ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Κατόπιν των απαράδεκτων επεμβάσεων των Συμμάχων, ο Σκουλούδης παραιτήθηκε στίς 6 Ιουνίου 1916 καί ανέλαβε πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Ζαΐμης μέ υπουργούς τούς Αντώνιο Μομφερράτο, Γεώργιο Ράλλη, Φωκίωνα Νέγρη, Ιωάννη Δαμιανό, Κωνσταντίνο Λιδωρίκη καί Πέτρο Καλλιγά. Η κατάσταση όμως ήταν ρευστή καί η ένταση μεταξύ βενιζελικών καί βασιλικών είχε φτάσει στό κορύφωμά της. Τέτοιες ήταν οι διαθέσεις της εποχής, ώστε ο Μεταξάς και ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος συζητούσαν ακόμα και το ενδεχόμενο εξόντωσης του Βενιζέλου. Μία γερμανική επίθεση εναντίον της Θεσσαλονίκης θά αποτελούσε τή μόνη αποτελεσματική αντίδραση. Αυτή τήν λύση εύχοταν ο Κωνσταντίνος, αλλά η αποτυχία των Γερμανών στό Βερντέν δέν προέβλεπε επιτυχία των όπλων τους στή Μακεδονία.

Καί όμως, έξαφνα στά μέσα του καλοκαιριού, Γερμανοβούλγαροι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά μέ αποτέλεσμα η ανατολική Μακεδονία νά περιέλθει στήν κατοχή των Βουλγάρων οι οποίοι άρχισαν αμέσως συστηματικό διωγμό του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής. Στις 16 Αυγούστου 1916, μέ πρωτοβουλία της Εθνικής Αμυνας, ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη βενιζελικό κίνημα το οποίο κατάφερε να επικρατήσει με τις γαλλικές λόγχες. Στή συνέχεια, οι Γάλλοι ζήτησαν τόν έλεγχο των λιμανιών, τηλεγράφων, σταθμών ασυρμάτων καί σιδηροδρόμων καθιστώντας τήν κυβέρνηση ανίσχυρη καί οδηγώντας σέ παραίτηση τον Ζαΐμη.

Στίς 29 Αυγούστου η Καβάλα παραδόθηκε στους Βούλγαρους. Η κατάσταση στήν Ανατολική Μακεδονία είχε ως το τέλος Αυγούστου, χειροτερεύσει. Τα περισσότερα ελληνικά φυλάκια προς βορρά της Καβάλας, είχαν ήδη περικυκλωθεί από τις βουλγαρικές δυνάμεις. Ο διοικητής του Δ' Σώματος Στρατού συνταγματάρχης Χατζόπουλος είχε διαταγές από την Αθήνα να μην αντισταθεί σε προσπάθεια των Βουλγάρων να καταλάβουν θέσεις γύρω από την πόλη ούτε είχε άλλωστε αρκετές δυνάμεις για να αντισταθεί σε βουλγαρική επίθεση. Έτσι όταν δέχθηκε τελεσίγραφο από τόν εχθρό να παραδώσει την πόλη και τις δυνάμεις του, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραδοθεί ή να προσχωρήσει στην Εθνική Αμυνα. Ο Χατζόπουλος διάλεξε το πρώτο. Ένα μεγάλο μέρος της 6ης μεραρχίας, κάτω από τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου ήταν έτοιμο να προσχωρήσει στο κίνημα της Θεσσαλονίκης, αλλά ο Χατζόπουλος απαγόρευσε στις δυνάμεις του να προσχωρήσουν.

Μόνο 3500 άνδρες, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου, κατάφεραν να διαφύγουν στη Θάσο και να ενωθούν με το κίνημα της Εθνικής Αμυνας, το υπόλοιπο του 4ου σώματος, 400 αξιωματικοί και 6.000 άνδρες, παραδόθηκαν στους Γερμανοβουλγάρους. Πέτυχε όμως ο Χατζόπουλος να μην παραμείνουν αιχμάλωτοι των Βουλγάρων, αλλά να τεθούν υπό περιορισμό στο Goerlitz της Γερμανίας, ως το τέλος του πολέμου. Η κατάληψη της Καβάλας και πάνω από όλα η αιχμαλωσία των ελληνικών δυνάμεων συγκλόνισε την Αθήνα. Η Αθήνα ζήτησε από το Βερολίνο να επιτρέψει την επάνοδο των ανδρών του 4ου σώματος, αλλά οι ενέργειες αυτές ήταν πια ενέργειες απελπισίας. Δυστυχώς μεταξύ των 312 στρατιωτών που πέθαναν κατά την αιχμαλωσία ήταν και ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος.

Η τραγική τύχη της Ανατολικής Μακεδονίας και των ελληνικών δυνάμεων ήταν καθαρά αποτέλεσμα της πολιτικής του Κωνσταντίνου καί του Μεταξά. Η ώρα της επανάστασης είχε έρθει. Στίς 13 Σεπτεμβρίου 1916, ο Βενιζέλος πήγε στήν Κρήτη μαζί μέ 100 συνεργάτες του καί ανακοίνωσε τόν σχηματισμό προσωρινής κυβερνήσεως μέ επικεφαλής τόν ίδιο, τό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη καί τόν στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη και ανέλαβε την αρχηγία της Εθνικής Αμύνης σχηματίζοντας προσωρινή κυβέρνηση. Στις 9 Οκτωβρίου 1916, η προσωρινή κυβέρνηση του Βενιζέλου, με την υποστήριξη της Αντάντ, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας και της Γερμανίας. Παράλληλα, συγκροτήθηκε ο Στρατός Εθνικής Αμύνης, αποτελούμενος από τίς Μεραρχίες, Σερρών, Αρχιπελάγους και Κρήτης.

Τό Νοέμβριο του 1916, η Ελλάς βρισκόταν με δύο αντίπαλες κυβερνήσεις, μία στη Θεσσαλονίκη υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μία στην Αθήνα υπό την επιρροή του βασιλιά Κωνσταντίνου. Στίς 3 Νοεμβρίου, οι Αγγλογάλλοι, αξίωσαν την παράδοση τεράστιων ποσοτήτων πολεμικού υλικού από την κυβέρνηση των Αθηνών. Ο Κωνσταντίνος καί η κυβέρνηση του Σπυρίδωνα Λάμπρου απέρριψαν τό αίτημα, μέ αποτέλεσμα στίς 18 Νοεμβρίου ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνιέ (Dartige du Fournet) νά αποβιβάσει συμμαχικά αγήματα στο Φάληρο καί νά βομβαρδίσει μέ τά πολεμικά του πλοία τμήματα της πόλης κοντά στό Παλάτι. Ο βομβαρδισμός σταμάτησε το βράδυ, έπειτα από συμφωνία του Κωνσταντίνου με τους πρεσβευτές της Αντάντ. Οι απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες ήταν 82 Ελληνες οπλίτες χωρίς νά υπολογίζονται τά θύματα του άμαχου πληθυσμού. Στή συνέχεια οι υποστηρικτές του βασιλιά ξέσπασαν πάνω στούς πολιτικούς τους αντιπάλους εξαπολύοντας άγριες επιθέσεις κατά βενιζελικών στόχων. Λεηλατήθηκαν σπίτια και καταστήματα, φονεύθησαν 35 πολίτες καί φυλακίσθηκαν 992 υποστηρικτές του Βενιζέλου. Η αιματοχυσία αυτή θά έμενε στήν ιστορία μέ τό όνομα "Νοεμβριανά". 

Βιβλιογραφία

Ambassador Morgenthau's Story 1918
Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια 1971
The Blight of Asia - GEORGE HORTON 1926
Μαύρη Βίβλος (1914-1918) - Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το νούμερο 31328 - Ηλίας Βενέζης
1922 Μαύρη Βίβλος - Γιάννης Καψής 1992
Χαμένες Πατρίδες - Γιάννης Καψής 1992
Τοπάλ Οσμάν - Λαμψίδης Γεώργιος, 1969
Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας - Χρήστος Αγγελομάτης
Η Ελλάς εν Μικρά Ασία - Ξενοφών Στρατηγός 1925
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Παπαρρηγόπουλου, Καρολίδη
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Εκδοτική Αθηνών

http://www.agiasofia.com/1922/1922c.html