μεταφράζεται αργότερα και η Π.Διαθήκη. Θα μπορούσε λοιπόν να υποστηρίξει κανείς πως χωρίς την πολιτική του Αλεξάνδρου δε νοείται η ύπαρξη και η μακροχρόνια ανάπτυξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά ίσως και η επιτυχία της διάδοσης του χριστιανισμού. Οι αρχές της διαλλακτικής και ήπιας πολιτικής προς τους κατακτημένους λαούς είχαν τις ρίζες τους στη μακρόχρονη πολιτική του μακεδόνα βασιλιά απέναντι στους λαούς με τους οποίους συγκρούστηκε. Οι νέες αρχές του κοσμοπολίτικου πνεύματος κατέλυσαν τις παλιότερες αντιλήψεις των Ελλήνων για διάκριση των λαών σε Έλληνες και βαρβάρους , αρχές που στη συνέχεια θα ενστερνιστεί και ο χριστιανισμός. Συμπεριφέρθηκε μεγαλόψυχα στην οικογένεια του Δαρείου που αιχμαλώτισε και όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, …τους έδωσε την άδεια να θάψουν όσους Πέρσες ήθελαν και να χρησιμοποιήσουν ενδύματα και κοσμήματα από τα λάφυρα. Και από την περιποίηση και τις τιμές που είχαν πριν την αιχμαλωσία δεν αφαίρεσε το παραμικρό, αλλά η πιο ωραία και πιο βασιλική χάρη του ήταν το ότι οι γυναίκες αιχμάλωτες ούτε άκουσαν ούτε υποψιάστηκαν ούτε περίμεναν κάτι το αισχρό, αλλά φυλάγονταν σε ιερούς και αγνούς παρθενώνες και ζούσαν κρυμμένες και αόρατες απ’ όλους. Ο Αλέξανδρος νομίζοντας ότι το να νικά τον εαυτό του είναι βασιλικότερο από το νικά τους εχθρούς του ούτε τις άγγιξε, παρά την απαράμιλλη ομορφιά τους…..
Η εξασφάλιση του αχανούς βασιλείου δεν μπορούσε να συνεχισθεί με τη συνεχή αφαίμαξη του μακεδονικού κράτους, έτσι αναγκάζεται να στρατολογήσει 30.000 επίγονους, Ασιάτες, που εκπαιδεύονται με το μακεδονικό τρόπο. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούν και ο 10.000 μικτοί γάμοι στα Σούσα μεταξύ Μακεδόνων και ντόπιων γυναικών . Το ανήσυχο πνεύμα του Αλεξάνδρου ξεκίνησε και μια σειρά εξερευνητικών αποστολών, πρωτοποριακών για την εποχή τους. Ιστορικοί, γεωγράφοι, βοτανολόγοι, αστρονόμοι συνόδευαν τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία. Στο Σουδάν αναζητιέται η αιτία των πλημμυρών του Νείλου, και στον περίπλου από το δέλτα του Ινδού ως τον Τίγρη και τον Ευφράτη ποταμό, μελετιούνται για πρώτη φορά ο άνθρωπος, η φύση , τα ζώα και τα φυτά των άγνωστων αυτών χωρών. Δε μεταφέρθηκε λοιπόν μόνον ο ελληνικός πολιτισμός στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, αλλά πλουτίστηκε και η ελληνική σκέψη και επιστήμη με τις εμπειρίες που αποκτήθηκε στο μακρινό ταξίδι.
Μια ματιά στην ιστορία της πιο μακρινής από τις χώρες που έφθασε ο Αλέξανδρος, των Ινδιών, είναι διαφωτιστική. Η παραμονή του εκεί αν και σύντομη επηρέασε βαθύτατα την ινδική θρησκεία και τέχνη. Ετσι ενώ ανέκαθεν η αντίληψη των ινδικών θεοτήτων και του Βούδα ήταν ανεικονική και απαγορευόταν η παράστασή τους με οποιαδήποτε μορφή , τώρα μετά τη γνωριμία των Ινδών με την αρχαία ελληνική τέχνη , οι θεοί τους εικονίζονται ολόσωμοι. Ο Βούδας, π.χ., παριστάνεται ως Απόλλων ντυμένος με ελληνική ενδυμασία. Οι ίδιες επιρροές παρατηρούνται και στην ινδική ποίηση και την αστρονομία. Αλλά και στην Ελλάδα σημειώθηκε μια αθρόα συρροή γνώσεων ειδικά στους τομείς της ιατρικής, της φιλοσοφίας και της θρησκείας. Οταν μάλιστα, λένε, ρώτησε ο Αλέξανδρος το δάσκαλό του τον Αριστοτέλη τι ήθελε να του φέρει από την Ασία, εκείνος ζήτησε έναν Ινδό φιλόσοφο. Οι σχέσεις έκτοτε της Ελλάδας με τη μακρινή αυτή χώρα υπήρξαν σταθερές και αδιάκοπες. Στα ινδικά σύνορα ιδρύονται κρατίδια που εξασφαλίζουν τη μόνιμη επικοινωνία του ελληνικού κόσμου με την Ινδία, αλλά και την Κίνα. Οι ινδοί βασιλείς νυμφεύονται ελληνίδες, οργανώνουν τα κράτη τους με το μακεδονικό τρόπο, γράφουν τους νόμους τους και στα ελληνικά. Ανάλογες επιδράσεις συμβαίνουν και σε άλλες περιοχές,τη Συρία, την Περσία, την Αρμενία, τη Β.Αφρική.
Ως στρατιωτικός διοικητής μιας πολυεθνικής δύναμης ο Αλέξανδρος διακρίθηκε για την προσωπική του εμπλοκή σε κάθε μορφής κίνδυνο. Ποτέ δε ζήτησε κάτι που ο ίδιος δεν έκανε . Όταν ξεκίνησε για την εκστρατεία ο στρατός του δεν ήταν πολύς και τα εφόδια σχετικά λίγα. …Όμως δεν επιβιβάστηκε στο πλοίο του, αναφέρει ο Πλούταρχος, παρά αφού εξέτασε την κατάσταση των συντρόφων του και χάρισε στον έναν ένα χωράφι , στον άλλο ένα μικρό χωριό, και σ’ άλλον τα έσοδα μιας συνοικίας ή ενός λιμανιού. Όταν πια είχαν καταναλωθεί και διατεθεί όλα τα βασιλικά κτήματα, ο Περδίκκας του είπε:” Και στον εαυτό σου, βασιλιά, τι αφήνεις;” “ τις ελπίδες”, απάντησε ο Αλέξανδρος και ο Περδίκκας τότε παραιτήθηκε κι αυτός από το κτήμα που του είχαν προσγράψει και μερικοί ακόμα έκαναν το ίδιο, λέγοντας ότι μοιράζονται τις ελπίδες μαζί του….. Η ταχύτητα της σκέψης και η ευφυία του τον βοηθούσαν στη γρήγορη αντίδραση και εκτίμηση κάθε κατάστασης. Γνώριζε να υπολογίζει τους κινδύνους και να προβλέπει τις αντιδράσεις των αντιπάλων. Τα πλεονεκτήματα αυτά δημιούργησαν το μύθο του ανίκητου, που πολλοί αντίπαλοί του παραδέχτηκαν, αλλά και ο ίδιος φρόντιζε να καλλιεργεί. Ο Αλέξανδρος ήταν βαθιά θρήσκος. Επηρεασμένος από τη μητέρα του έμαθε να αγαπά τους ολύμπιους θεούς, αλλά και τις μυστηριακές, τις ανατολικές θρησκείες που γνώρισε. Τιμούσε τον Δία, την Αθηνά, τον προπάτορά του τον Ηρακλή,το Διόνυσο. Πίστευε στη μαντεία και αναζητούσε τις συμβουλές των μάντεων είτε βρισκόταν στην Ελλάδα είτε στην Ασία ή την Αφρική. Σε καμιά περίπτωση δεν είδε τους ελληνικούς θεούς κυρίαρχους πάνω στους θεούς της Ανατολής, τους οποίους τίμησε με τον ίδιο τρόπο. Ο ενστερνισμός των απόψεών του αυτών είχαν τον αντίκτυπό τους και στην Ελλάδα, όπου παρατηρήθηκε από τον 4ο αιώνα και μετά μια εισροή ανατολικών θρησκειών, με ιδιαίτερη διάδοση αυτών που υπόσχονταν μια ευτυχισμένη μετά το θάνατο ζωή.
Οι καινούργιοι τρόποι της ζωής και της τέχνης, που δημιουργούνται με την εκστρατεία του Αλέξανδρου σ΄όλο το χώρο της Ανατολικής Μεσογείου ως τη Νότια Ασία, επηρεάζουν αργότερα τους Ρωμαίους σε όλους τους τομείς του πολιτισμού τους. Η μορφή του Αλεξάνδρου κυριαρχεί στη ζωή του Ρωμαϊκού κράτους. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες μετά την τελική κατάκτηση της Ελλάδας εμφανίζονται ως διάδοχοι του Μ.Αλεξάνδρου, υιοθετούν τους τίτλους του και τον προβάλλουν ως ίνδαλμα και υπόδειγμά τους. Τον παραδέχονται και τον τιμούν ως πραγματικό απόγονο του Ηρακλή και τον λατρεύουν ως γνήσιο τέκνο του Δία. Ακολουθώντας το παράδειγμά του επιβάλλουν κι αυτοί τη θεοποίησή τους στους υπηκόους τους και δέχονται έκτοτε τη λατρεία τους ως γιοι θεού. Ο Αύγουστος απέδωσε τιμές στον τάφο του Αλέξανδρου στην Αλεξάνδρεια, αλλά και άλλοι αυτοκράτορες που έφεραν το όνομά του. Το δακτυλίδι που χρησιμοποιούσε ο Αύγουστος για να σφραγίζει την ατομική του αλληλογραφία έφερε τη μορφή του Αλεξάνδρου, σε πολλά πορτραίτα του έδωσε τα χρακτηριστικά του Αλεξάνδρου και σε πολλά πορτραίτα του Αλεξάνδρου έδινε τα δικά του χαρακτηριστικά. Ένας άλλος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Καρακάλλας, αποτύπωσε τη μορφή του Αλεξάνδρου και των γονέων του στα νομίσματα και τα μετάλλια που έκοψε. Ολόκληρη λοιπόν η ιστορία της ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας υπήρξε ουσιαστικά η ιστορία της αφομοίωσης και της ανάπτυξης των στοιχείων της κληρονομιάς του Αλεξάνδρου. Ό,τι εγκαθίδρυσε ο Αλέξανδρος στην ανατολική Μεσόγειο και τη Νότια Ασία, το στερέωσε η Ρώμη με μια άριστη διοικητική οργάνωση μεταφέροντας και παγιώνοντας την ελληνική κληρονομιά και στη Δύση.
Η μορφή του ανίκητου στρατηλάτη έχασε με τον καιρό την ιστορική της υπόσταση και πέρασε στον κόσμο του θρύλου. Οι άθλοι του που ταίριαζαν στα ιπποτικά ιδανικά του μεσαίωνα, πλημμύρισαν τη σκέψη των λαών της Δύσης και της Ανατολής. Με τη μυθική πια μορφή του συγκέντρωσε την προσοχή και έγινε πηγή έμπνευσης όχι μόνον για τους άρχοντες, τους σοφούς, τους ποιητές και τους καλλιτέχνες , αλλά άγγιξε βαθιά και τις πλατιές μάζες διαφορετικών λαών σε όλα τα πλάτη της γης για αιώνες και ως τις μέρες μας.
Οι μνήμες για τη θρυλική μορφή του Αλέξανδρου, διάσπαρτη σε γραπτές και προφορικές διηγήσεις, ήταν μακρινοί αντίλαλοι ιστορικών γεγονότων, που πλουτίσθηκαν με τη φαντασία , κωδικοποιήθηκαν και έγιναν μια ρομαντική βιογραφία, που αποδόθηκε στον Καλλισθένη, μαθητή του Αριστοτέλη και συνοδό του Αλεξάνδρου στην εκστρατεία του. Αναμφίβολα όμως είναι γραμμένη αργότερα, ίσως στον 3ο αι. μ.Χ. Το έργο αυτό του Ψευδοκαλλισθένη μεταφράστηκε και στα λατινικά στις αρχές του 4ου. μ. Χ. Από τα δυο αυτά κείμενα, το ελληνικό και λατινικό, προέρχονται πολλές παραλλαγές πλουτισμένες από τη λαϊκή φαντασία κάθε τόπου και γενιάς. Οι περισσότερες από αυτές τις παραλλαγές, κυρίως οι ελληνικές, έχουν ως αφετηρία το Βυζάντιο, κληρονόμο και κέντρο διάδοσης της κλασικής και ελληνιστικής παράδοσης. Μεταφρασμένες στις περισσότερες ευρωπαϊκές και ανατολικές γλώσσες, έγιναν αγαπητά αναγνώσματα αλλά και συναρπαστικά ακροάματα, αφού διαβάζονταν σε συναθροίσεις σε όλη τη διάρκεια του μεσαίωνα.
Οι διηγήσεις αυτές προσαρμοσμένες έτσι ώστε να απηχούν του κάθε λαού τους πόθους, τις περιπέτειες και τις πίστεις, παρουσιάζουν τον Αλέξανδρο άλλοτε σαν ήρωα Πέρση, με το όνομα Σικάνταρ, παραφθορά του ονόματος Αλέξανδρος, απεσταλμένο του θεού για να τιμωρήσει τους ακάθαρτους λαούς, άλλοτε σαν πέρση βασιλιά, σαν βασιλιά των Σέρβων και άλλοτε σαν προσκυνητή στη Μέκκα. Παριστάνεται ως Ινδός ή Αφγανός, καθισμένος κοντά στο Βούδα, επισκέπτεται τα ινδικά ιερά και συνομιλεί με τους Ινδούς σοφούς, γίνεται ακόμα Αιγύπτιος ή Αιθίοπας, γιος του Άμμωνα Δία, συμπολεμιστής των Κινέζων ηρώων εναντίον τερατόμορφων θηρίων και συνομιλητής των σοφών της Κίνας. Ακόμα εισχωρεί στην Π.Διαθήκη , όπου προφητεύεται η κυριαρχία του στον κόσμο και πλάθεται η διήγηση για την επίσκεψή του στα Ιεροσόλυμα, ενώ χαριτωμένοι αναχρονισμοί αναφέρουν τον εκχριστιανισμό του. Στη Δύση πάλι ο Αλέξανδρος μεταμορφώνεται σε Φράγκο, Γότθο,Ρώσσο, Σάξονα. Καταξιώνεται ως ένας από τους 4 μεγάλους βασιλιάδες του αρχαίου κόσμου-οι άλλοι 3 είναι ο Ναβουχοδονόσαρ ή ο Δαρείος, ο Καίσαρ, ο Καρλομάγνος ή ο Μ.Κωνσταντίνος, ενώ οι χριστιανοί του ελλαδικού χώρου τον κατατάσσουν στις τάξεις των αγίων. Τιμάται ως ευσεβής ιππότης, υπέρμαχος του Χριστιανισμού και προστάτης της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η δημοτικότητά του ξεπερνά κάθε άλλου ήρωα του αρχαίου κόσμου. Τα κατορθώματά του, πραγματικά ή φανταστικά, στις ατέλειωτες παραλλαγές τους στολίζουν κοσμικά μνημεία και ναούς. Αναρίθμητα έργα πλαστικής, ζωγραφικής και μικροτεχνίας κατακλύζουν το μεσαιωνικό κόσμο. Αλλά και πολλά εικονογραφημένα χειρόγραφα από τον 11ο ως τον 17ο αιώνα ιστορούν τα έργα του με μικρογραφίες εξαιρετικής τέχνης ή χαριτωμένες στην απλότητά τους. Στην Αναγέννηση που σημαδεύεται βαθιά με την απότομη στροφή προς την κλασική αρχιαότητα και κατακλύζεται από Ελλάδα, το ενδιαφέρον για τον Αλέξανδρο ανανεώνεται. Τώρα ο Αλέξανδρος παύει πια να είναι ο φανταστικός ήρωας των λαών , αλλά γίνεται ιστορικό πρόσωπο, όπως προβάλλει μέσα από τα έργα των διαφόρων ιστορικών, με αμφίεση και οπλισμό αρχαίο, όπως τον έβλεπαν στα αναρίθμητα έργα τέχνης, διάσπαρτα στην Ιταλία και τις άλλες χώρες της Δύσης. Ολόκληρη η ζωή και το έργο του γίνονται θέματα που εμπνέουν γλύπτες,ζωγράφους, χαράκτες, μεγάλους καλλιτέχνες της Αναγέννησης και των επόμενων εποχών, όπως το Ραφαήλ, τον Bruegel, τον Rembrand, τον Rubens, τον Delacroix, τον Daumier. Οι ισχυροί του κόσμου παραλληλίζουν σκηνές της ζωής του με δικές τους, έτσι οι επιτυχίες του γάλλου αυτοκράτορα Λουδοβίκου 14ου παραλληλίζονται με τη θριαμβευτική είσοδο του Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα και στο πορτραίτο του Γάλλου βασιλιά δίνονται χαρακτηριστικά του Αλεξάνδρου. Ο πάπας Παύλος Γ, κατά κόσμον Αλέξανδρος, γνωστός για την κλασική του παιδεία, κόσμησε μια αίθουσα που φέρει το όνομά του (sala Paolina) ενός κάστρου στη Ρώμη με τοιχογραφίες εμπνευσμένες από τη ζωή του Αλεξάνδρου, εξομοιώνοντας τον εαυτό του με το συνώνυμό του κοσμοκράτορα. Ακόμα έκοψε και μετάλλιο με τη μορφή του Αλεξάνδρου στη μια πλευρά και στην άλλη τη δική του. Ανταγωνιζόταν έτσι τους ευγενείς της Ρώμης που στόλιζαν τα παλάτια τους με ζωγραφιές των Ρωμαίων προγόνων τους.
Αντίθετα με ότι συμβαίνει στη Δύση, στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ο Αλέξανδρος εξακολουθεί να έχει τη μυθοποιημένη μορφή του. Ραγιάς κι αυτός μαζί με όλους τους Ελληνες μάχεται για τη λύτρωση από την μακριά τυραννία. Η προτομή του δεσπόζει στη διακήρυξη που κυκλοφόρησε το 1797 ο Ρήγας Φεραίος, ενώ η Ριμάδα ή Φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου , μια ποιητική και πεζή αντίστοιχα βυζαντινή διασκευή ( πιθ. του 1388) του μυθιστορήματος του Ψευδικαλλισθένη, εξακολουθούν να είναι το πιο διαδομένο λαϊκό ανάγνωσμα , γιατί θυμίζει στους σκλαβωμένους Ελληνες τα περασμένα μεγαλεία του έθνους. Από τα κείμενα αυτά η λαϊκή φαντασία πλάθει και νέες παραλλαγές σε μορφή παραμυθιού , που διατηρούν ωστόσο ευδιάκριτα τα βασικά στοιχεία των πρώτων πηγών τους .
Κορύφωμα της δημοτικότητας του Αλεξάνδρου ήταν και η καθιέρωσή του στο λαϊκό θέατρο των σκιών, τον Καραγκιόζη, που εμφανίζεται τον 19ο αιώνα. Σε πολλά έργα του θεάτρου αυτού ο Αλέξανδρος είναι πρωταγωνιστής . Σε ένα από τα έργα αυτά ο ήρωας νικά τον κατηραμένο όφι, φέρνονας στο νου εικόνες ειδωλολατρικές και χριστιανικές, τον Ηρακλή που σκοτώνει τη λερναία ύδρα ή τον Ά.Γεώργιο που σκοτώνει το δράκοντα. Παριστάνεται σταθερά σαν αρχαίος πολεμιστής με ασπίδα, θώρακα και κράνος, με το σταυρό όμως στην άκρη του δόρατος. Είναι ταυτόχρονα αρχαίος ήρωας, στρατευμένος χριστιανός και άγωνιστής του έθνους.
Η δημοτικότητα του Αλεξάνδρου διατηρείται και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Ο Αλέξανδρος εμπνέει καλλιτέχνες, λόγιους και
λογοτέχνες, όπως τον Παλαμά, τον Καζαντζάκη, το Σεφέρη, το Ρίτσο. Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος απεικονίζει τον Αλέξανδρο σε μια σειρά από έργα του, ενώ στη σύγχρονη ελληνική τέχνη οι παραστάσεις του Αλεξάνδρου συνδέουν τον αρχαίο με το νέο ελληνισμό, έτσι ο γλύπτης Χαλεπάς πλάθει στην μια όψη μιας ερμαϊκής στήλης τη μορφή του Αλεξάνδρου και στην άλλη τη μορφή της Αγ.Βαρβάρας, συνδέοντας την αρχαία Ελλάδα με την ορθοδοξία, ενώ ο Εγγονόπουλος ζωγραφίζει αγκαλιασμένους τον Μ.Αλέξανδρο και τον μακεδονομάχο Π.Μελά, εκπροσώπους της ελληνικής λεβεντιάς.
λογοτέχνες, όπως τον Παλαμά, τον Καζαντζάκη, το Σεφέρη, το Ρίτσο. Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος απεικονίζει τον Αλέξανδρο σε μια σειρά από έργα του, ενώ στη σύγχρονη ελληνική τέχνη οι παραστάσεις του Αλεξάνδρου συνδέουν τον αρχαίο με το νέο ελληνισμό, έτσι ο γλύπτης Χαλεπάς πλάθει στην μια όψη μιας ερμαϊκής στήλης τη μορφή του Αλεξάνδρου και στην άλλη τη μορφή της Αγ.Βαρβάρας, συνδέοντας την αρχαία Ελλάδα με την ορθοδοξία, ενώ ο Εγγονόπουλος ζωγραφίζει αγκαλιασμένους τον Μ.Αλέξανδρο και τον μακεδονομάχο Π.Μελά, εκπροσώπους της ελληνικής λεβεντιάς. Ο Αλέξανδρος ως ιστορία και θρύλος εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, να θερμαίνει τη ζωή και να πλουτίζει τη λογοτεχνία και την τέχνη, κατακτώντας καρδιές των λαών του κόσμου όπως χθές , σήμερα και για πάντα. Αυτό βεβαιώνει και το ασταμάτητο ενδιαφέρον και η συγκίνηση που προκαλούν σε όλο τον κόσμο τα ανασκαφικά ευρήματα, που σχετίζονται με τη ζωή, το θάνατο και γενικά την εποχή του, ευρήματα άφθονα στη μακεδονική γη που τον γέννησε, στην Πέλλα, και που εμείς οι αρχαιολόγοι αυτού του τόπου τα αγγίζουμε καθημερινά και για σας , τους σημερινούς απόγονους του Μ.Αλεξάνδρου, είναι μια πολύτιμη κληρονομιά .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Πλουτάρχου, Αλέξανδρος, έκδ. Μαλλιάρη 1999
Ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ευρωπαϊκή τέχνη,1997
Μέγας Αλέξανδρος, Ιστορία και θρύλος στην τέχνη,1980
Δ.Παντερμαλής, Αλέξανδρος και Ανατολή, 1997
Ελληνικός Πολιτισμός. Μακεδονία. Βασίλειο του Μ.Αλεξάνδρου,1993
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου