Tου Θεοδωρου Kουλουμπη*
Εχουν περάσει σχεδόν τριάντα επτά χρόνια από την τραγική μέρα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Εκμεταλλευόμενοι το εγκληματικό πραξικόπημα της δικτατορίας του Ιωαννίδη εναντίον του Προέδρου Μακαρίου, οι Τούρκοι ενεργοποίησαν τη στρατιωτική μηχανή τους σε δύο αιματηρές φάσεις, κατέλαβαν το 37% του εδάφους της Μεγαλονήσου και εκδίωξαν πάνω από 180.000 Ελληνοκυπρίους από τις πατρογονικές τους εστίες. Ηταν άραγε αναπόφευκτη αυτή η δεύτερη σε μέγεθος καταστροφή του Ελληνισμού στον 20ό αιώνα; 
Θα μπορούσαμε, υιοθετώντας μια πιο σώφρονα και ρεαλιστική στρατηγική, να την είχαμε αποφύγει; Με γνώμονα τις θλιβερές εξελίξεις στην περίοδο 1954-74 μπορεί να προχωρήσουμε –εκ των υστέρων βεβαίως– σε μια αυστηρή αποτίμηση εννέα λαθών που αν είχαν αποφευχθεί θα άλλαζαν προς το καλύτερο την τραγική μοίρα της Κύπρου.
1. Η προσφυγή στον ΟΗΕ στα μέσα της δεκαετίας του 1950 έγινε τουλάχιστον έξι - επτά χρόνια πριν από την εντυπωσιακή διεύρυνση του παγκόσμιου οργανισμού και την ένταξη σ’ αυτόν δεκάδων πρώην αποικιών. Δυστυχώς, δεν υπήρχαν στον ΟΗΕ, στα μέσα της δεκαετίας του ’50, άνετες και φιλικές πλειοψηφίες υπέρ του αιτήματος της κυπριακής αυτοδιάθεσης, η οποία άστοχα παρουσιάστηκε με τη μορφή του αιτήματος της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.
2. Η διάψευση των ελπίδων στον ΟΗΕ οδήγησε την ελληνική πλευρά (Παπάγος, Γρίβας, Μακάριος) στην ριψοκίνδυνη επιλογή του ένοπλου αγώνα εναντίον της Βρετανίας. Ο ηρωικός αλλά άνισος αγώνας της ΕΟΚΑ εξαγρίωσε τους Βρετανούς και τους συσπείρωσε με τους Τούρκους. Το Λονδίνο αυτόματα ενεθάρρυνε την Αγκυρα να εμπλακεί στη διαμάχη παίζοντας το κλασικό παιχνίδι του «διαίρει και βασίλευε». Η απόφαση για τον ένοπλο αγώνα θα πρέπει να κριθεί ιδιαίτερα απερίσκεπτη, αν σκεφτούμε ότι μια φτωχή και εξαρτημένη Ελλάδα μόλις είχε ξεπεράσει δέκα χρόνια κατοχής και εμφυλίου και σύμφωνα με τη γνωστή ρήση του Γεωργίου Παπανδρέου «ανέπνεε με έναν αμερικανικό και ένα βρετανικό πνεύμονα».
3. Χωρίς αμφιβολία, ο ανισοβαρής και άδικος συμβιβασμός που έγινε με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου (1959-60) εξασφάλισε για την Τουρκία και τους Τουρκοκυπρίους υπερβολικά προνόμια στο πλαίσιο της εκκολαπτόμενης Κυπριακής Δημοκρατίας. Τα λάθη μας, όμως, συνδέονται όχι τόσο με την αποδοχή της άδικης συμφωνίας, όσο με την νοοτροπία τύπου Μακαρίου «αναγκάζομαι να αποδεχθώ τη συμφωνία σήμερα, αλλά θα προσπαθήσω με την πρώτη ευκαιρία να την αναθεωρήσω ή να την ανατρέψω».
4. Η ένταξη της Κύπρου –σε ηγετική μάλιστα θέση– στο τριτοκοσμικό κίνημα των αδεσμεύτων δεν ήταν συνετή επιλογή. Ενας σαφής δυτικός προσανατολισμός για τη Μεγαλόνησο θα αφαιρούσε –αργότερα– από επιτήδειους προπαγανδιστές (Τούρκους, Βρετανούς, Αμερικανούς και ορισμένους Ελληνες) ότι η Κύπρος εξελισσόταν σε μια «Κούβα της Μεσογείου», η οποία κινδύνευε να πέσει στα χέρια της Σοβιετικής Ενωσης.
5. Μοιραίο λάθος ήταν η μονομερής απόφαση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου να προτάξει τον Νοέμβριο / Δεκέμβριο του 1963 τα δεκατρία σημεία αναθεώρησης του Κυπριακού Συντάγματος αιφνιδιάζοντας πλήρως την τότε μεταβατική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου στην Αθήνα. Η Τουρκία αμέσως άρπαξε την ευκαιρία να εφαρμόσει το σχέδιό της για την αποδιάρθρωση των δύο κοινοτήτων με προφανή στόχο τη δημιουργία τουρκοκυπριακών θυλάκων και, αργότερα, τη διχοτόμηση της Κύπρου. Παράλληλα, η πρωτοβουλία του Μακαρίου προκάλεσε κλίμα έντονης καχυποψίας στην Αθήνα, οδηγώντας στις αρχές του 1964 την μετεκλογικά πανίσχυρη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου να ερωτοτροπήσει με τις δελεαστικές –αλλά άκρως αποσταθεροποιητικές– προτάσεις του Αμερικανού μεσολαβητή Ντιν Ατσεσον που παρουσιάστηκαν στην Αθήνα με τη μορφή της Ενωσης και στην Αγκυρα με τη μορφή της διχοτόμησης.
6. Λάθος υπήρξε (στο ποσοστό που αρχικός στόχος ήταν η επιβολή του Σχεδίου Ατσεσον) η μεταφορά στην Κύπρο της ελληνικής μεραρχίας την άνοιξη του 1964. Επιπροσθέτως, το δόγμα του «εθνικού κέντρου» (η Αθήνα αποφασίζει και η Λευκωσία ακολουθεί) δημιουργούσε διεθνώς εντυπώσεις που αποδυνάμωναν την ανεξάρτητη οντότητα της Κύπρου και ανάγκαζαν τον Μακάριο να αναζητεί νέα ερείσματα στη Σοβιετική Ενωση και την Τσεχοσλοβακία, ανεβάζοντας επικίνδυνα τον δείκτη ανασφάλειας της Ουάσιγκτον εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου.
7. Μεγαλύτερο λάθος, όμως, αποδείχθηκε η απόφαση της Χούντας, στις αρχές Δεκεμβρίου του 1967, να αποσύρει την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο κατόπιν ισχυρών πιέσεων της Τουρκίας και των ΗΠΑ. Διότι με την πάροδο του χρόνου η μεραρχία είχε γίνει καίριο συστατικό για την αποτροπή τουρκικής εισβολής, με δεδομένο ότι οι Αμερικανοί θα αναγκάζονταν να παρέμβουν ώστε να αποφευχθεί ένας γενικευμένος ελληνοτουρκικός πόλεμος που θα κατέστρεφε την νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
8. Μοιραίο λάθος ήταν η άφρων επιλογή της χούντας Παπαδόπουλου / Ιωαννίδη να κλιμακώσει την φραστική εκστρατεία της υπέρ της Ενωσης, στιγματίζοντας τον Μακάριο ως «εθνοπροδότη», εξαπολύοντας την τρομοκρατική δραστηριότητα της ΕΟΚΑ Β΄, σχεδιάζοντας δολοφονικές απόπειρες κατά του Μακαρίου, φανατίζοντας και διχάζοντας τους Ελληνοκυπρίους, έχοντας –κακώς– απομακρύνει τη μεραρχία από την Κύπρο, με τα νησιά του Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα χωρίς επαρκή θωράκιση.
9. Τέλος, μοιραίο και εγκληματικό λάθος ήταν το πραξικόπημα του Ιωαννίδη, της 15ης Ιουλίου 1974, εναντίον του Μακαρίου που άνοιξε την Κερκόπορτα της τουρκικής εισβολής και των τραγικών και συνεχιζόμενων μέχρι σήμερα επιπτώσεών της.
Η θλιβερή αποτίμηση των λαθών μας δεν πρέπει, προς Θεού, να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η Αθήνα και η Λευκωσία διεκδικούν τα πρωτεία στην κλίμακα ευθυνών για την κυπριακή τραγωδία. Και σ’ αυτό το θέμα θα επανέλθουμε σύντομα.
* Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών (couloumbis@msn. com)
Source : infognomonpolitics
ΟΜΑΔΑ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου